Skip to content

Skip to table of contents

MAKANI AAYEEME AMUTWE UULI ACIVWUMBYO

Sena Jesu Wakaliko Ncobeni?

Sena Jesu Wakaliko Ncobeni?

KUNYINA naakali muvwubi naa singuzu. Alimwi kunyina naakajisi ŋanda njaakali kukonzya kwaamba kuti njiyakwe. Nokuba boobo, njiisyo zyakwe zyabajatikizya bantu banji. Sena Jesu Kristo wakaliko ncobeni? Ino ncinzi ncobaamba basyaazibwene bamazuba aano alimwi abakaindi?

  • Michael Grant, syaazibwene mumakani aakaindi, wakaamba kuti: “Ikuti mu Cizuminano Cipya twabelesya nzila njeena njotweelede kubelesya kumalembe aambi aansiku aajisi makani aakaindi, inga twaleka kukazya kuti Jesu wakaliko ncobeni mbubwenya mbotutakazyi kubako kwabantu banji bakaindi ibatakali kukomba Leza balo batadoonekwi kuti bakaliko ncobeni.”

  • Rudolf Bultmann, syaazibwene mumakani aalwiiyo lwa Cizuminano Cipya, wakaamba kuti: “Kunyina kaambo keelede kupa kudooneka kuti naa Jesu wakaliko ncobeni alimwi makani aaya taayelede akukazyigwa. Taakwe muntu uuyeeya kabotu uukonzya kudooneka kuti Jesu ngomatalikilo aamakani aakaindi alo aaimininwa a Banakristo bakaindi baku Palestine.”

  • Will Durant, syaazibwene mumakani aakaindi, imulembi, alimwi syaabusongo, wakalemba kuti: “Ikwaamba kuti baalumi basyoonto ibatakadumide [balembi bamabbuku aa Makani Mabotu] beelede kuti muzyalani lyomwe buyo bakaliyeeyela balikke kulemba bube bugambya alimwi ibukwelelezya, ibusumpukide kapati alimwi ibupa bulangizi kumusyobo wabantu, inga aba maleele kapati ikuti tanaabalwa mumabbuku aa Makani Mabotu.”

  • Albert Einstein, syaazibwene umwi mumakani aasayaansi imu Juda iwakazyalilwa ku Germany, wakaamba kuti: “Ndili mu Juda, pele ndilabuyanda kapati bube bwamuntu uukomanisya waku Nazareta.” Naakabuzyigwa kuti naa Jesu wakali kumubona kuti muntu wakaliko kaindi, wakaingula kuti: “Eeco tacidoonekwi! Kunyina uukonzya kubala mabbuku aa Makani Mabotu kakunyina kubona bumboni ibutondezya kuti Jesu wakaliko ncobeni. Bube bwakwe bulalibonya mubbala limwi alimwi. Taakwe kaano kajisi twaambo tupandulula buumi buli boobu.”

    “Kunyina uukonzya kubala mabbuku aa Makani Mabotu kakunyina kubona bumboni ibutondezya kuti Jesu wakaliko ncobeni.”​—Albert Einstein

INO MAKANI AAKAINDI ATONDEZYA NZI?

Makani manji aamba zyabuumi bwa Jesu alimwi amulimo wakwe alilembedwe mu Bbaibbele muzibalo izizyibidwe kuti mabbuku aa Makani Mabotu—mbuli Matayo, Marko, Luka, alimwi a Johane—zyalo iziitwa amazina aabaalumi bakazilemba. Kuyungizya waawo, bantu banji bakaindi ibatakali Banakristo balamwaamba.

  • TACITUS

    (c. 56-120 C.E., naa Muciindi Cesu) Tacitus waambwa kuti ngumwi wabasyaazibwene mumakani aakaindi bamu Roma yansiku uudumide kapati. Makani aakwe aakaindi aamba Bulelo bwa Roma kuzwa mu 14 C.E. kusika mu 68 C.E. (Jesu wakafwa mu 33 C.E.) Tacitus wakalemba kuti ciindi mulilo mupati nowakanyonyoona Roma mu 64 C.E., Mweendelezi Nero ngowakali kwaambwa kuti ngowakapa kuti ube. Pele Tacitus wakalemba kuti Nero wakatamikizya Banakristo kutegwa “azibaanye makani aayo.” Mpoonya Tacitus wakaamba kuti: “Kristo, walo iwakatalisya zina lyakuti [Banakristo], wakapegwa cisubulo cakujaigwa mubweendelezi bwa Tiberiyo, kwiinda mumweendelezi Ponto Pilato.”—Annals, XV, 44.

