ÉLIE atambela na yâ ti popo-hoto ti Jourdain. A sara yenga mingi awe la si lo yeke na yâ ti tambela so. Lo zia lani Hoto ti Horeb na peko si lo mû lege ti banga. Fadeso, lo kiri na kodoro ti lo, Israël, na lo bâ achangement so asi na yâ ti kodoro ni. Kota buru so asara lani so ato nda ti hunzi, na ngu-nzapa akomanse ti pika kete kete na lo bâ azo ayeke fâ yaka. Peut-être bê ti prophète ni adë kamême, so kodoro ni akomanse ti kiri ti ga nzoni awe so. Me, tënë ti azo ni la agbu bê ti lo mingi ngbanga ti so ala hon ayo mingi na Nzapa. Vorongo ti Baal la angbâ ti mû ndo na popo ti azo ni, na Élie ayeke na gbâ ti kua ti sarango ni. *

Nduru na gbata ti Abel-Méhola, Élie abâ mbeni kota yaka so a ngbâ ti dë ni. Abagara 24 ayeke na yâ ti yaka ni, na a kanga ala use use. Azo 12 la ayeke sara kua na abagara ni na tere ti tere. Ala yeke suru sese ni, na koli so ayeke na ndangba molongo ni na peko, lo la si Élie ayeke gi lo so. Iri ti lo ayeke Élisée, lo so Jéhovah asoro lo ti mû place ti Élie ande. Depuis la Élie ayeke na vundu ngbanga ti so lo bâ ti lo lo tene gi lo oko la lo ngbâ ti sara na Nzapa, na Élie adoit ti ku kungo ti tingbi tere na koli ni so.—1 aGbia 18:22; 19:14-19.

Na bê ti Élie kâ, so lo doit ti zia ambeni kua ti lo na tïtî mbeni zo, wala ti tene mbeni zo amû place ti lo ande, lo gi bê ti lo? E hinga ape; nga e lingbi ti tene pëpe so Élie apensé lani tongaso. Lo yeke ‘zo tongana e’. (Jacques 5:17, La Sainte Bible en sango). Atâa a yeke so wa, Bible atene: “Élie ahon nduru na Élisée na lo bi kota bongo ti lo na ndo lo.” (1 aGbia 19:19). A sara lani peut-être kota bongo ti Élie ni na kuä ti tere ti taba wala ti ngasa, na a yü ni yungo na ndo ti go. Nga, bongo ni so afa so lo yeke prophète ti Jéhovah. So Élie abi bongo ni na ndo ti go ti Élisée, ndani ayeke dä. Élie ayeda na bê ti lo kue ti sara ye so Jéhovah ahunda na lo ti sara, so ayeke ti soro Élisée tongana zo so ayeke mû ande place ti lo. Élie azia bê ti lo kue na Nzapa ti lo nga lo mä yanga ti lo.

Ti maseka-koli ni so, lo yeke ku lani kungo ti mû maboko na mbakoro prophète so. Élisée amû lani place ti Élie ni hio ape. Teti angu omene tongaso, Élisée asara tere ti lo kete lo mû peko ti prophète ni nga lo sara kua na lo. Na pekoni, a hinga lo tongana “lo so asa ngu na maboko ti Élie”. (2 aGbia 3:11). So Élie awara lani mara ti ngangu zo ti mungo maboko na lo tongaso, a kpengba lo mingi. Âmanke akoli use so aga lani akota kamarade. Ala yeke mû lani maboko na mba, na ye so amû lege na ala ti gbu ngangu na gbele asioni sarango ye so amû ndo lani na yâ ti kodoro ni, mbilimbili, asioni sarango ye ti Gbia Achab, so ayeke ga gi sioni sioni.

A sara mbeni ye ti sioni na mo lâ oko awe? A si na mingi ti e na yâ ti sioni dunia so. Ni la, ti duti na mbeni kamarade, so aye Nzapa, alingbi ti mû maboko na mo ti gbu ngangu. Nga tapande ti mabe ti Élie alingbi ti mû maboko na mo na ngoi so mo tingbi na mara ti kpale ni so.

Élie na Élisée asara lani kua ngangu ti sara si azo ni akiri aduti na nzoni songo na Nzapa. Peut-être ala mû li ni na yâ ti ambeni ye so a leke ni tongana a-ekole ti fa ye na ambeni prophète. Me na mbeni ngoi, Jéhovah amû mbeni fini kua na Élie, lo tene: ‘Mo londo, mo gue mo tingbi tere na Achab gbia ti Israël’. (1 aGbia 21:18). Achab asara nyen?

