Inzya, nokuba kuti Bbaibbele talili bbuku lyaamba zyasayaansi, lililuzi nolyaamba makani aajatikizya sayaansi. Amulange-lange zikozyanyo zimwi izitondezya kuti sayaansi a Bbaibbele zileendelana, alimwi akuti Bbaibbele lilijisi twaambo tuluzi mumakani aasayaansi twalo itwakaliindene kapati anzyobakali kusyoma bantu banji ibakali kupona ciindi nolyakalembwa.

•   Bubumbo bwakalijisi matalikilo. (Matalikilo 1:1) Mukwiimpana, makani manji aakaindi aataluzi apandulula bubumbo kuti tiibwakalengwa buya, pele bwakabako akaambo kazintu izyakalicitikila. Bana Babuloni bakali kusyoma kuti baleza ibakazyala bubumbo bakazwa mulwizi. Twaano tumwi twaamba kuti bubumbo bwakazwa muji lipati.

•   Bubumbo bweendelezyegwa amilawo yacilengwaleza, kutali akuyanda kwabaleza. (Jobu 38:33; Jeremiya 33:25) Makani aakubeja munyika yoonse ayiisya kuti bantu kunyina nkobakonzya kujana lugwasyo kujatikizya zintu zicitika cakutayeeyela alimwi zimwi ziindi akumicito yalunya yabaleza.

•   Nyika yaanzikidwe aatakwe cintu. (Jobu 26:7) Bantu banji bakaindi bakali kusyoma kuti nyika yakali papalete alimwi akuti yakayeeme amunyama mupati mbuli munyati naa nondo.

•   Maanzi aali mumilonga alimwi amutusensa azwa kumaanzi aaunka kujulu aazwa mulwizi alimwi amutusensa tumwi twamaanzi, mpoonya alawa ansi kaali mvwula, caanda naa civwulamabwe. (Jobu 36:27, 28; Mukambausi 1:7; Isaya 55:10; Amosi 9:6) Ba Giliki bakaindi bakali kuyeeya kuti meenda aali mumilonga azwa kulwizi lwaansi, alimwi kuyeeya kuli boobu kwakazumanana kusikila mumwaanda wamyaka wa 18.

•   Malundu alasumpuka alimwi akuwa, alimwi malundu aaliko lino aciindi cimwi akali aansi aalwizi. (Intembauzyo 104:​6, 8) Mukwiimpana, makani manji aakubeja aamba kuti malundu akalengwa abaleza mbubwenya mbuli mbwaalibonya.

•   Bulondo bupa kuti katutaciswi-ciswi. Mulawo iwakapegwa cisi cabana Israyeli wakali kubikkilizya amalailile aakusamba kuti muntu wajata mutunta, kuzandula baabo ibajisi bulwazi butambukila, alimwi amakani aajatikizya kuvwumba tubi, muntu naamana kuligwasya. (Levitiko 11:28; 13:​1-5; Deuteronomo 23:13) Mukwiimpana, milawo eeyi noyakapegwa, balo bana Egepita bakali kubikka misamu iisanganizyidwe atubi acilonda camuntu.

 Ikuti twalilanga-langa Bbaibbele cakusyomeka, bwiinguzi mbwakuti peepe. Ntootu twaambo tumwi ntobaamba bantu itutali twamasimpe kujatikizya sayaansi iilembedwe mu Bbaibbele:

 Makani aakubeja: Bbaibbele lyaamba kuti bubumbo bwakalengwa mumazuba aali cisambomwe aajisi mawoola aali 24.

 Makani aamasimpe: Bbaibbele talyaambi ciindi cini Leza naakalenga bubumbo. (Matalikilo 1:1) Kuyungizya waawo, mazuba aakulenga aambidwe mucaandaano 1 cabbuku lya Matalikilo, cakali ciindi calo citazyibidwe mbocakali cilamfwu. Mubwini, abwalo bulamfwu bwaciindi nyika alimwi ajulu nozyakalengwa bwiitwa kuti “buzuba.”​—Matalikilo 2:4.

 Makani aakubeja: Bbaibbele lyaamba kuti zisyango zyakalengwa zuba kalitanaba kutegwa kazipanga zyakulya kwiinda mukubelesya mumuni.​—Matalikilo 1:​11, 16.

 Makani aamasimpe: Bbaibbele litondezya kuti zuba, yalo iili ninyenyeezi imwi iili ‘kujulu,’ yakalengwa zisyango kazitanalengwa. (Matalikilo 1:1) Mumuni wazuba wakasika anyika “mubuzuba” bwakusaanguna bwakulenga. Kuzoosika “mubuzuba” bwatatu bwakulenga, mumuni wazuba wakali kukonzya kugwasya zisyango kupanga zyakulya. (Matalikilo 1:​3-5, 12, 13) Izuba lyakatalika kulibonya kapati anyika nokwakainda ciindi.​—Matalikilo 1:​16.

 Makani aakubeja: Bbaibbele lyaamba kuti zuba ndelizinguluka nyika.

 Makani aamasimpe: Lugwalo lwa Mukambausi 1:5 lwaamba kuti: “Izuba lilapola, alimwi zuba lilabbila; mpoonya lileenda cakufwambaana kupiluka kubusena nkolipolela alimwi.” Pele majwi aaya apandulula mbolyeenda zuba kweelana ambolibonwa anyika. Naaba mazuba aano, muntu ulakonzya kubelesya mabala aakuti “lyapola” akuti “lyabbila,” pele ulizyi kuti nyika njiizinguluka zuba.

 Makani aakubeja: Bbaibbele lyaamba kuti nyika ilipapalete.

 Makani aamasimpe: Bbaibbele libelesya mabala aakuti “kumamanino aanyika” ikwaamba “masena aakulamfwu kapati aanyika”; eeci tacaambi kuti nyika ilipapalete naa ili amagolelo. (Milimo 1:8; majwi aamunsi) Mbubwenya buyo, mabala aakuti “kuzyooko zyoonse zyone zyanyika” taambi kuti nyika ijisi zyooko naa makkona one. Notubala mabala aaya tulizyi kuti caamba nyika yoonse.​—Isaya 11:12; Luka 13:29.

 Makani aakubeja: Bbaibbele lyaamba kuti musinzo wakuzinguluka mubalo uuli oonse uleelene kulampa amusinzo wakudabula mubalo ooyo akati ziindi zyotatwe, pele ziindi zini ngu π naa 3.1416.

 Makani aamasimpe: Bupange bwa “Zyiba lyamukuba” bwaambidwe mulugwalo lwa 1 Bami 7:​23 a 2 Makani 4:2 butondezya kuti lyakajisi bwaasa ibulampa tukokola tuli 10 alimwi akuti “ntambo iilampa tukokola tuli 30 njiyakali kukonzya kuzinguluka mulomo walyo.” Manamba aaya ambweni kwakali kweezyeezya kwakuti akali kutandila kumanamba aaya. Alimwi kulalangilwa kuti musinzo wakuzinguluka zyiba alimwi amusinzo wakudabula zyiba akati wakali kwiiminina myeelwe yamukati alimwi akunze kwazyiba.