  • SUETONIUS

    (c. 69–a. 122 C.E.) Mubbuku lyakwe litegwa Lives of the Caesars, syaazibwene ooyu mumakani aakaindi aabana Roma wakalemba zintu izyakali kucitika ciindi cabeendelezi bana Roma bakusaanguna ibali 11. Cibeela cijatikizya Claudius caamba mapenzi aakaliko akati kaba Juda mu Roma alo aalangilwa kuti akatalisyigwa akaambo kamazwanga kujatikizya Jesu. (Milimo 18:2) Suetonius wakalemba kuti: “Mbwaanga ba Juda lyoonse bakali kuleta manyongwe akaambo ka Kristo, Claudius wakabatanda mu Roma.” (The Deified Claudius, XXV, 4) Nokuba kuti Suetonius wakatamikizya Jesu kutalisya manyongwe, tanaakali kukudooneka kubako kwa Jesu.

  • PLINY THE YOUNGER

    (c. 61-113 C.E.) Ooyu mulembi muna Roma alimwi imweendelezi wacooko ca Bithynia (aano mazuba ciitwa kuti Turkey) wakalembela Mweendelezi muna Roma Trajan kujatikizya mbwaakeelede kubeendelezya Banakristo mucooko eeci. Pliny wakaamba kuti wakasola kusungilizya Banakristo kuti balukake lusyomo lwabo, akujaya kufwumbwa uukaka kucita oobo. Wakapandulula kuti: “Aabo ibakakaka kuti bakali Banakristo ibakali . . . kwiinduluka kwaamba ncondaamba kulomba muzina lyabaleza, akuzumina kubakomba kwiinda mukubelesya waini alimwi atununkilizyo, kucikozyano cako . . . alimwi ibakamukaka Kristo . . . , ndakabona kuti bakeelede kwaangununwa.”—Pliny—Letters, Book X, XCVI.

  • FLAVIUS JOSEPHUS

    (c. 37-100 C.E.) Ooyu mupaizi mu Juda alimwi syaazibwene mumakani aakaindi wakaamba kuti Anasi, mupaizi mupati mu Juda walo iwakazumanana kusumpula twaambo twacisi, “wakacita muswaangano wababetesi bamu Nkuta Mpati yaba Juda alimwi akuleta kumbele lyabo mwaalumi wazina lyakuti Jakobo, mwanookwabo a Jesu iwakali kwiitwa kuti Kristo.”—Jewish Antiquities, XX, 200.

  • TALMUD

    Malembe aaya aabamayi ba Juda, aakalembwa kuzwa mumwaanda wamyaka watatu kusika mumwaanda wacisambomwe C.E. atondezya kuti nobaba basinkondonyina Jesu bakazumina kuti wakaliko. Cibalo cimwi caamba kuti mubuzuba bwa “Pobwe Lyakwiindilila, Jesu muna Nazareta wakajaigwa,” calo iciluzi kweelana amakani aakaindi. (Babylonian Talmud, Sanhedrin 43a, Munich Codex; amubone Johane 19:14-16.) Aamwi malembe akaamba kuti: “Kutabi notuba amwana musankwa naa sicikolo uulisampuzya kubuleya mbuli muna Nazareta”—izina kanji-kanji ilyaamba Jesu.—Babylonian Talmud, Berakoth 17b, footnote, Munich Codex; amubone Luka 18:37.

BUMBONI BWAMU BBAIBBELE

Mabbuku aa Makani Mabotu alijisi makani aamvwika kujatikizya buumi amulimo wa Jesu, kubikkilizya amakani aagaminide kujatikizya bantu, masena alimwi aziindi—alo aali ncisinizyo cambwaaluzi makani aakaindi. Cikozyanyo cimwi cijanika mulugwalo lwa Luka 3:1, 2, calo icitugwasya kuzyiba ciindi cini mwaalumi wazina lyakuti Johane Mubbapatizi, iwakamusaangunina Jesu, naakatalika mulimo wakwe.

“Magwalo oonse akasololelwa a Leza.”—2 Timoteyo 3:16.