Gbia Achab ake Nzapa lani awe. Na tango ni kâ, lo la lo yeke sioni gbia ahon tanga ti agbia ti Israël so aga kozo na lo. Lo mû Jézabel ti ga wali ti lo, ye so asara si vorongo ti Baal amû yâ ti kodoro ni kue, na gbia ni nga kue avoro Baal (1 aGbia 16:31-33). Ala so ayeke voro Baal, ala yeke sara ambeni ye ti tene sese awoko, ala yeke sara ye ti ndumba nga ala yeke mû akete molenge na sacrifice. Na ndo ni, ade ti ninga ape, Achab ake ti sara ye alingbi na yanga so Jéhovah amû na lo ti fâ Ben-Hadad, sioni gbia ti Syrie. Lo ke ti sara ni ndali ti so lo ye ti wara nginza na pekoni (1 aGbia, chapitre 20). Me ti so ni so, bê ti warango ye so asara Achab na Jézabel nga ngangu so ala yeke sara na azo aga sioni ahon ti kozo.

Achab ayeke lani na mbeni yangbo na Samarie, na a kono mingi. Lo yeke nga lani na mbeni yangbo ni na Jizréel, so ayo akilomètre 37 tongaso na Samarie. Na tere ti use yangbo ni so, mbeni yaka ti vigne ayeke kâ. A yeke yaka ti Naboth, me Achab asara bê ti yaka ti vigne so. Ni la, lo tokua ti tene a iri na lo Naboth si lo mû na lo nginza ti tene yaka ni aga ti lo Achab ni. Me, Naboth atene: “A yeke sioni na lê ti Nzapa tongana mbi mû na mo ye so mbi wara na maboko ti ababâ ti mbi.” (1 aGbia 21:3, Tene ti Nzapa, Kozo Mbouki). Naboth ayeke zo ti kpengbango li? Lo kpe gbia ape? Azo mingi atene tongaso. Me, ye so Naboth asara so ague oko na ye so Ndia ti Jéhovah atene. Ndia ni ake lani na azo ti Israël ti kä biaku biaku mbeni sese so ayeke ye ti héritier ti sewa ti ala (Lévitique 25:23-28). Ti Naboth, a yeke na lege ni oko ape ti doro Ndia ti Nzapa. Lo yeke mbeni koli so ayeke na mabe nga so asara ye na mbeto pëpe, atâa so lo hinga lo tene Achab alingbi ti sara sioni na lo.

Achab apensé ti lo kete ape na ndo ti Ndia ti Jéhovah. Lo gue na da, “na vundu na ngonzo ti bê”. ‘Lo lango na ndo tange ti lo, lo zia lê ti lo na mbage ti tere ti da, na lo te kobe pëpe.’ (1 aGbia 21:4). Tongana Jézabel abâ so koli ti lo ayo yanga ti lo, lo suku ngbangba tongana mbeni kete molenge, hio, lo sara mbeni ye ti tene koli ni awara ye so lo ye, nga même ti futi mbeni sewa so tënë ayeke na li ti lo ape.

Tongana zo adiko ye na ndo ti sioni ye so Jézabel aleke ti sara, li ti lo ayeke kpe kue. Gbia-wali Jézabel ahinga lani so tongana a bi mbeni kota tënë na li ti zo, Ndia ti Nzapa ahunda ti tene atémoin use aduti dä si gere ti tënë ni aluti (Deutéronome 19:15). Ni la si lo sara mbeni mbeti na iri ti Achab, lo tokua ni na akota zo ti kodoro ti Jizréel. Na yâ ni, lo hunda ti tene a gi ambeni koli use so ala lingbi ti bi mbeni tënë ti mvene na ndo ti Naboth, atene lo zonga Nzapa. Tënë ni so alingbi na kuâ. Ye ni so lo leke so asi tâ gi tongana ti so lo ye. Ambeni zo use “ti kirikiri” abi tënë ti mvene na li ti Naboth,  na nda ni azo abo lo na tënê si ala fâ lo. Ala fâ nga amolenge ti Naboth ti koli kue (1 aGbia 21:5-14; Lévitique 24:16; 2 aGbia 9:26). * Achab azia lani si wali ti lo la ahon ndo ti lo si lo sara gi ye ti bê ti lo nga lo fâ azo so senge senge.

