яр буенда: Гәлиләя диңгезе ярында, Кәпернаум янында табигый амфитеатр булдырган бер урын. Бу урынның яхшы ишетелү шартлары аркасында бар халык Гайсәнең көймәдән сөйләгәннәрен ишетә алган.

ярдан читкәрәк китте: Мт 13:2 гә аңлатманы кара.

мисаллар: Яки «гыйбрәтле хикәяләр». Грек сүзе параболе́ сүзгә-сүз «янына (бергә) кую» дигәнне аңлата һәм гыйбрәтле хикәя, гыйбрәтле сүз я мисал рәвешендә булырга мөмкин. Гайсә еш кына берәр нәрсәне «аның янына куеп», ягъни аны икенче охшаш нәрсә белән чагыштырып аңлаткан (Мк 4:30). Аның мисаллары кыска һәм гадәттә уйлап чыгарылган булган; алар әхлакый һәм рухи үгет-нәсыйхәт үз эченә алган.

мисаллар: Мт 13:3 кә аңлатманы кара.

ташлы урынга: Туфракта сирәк кенә ташлар яткан урынны түгел, ә туфрагы бик аз булган ташлы нигезне аңлата. Лүк үз хәбәрендә кайбер орлыклар «таш өстенә» төшкән дип әйтә (Лк 8:6). Андый урын орлыкларга кирәкле дым табар өчен тамырларын тирән җибәрергә комачаулаган.

ташлы урынга: Мт 13:5 кә аңлатманы кара.

чәнечкеле үсемлекләр арасына: Гайсә, күрәсең, үсеп беткән чәнечкеле куаклар турында түгел, ә сөрелгән туфрактан уталмаган чүп үләннәре турында әйтә. Алар үсеп, яңа утыртылган орлыкларны басып киткән.

чәнечкеле үсемлекләр арасына: Мт 13:7 гә аңлатманы кара.

Колагы булган тыңласын: Чәчүче турындагы мисалны сөйләр алдыннан Гайсә: «Тыңлагыз»,— дигән (Мк 4:3). Ул бу мисалны шушы өндәү белән тәмамлаган: шулай итеп ул үз шәкертләренә бу киңәшне игътибар белән тыңлау никадәр мөһим икәненә басым ясаган. Охшаш өндәүне Мт 11:15; 13:9, 43; Мк 4:23; Лк 8:8; 14:35; Ач 2:7, 11, 17, 29; 3:6, 13, 22; 13:9 да табып була.

дөнья төзелешендәге: «Гасыр» дигән төп мәгънәгә ия грек сүзе айо́н хәл-вакыйгаларны я билгеле бер вакыт аралыгы, чор я гасырның үзенчәлекләрен аңлатырга мөмкин. Монда бу сүз бүгенге дөнья төзелешендәге тормышка хас мәшәкатьләр һәм авырлыклар белән бәйле. (Сүзлекне кара.)

дөнья төзелешендәге: Мт 13:22 гә аңлатманы кара.

Яктырткычны: Борынгы заманнарда өйдә кулланылган гади яктырткыч зәйтүн мае тутырылган кечкенә балчык савыт булган.

савыт: Сибелмә әйберләр, мәсәлән, ашлык күләмен үлчәр өчен кулланылган. Монда искә алынган «савытның» (грекча мо́диос) күләме якынча 9 л булган.

яктырткычны: Мт 5:15 кә аңлатманы кара.

савыт: Мт 5:15 кә аңлатманы кара.

Нинди үлчәм белән үлчәсәгез: 23—25 нче шигырьләрнең контекстыннан күренгәнчә, әгәр шәкертләр Гайсәнең өйрәтүенә әз «үлчәм белән» кызыксыну һәм игътибар күрсәтсә, алар күп ала алмаячак. Ә бар игътибарларын аның өйрәтүенә тупласа, ул аларга көткәннәреннән дә күбрәк белем һәм аңлау бирәчәк. Димәк, алар рухи нәрсәләрне яхшырак аңлаячак һәм башкаларга яхшырак аңлата алачак. Юмарт булганга, Гайсә аларга көткәннәреннән дә күбрәк илтифат күрсәтәчәк.

Аллаһы Патшалыгын кешенең... орлыклар чәчүе белән чагыштырып була: Яхшы хәбәр язучылардан Марк кына 26—29 нчы шигырьләрдәге мисалны китерә.

бар орлыкларның иң кечкенәсе: Горчица орлыгы борынгы яһүди язмаларда, иң кечкенә зурлыкны күрсәтер өчен, образлы әйтем итеп кулланылган. Бүген кечерәк орлыкларның барлыгы билгеле булса да, ул, күрәсең, Гайсәнең көннәрендә Гәлиләя игенчеләре җыйган һәм чәчкән орлыкларның иң кечесе булган.

горчица орлыгына: Мт 13:31 гә аңлатманы кара.

бар орлыкларның иң кечкенәсе: Мт 13:32 гә аңлатманы кара.