Luka wakalemba kuti: “Mumwaka wa 15 wabulelo bwa Tiberiyo Kaisara, Ponto Pilato naakali mweendelezi wa Judaya, Heroda wakali mweendelezi wacilikiti ca Galilaya, Filipo imwanookwabo wakali mweendelezi wacilikiti mucisi ca Itureya a Trakoniti, mpoonya Lusaniyo wakali mweendelezi wacilikiti ca Abilene, kumazuba aamupaizi mupati Anasi alimwi a Kayafa, ijwi lya Leza lyakasika kuli Johane mwana wa Zekariya naakali munkanda.” Aaya makani aagaminide aaluzi atugwasya kuzyiba kuti “ijwi lya Leza lyakasika kuli Johane” mumwaka wa 29 C.E.

Bantu badumide ibali ciloba mbaakaamba Luka balizyibidwe kabotu abasyaazibwene mumakani aakaindi. Aboobo, kwaciindi cili mbocibede, basikukazya bamwi bakakudooneka kubako kwa Ponto Pilato alimwi a Lusaniyo. Pele basikukazya bakabinda kukazya. Malembe aansiku aajisi mazina aabeendelezi aabo bobilo ajanwa, akusinizya mbwaaluzi makani aa Luka. *

NKAAMBO NZI MAKANI AAYA NCAAYANDIKA?

Jesu wakayiisya bantu kujatikizya Bwami bwa Leza, mfwulumende yanyika yoonse

Kudooneka kubako kwa Jesu makani aayandika kapati nkaambo njiisyo zyakwe zilayandika. Mucikozyanyo, Jesu wakayiisya bantu mbobakonzya kukkomana, akukkutila mubuumi. * Kuyungizya waawo, wakasyomezya ciindi bantu nobayoopona muluumuno lwini-lwini akuliiba, kabakamantene mubweendelezi bwamfwulumende yanyika yomwe iyiitwa kuti “Bwami bwa Leza.”—Luka 4:43.

Zina lyakuti “Bwami bwa Leza” lileelela nkaambo mfwulumende eeyi yanyika yoonse iyootondezya bweendelezi bwa Leza anyika. (Ciyubunuzyo 11:15) Jesu wakakasalazya kaambo aaka mumupailo wakwe wacikozyanyo naakati: “Taateesu ooli kujulu, . . . abuboole Bwami bwako. Akucitwe kuyanda kwako ansi aano.” (Matayo 6:9, 10) Ino bweendelezi bwa Bwami buyakwaamba nzi kubantu? Amulange-lange twaambo ootu tutobela:

Bantu bamwi balakonzya kubona zisyomezyo eezyi mbuli kuti nzyakuyeeyela buyo. Pele sena takuli kuyeeyela buyo kusyoma kuti bantu balakonzya kuleta zintu zibotu? Mucikozyanyo: Noliba leelyo nokuli kuyaambele kapati mumakani aalwiiyo, sayaansi, alimwi amuzintu zyakupanga-panga, bantu banji mazuba aano balimvwa kuti tabakwabilidwe alimwi tabazyi iciyoocitika kumbele. Alimwi buzuba abuzuba tulabona bumboni kujatikizya penzi lyamali, twaambo twacisi, alimwi akudyaamininwa mumakani aabukombi kubikkilizya abusyaacivwulemwangu alimwi amakulo. Masimpe ngakuti, bweendelezi bwabantu bwaalilwa!—Mukambausi 8:9.

Kwiinda mutwaambo itwaambwa, kudooneka kubako kwa Jesu makani ngotuyandika kulanga-langa. * Kweelana alugwalo lwa 2 Bakorinto 1:19, 20 mbolwaamba: “Nozivwula buti zisyomezyo zya Leza, zyaba ‘inzya’ kwiinda muli [Kristo].”

^ munc. 23 Imalembe aajisi zina lyamweendelezi wacibeela comwe cazibeela zyone zyacooko, naa “mweendelezi wacilikiti” iwiitwa kuti Lusaniyo akajanwa. (Luka 3:1, bupanduluzi buyungizyidwe) Wakalela cibeela ca Abilene aciindi ncomunya ncaakaamba Luka.

^ munc. 25 Cikozyanyo cibotu canjiisyo zya Jesu cilajanwa mulugwalo lwa Matayo zyaandaano 5 kusika ku 7, kanji-kanji ciitwa kuti Mulumbe Waacilundu.

^ munc. 32 Kutegwa muzyibe zinji kujatikizya Jesu alimwi anjiisyo zyakwe amuunke a www.pr418.com/toi akulanga aalembedwe kuti NJIISYO ZYAMU BBAIBBELE > MIBUZYO YAMU BBAIBBELE YAINGULWA.