Na ngoi so Jéhovah afa na Élie ye so Gbia Achab na wali ti lo asara so, mo pensé a sara nyen na Élie ni? Ti bâ so asioni zo ayeke sara sioni na azo so asara ti ala ye oko ape, a sara zo nzoni oko ape (Psaume 73:3-5, 12, 13). Laso e yeke bâ ka mara ti asioni sarango ye ni so, so alondo même na mbage ti ambeni kota zo so atene Nzapa la atokua ala. Me mbaï so alingbi ti dë bê ti e. Ge, Bible adabe ti e so ye oko ahonde na lê ti Jéhovah ape. Lo yeke bâ ye kue (aHébreu 4:13). Me asioni ye so lo yeke bâ so, lo yeke sara nyen na ni?

Jéhovah atokua Élie na Achab, lo tene: “Bâ, lo yeke na yaka ti vigne ti Naboth”. (1 aGbia 21:18). Tongana Jézabel atene na Achab so yaka ti vigne ni aga ti lo awe, tere ti lo anzere si lo londo na lê ni lê ni lo gue na yaka ni. Lo pensé kete ape so Jéhovah ayeke bâ aye so ayeke pasêe so. Bâ lo na yâ ti yaka ni kâ, lo ngbâ ti pensé na apendere ye so lo yeke sara ande na yaka ni. Me, mo ye ti bâ, Élie la asi so. Na bango Élie, tere ti Achab adë kue, ngonzo agbu lo, na lo tene mbeni tënë so afa so lo ke tâ prophète so na bê oko, lo tene: “Mo wara mbi awe? O wato ti mbi.”—1 aGbia 21:20.

Atënë ti Achab so afa so lo yeke na akpale use. Kozo ni, so lo hunda Élie, lo tene “Mo wara mbi awe?”, a fa so Achab apensé kete na ndo ti Jéhovah ape. Me, Jéhovah ‘awara’ lo awe. Lo bâ Achab, so na bê ti lo wani, lo soro ti sara sioni ye nga so tere ti lo anzere na yaka so lo wara na peko ti sioni ye so Jézabel asara. Jéhovah abâ yâ ti bê ti Achab, lo bâ so Achab aye ye ti sese mingi, si lo bâ mawa ti zo ape nga si lo gi ti sara ye ti mbilimbili pëpe. Use ni, tongana lo tene na Élie, lo tene, “O wato ti mbi”, a fa so lo ke tâ na bê oko koli so, so ayeke kamarade ti Jéhovah Nzapa, na so alingbi fade ti mû maboko na lo ti sigigi na yâ ti sioni lege so lo mû so.

E lingbi ti manda ambeni kota ye na lege ti akpale ti Achab so. A lingbi e girisa lâ oko ape so Jéhovah ayeke bâ aye kue. Teti so lo yeke Babâ so aye e  mingi, na ngoi so e yeke mû mbeni lege nde, lo yeke hinga ni, na lo ye si e changé lege ni so. Ni la, ti mû maboko na e, lo yeke sara kua mingi ni na ambeni kamarade ti lo, so ayeke tongana Élie, ti fa tënë ti lo na amba ti ala. Me, ti bâ akamarade ti Nzapa tongana awato ti e, a yeke na lege ni ape.—Psaume 141:5.

Élie atene na Achab, lo tene: “Mbi wara mo awe.” Lo hinga so Achab ayeke zo ti nzi, zo ti fango zo nga lo sara kpengbango li na Jéhovah Nzapa. So Élie aluti na lê ti sioni koli so, a fa so lo yeke zo ti mbeto ape. Élie afa na Achab ngbanga so Jéhovah adë na li ti lo. Jéhovah abâ aye kue so asi: lo bâ asioni ye so Achab na sewa ti lo asara so azo ti kodoro ni kue amû peko ti ala na yâ ni. Ni la, Élie atene na Achab so Nzapa atene ni yeke “balêe” sewa ni kue. Jézabel kue Nzapa adë ngbanga na li ti lo.—1 aGbia 21:20-26.

Élie atene pëpe so, awe, azo ni ayeke ngbâ gi ti sara ye ti sioni ti gue na ni. Na yâ ti dunia ti laso, a yeke ngangu ape ti tene zo atene mara ti tënë tongaso hio. Me mbaï ti Bible so adabe ti e so Jéhovah ayeke bâ asioni ye kue so ayeke si, nga lo yeke ga ande na sarango ye ti mbilimbili tongana ngoi ni alingbi. Bible adë bê ti e atene ngoi ni ayeke ga so lo yeke hunzi asarango ye ti sioni kue (Psaume 37:10, 11). Me, peut-être mo hunda tere ti mo, mo tene: ‘Lakue tongana Nzapa afâ ngbanga, a yeke gi ti punir azo? wala lo yeke bâ nga mawa ti ala.’