горчица орлыгына: Израилдә горчицаның берничә кыргый төре үсә. Гадәттә кара горчица (Brassica nigra) төрен үстерәләр. Аның чагыштырмача кечкенә орлыгыннан, диаметры 1—1,6 мм һәм авырлыгы 1 мг, агачка охшаш үсемлек үсеп чыга. Горчица үсемлегенең кайбер төрчәсе 4,5 м кадәр үсеп җитә.

аңларлык: Яки «тыңларлык». Монда «аңларлык» дип тәрҗемә ителгән грек сүзе «тыңлап игътибар итәргә» һәм «аңларга (төшенергә)» дигән мәгънә йөртергә мөмкин. (Рс 9:7; 22:9 га аңлатмалар белән чагыштыр.)

тавышын ишетмәделәр: Рс 9:3—9 да Лүк Паулның Дәмәшекъкә баргандагы очрагын сурәтли. Бу ике хәбәр бергә шул чакта нәрсә булганын тулырак аңларга ярдәм итә. Рс 9:7 гә аңлатмада әйтелгәнчә, Паулның юлдашлары «тавышны» ишеткән, ләкин, күрәсең, сүзләрне аңлый алмаган. Димәк, алар тавышны Паул ишеткәндәй ишетмәгән. Бу фикер Рс 22:7 дә әйтелгәннәр белән туры килә; анда «тавыш ишеттем» дигән сүзтезмәдәге «ишетү» дигәнне аңлаткан грек сүзе Паулның сүзләрне ишеткәнен һәм аңлаганын күрсәтә. Ә Паулның юлдашлары аңа әйтелгән хәбәрне аңламаган, чөнки бу тавыш берәр ничек басылган яки бозылган булгандыр. Күрәсең, алар шул мәгънәдә «тавышны ишетмәгәннәр». (Мк 4:33; 1Кр 14:2 белән чагыштыр, анда «ишетү» дигәнне аңлаткан шул ук грек сүзе «тыңларга» я «аңларга» дип бирелергә мөмкин.)

тавышны ишетсәләр: Рс 22:6—11 дә Паул Дәмәшекъкә барганда нәрсә булганын үзе сөйли. Ул хәбәр буенча, Паулның юлдашлары аның белән «сөйләшүченең тавышын ишетмәгән», ә мондагы хәбәр буенча, алар «тавышны ишеткән». Бу ике хәбәрдә дә бер үк грек сүзе кулланылган, ләкин аларның грамматик формалары төрле. Грек төшенчәсе фоне́ я «ниндидер тавышны гына ишетү», я «сүзләрне ачык итеп ишетү» дигәнне аңлатырга мөмкин. Мондагы грамматик формасы буенча, ул «ниндидер тавышны гына ишетү» дигәнне аңлата. (Рс 22:9 да бу сүзнең грамматик формасы аерылып тора, һәм ул «алар сөйләүченең сүзләрен ачык итеп ишетмәгәннәр» дигәнне аңлата.) Шулай итеп, Паулның юлдашлары ниндидер тавышны ишеткән, ләкин, күрәсең, сүзләрне аңлый алмаган, чөнки алар сүзләрне аермачык ишетмәгән. Башкача әйткәндә, алар тавышны Паул ишеткәндәй ишетмәгән. (Рс 26:14; Рс 22:9 га аңлатманы кара.)

Аръякка: Мт 8:18 гә аңлатманы кара.

аръякка: Ягъни Гәлиләя диңгезенең көнчыгыш яры.

чиктән тыш көчле давыл: Бу сүзтезмә — сүзгә-сүз «көчле давыллы җил» дип тәрҗемә итеп булган өч грек сүзенең тәрҗемәсе. (Мт 8:24 кә аңлатманы кара.) Марк үзе анда булмаган, шуңа күрә аның давылны һәм бу очракта искә алынган башка нечкәлекләрне ачык, җанлы итеп тасвирлавы шуны күрсәтергә мөмкин: аңа бу мәгълүматны Петер биргән. (Петернең Марк бәян иткән Яхшы хәбәрне язудагы роле турында белер өчен, «Марк китабына кереш сүз» кара.)

көчле давыл: Андый давыллар Гәлиләя диңгезендә гадәти хәл. Аның су өсте диңгез өсте тигезлегеннән якынча 210 м түбәнрәк һәм су өсте температурасы тирә-яктагы яссы таулыклар һәм таулардагы температурага караганда җылырак була. Бу һава торышының бозылуына китерә, ә каты җилләр бик тиз дулкыннар күтәрергә мөмкин.

мендәргә: Бу сүз Мәсихче Грек Язмаларында шушында гына очрый. Монда грек телендә билгелелек артикле кулланыла. Бу шул мендәрнең көймә җиһазларының берсе булганын күрсәтәдер. Бу мендәр, бәлки, көймәнең арткы өлешендә, көймә төбендә балласт буларак сакланган ком капчыгы булгандыр яки көймәдәге койрыкчы өчен күн утыргыч я ишкәкче утырган мендәрчек булгандыр.