Peut-être bê ti Élie adö ti bâ sarango ye ti Achab na gbele fango ngbanga ti Nzapa so. Mbaï ni atene: “Tongana Achab amä tënë so, lo suru bongo ti lo, na lo kanga bongo ti mua na tere ti lo, na lo zia kobe, na lo lango na bongo ti mua, na lo tambela yeke yeke.” (1 aGbia 21:27). Achab achangé bê ti lo biani la?

E lingbi ti tene so lo changé kete kamême. Achab asara tere ti lo kete, mbeni sarango ye so a yeke ngangu na zo ti baba ti sara ni. Me a yeke tâ changéngo bê la? Ti hinga ni, e yeke haka sarango ye ti lo ni na ti mbeni gbia so aga na peko ti lo, so sioni sarango ye ti lo ahon même ti Achab ni. Iri ti gbia ni ayeke Manassé. Na ngoi so Jéhovah apunir Manassé, Manassé asara tere ti lo kete, nga lo sambela Jéhovah ti mû maboko na lo. Me lo ngbâ gi ge ape, lo futi ayanda so lo wani lo leke, nga lo sara kue ti voro gi Jéhovah, na même lo wa azo ti kodoro ti lo ti sara tongana ti lo (2 Chronique 33:1-17). Achab kue asara tongaso lani? Oko ape.

So Achab asara vundu na lê ti Élie, Jéhovah abâ ni? Jéhovah atene na Élie, lo tene: “Mo bâ lege so Achab asara lo mveni kete na gbele Mbi? Teti lo sara lo mveni kete na gbele Mbi, fade Mbi ga na sioye so na lâ ti lo pëpe, me fade Mbi ga na sioye so na ndo azo ti da ti lo na lâ ti molenge ti lo.” (1 aGbia 21:29). Me, Jéhovah apardoné Achab lani? Oko ape, ndali ti so Nzapa ayeke pardone gi zo so achangé bê ti lo kue (Ézéchiel 33:14-16). Me teti so Achab achangé bê ti lo kete, Jéhovah nga kue abâ mawa ti lo gi kete. Lo yeke sara si Achab ayeke bâ ande futingo ti sewa ti lo na fini lê ti lo ape.

Ye oko, ngbanga so Jéhovah adë na ndo ti Achab so achangé ape. A si na mbeni ngoi, Jéhovah asara lisoro na a-ange ti lo na ndo ti pendere kode so ala lingbi ti sara na kua si Achab ague atiri bira so a yeke fâ lo ande na yâ ni. Gi hio na pekoni, ngbanga so Jéhovah adë na ndo ti Achab aga tâ tënë. Na yâ ti bira ni, Achab awara kä na mênë ti lo ayuru na yâ ti puse ti mbarata ti lo ni juska lo kui. Mbaï ni azia tënë ti mawa so dä, atene na ngoi so a yeke sukula puse ti mbarata ti gbia ni, ambeni mbo asu mênë ti lo. Ye so asara si tënë so Jéhovah atokua Élie ti tene lani na Achab so aga tâ tënë. Tënë ni ayeke so: “Na ndo so ambo asu mênë ti Naboth, fade ambo asu mênë ti mo nga.”—1 aGbia 21:19; 22:19-22, 34-38.

Ye so asi na Achab na nda ni so adë bê ti azo tongana Élie, Élisée nga na ambeni wakua be-ta-zo ti Nzapa. Ala bâ so Jéhovah agirisa pëpe asarango ye ti Naboth, so lo sara lani ye na mbeto pëpe nga na mabe. Jéhovah, Nzapa so aye sarango ye ti mbilimbili, lo yeke kanga lê pëpe na ndo ti asioni sarango ye. Nyen na nyen, lo yeke punir azo ni. Nga, tongana a lingbi ti tene lo bâ mawa ti ala, lo yeke sara ni (Nombre 14:18). Élie amanda kpengba ye na lege ti aye so, lo so lo gbu ngangu teti angu mingi na gbe ti komandema ti sioni gbia so. Mo kue a sara mbeni ye ti sioni na mo awe? Mo yeke ku kungo ti bâ ngoi so Nzapa ayeke ga ti zi asioni ye kue? Tongana a yeke tongaso, sara ye na mabe tongana ti Élie. Lo na kota kamarade ti lo Élisée amû lani ngoi ti ala ti fa tënë ti Nzapa, atâa a sara sioni na ala.