Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

 EDWƐKƐ TITILE

Asoo Sonla Bazɛkye Azɛlɛ Ye Bɔkɔɔ?

Asoo Sonla Bazɛkye Azɛlɛ Ye Bɔkɔɔ?

“Awolɛndoazo ko kɔ, awolɛndoazo ko ba, noko kɛ ewiade ne de ala a ɔde a.”—BELEMGBUNLI SƆLƆMƆN, ƐVOYA 11 K.Y.M. *

Wɔ tete Baebolo kɛlɛvolɛ ne afoa nu, sonla ngoane mɔɔ le ezinra la le ngakyile kolaa wɔ azɛlɛ ne mɔɔ wɔ ɛkɛ ne dahuu la anwo. Nɔhalɛ nu, wɔ ɛvolɛ apenle apenle mɔɔ ɛze ɛhɔ la, awolɛndoazo ko ɛra na yehɔ, noko Azɛlɛ ne ɛhola ɛgyinla kpundii na yeboa yemaa ngoane ɛhɔ zo bakpula ɛnɛ.

Bie mɔ bu Ewiade Konle II mɔɔ ba la kɛ Nzenzaleɛ Kpole ɛra ndɛndɛ ɛdɛla mekɛ biala. Wɔ ɛvolɛ kɛyɛ 70 bie anu, menli ɛnwu anyuhɔlɛ wɔ adendulɛ, adwelielilɛ yɛɛ adwuleso ninyɛne mɔɔ bɛyɛ la anu na yemaa yɛ sa ɛha ninyɛne dɔɔnwo. Menli dɔɔnwo asetɛnla ɛyɛ kpalɛ ɛdɛla mɔɔ ɛnee bɛsuzu la. Mekɛ ko ne ala, menli mɔɔ wɔ azɛlɛ ye azo la dodo ne asɛɛ ɛyɛ mɔnwo fane nsa.

Noko akee, ninyɛne ɛhye mɔ ɛmba mgbane. Bɛkile kɛ alesama gyima ɛlɛsɛkye azɛlɛ ne kpalɛ mɔɔ ɔnrɛhyɛ ninyɛne mɔɔ boa ngoane la ɛnrɛyɛ gyima bieko a. Nɔhalɛ nu, abɔdeɛ nwo nrɛlɛbɛvolɛma ka kɛ yɛdwu ɛleka mɔɔ alesama ɛlɛyɛ ninyɛne mɔɔ bazɛkye azɛlɛ ne kpalɛ la.

Baebolo ne hanle dole ɛkɛ ne kɛ mekɛ bie bara mɔɔ sonla ‘bazɛkye azɛlɛ ye.’ (Yekile 11:18) Bie mɔ ɛnnwu ye saa yɛwɔ zɔhane mekɛ ne anu a. Ninyɛne boni bieko a bɛbazɛkye ye a? Yedwu ɛleka mɔɔ bɛyɛ ye boɛ a ɔnyɛ ɔ? Nɔhalɛ nu, asoo sonla bazɛkye azɛlɛ ye bɔkɔɔ?

 BƐYƐ YE BOƐ A ƆNYƐ Ɔ?

Azɛlɛ ye ɛdwu ɛleka mɔɔ bɛyɛ ye boɛ a ɔnyɛ ɔ? Abɔdeɛ nwo nrɛlɛbɛvolɛma bie mɔ te nganeɛ kɛ ɔyɛ se kɛ bɛbahola bɛaha mɔɔ bavi maanle nu nzenzaleɛ ne anu ara la. Ɛhye ati, ɔgyegye bɛ kɛ maanle nu mɔɔ bahakyi arɛlevilɛ nu la bava esiane kpole ara a.

Kɛ neazo la, suzu Antarctic Adɔleɛ Ayese ne anwo nea. Bie mɔ suzu kɛ saa maanle nu wuluwulu ne kɔ zo a bɛyɛ ayese mɔɔ ɛlɛkolo la anwo ɛhwee a ɔnrɛyɛ boɛ. Ɛhye le zɔ ɔluakɛ sɛnzɛne ne tɔ ayese ne azo a ɔsia ɔ nzi. Noko mekɛ mɔɔ ayese ne ɛlɛkolo na ɔlɛyɛ ekyi la, ɔmaa nyevile ne mɔɔ die ewia ne la finde zo. Wuluwulu dɔɔnwo kɔ Nyevile ne anu na ɔmaa ayese ne kolo kpole. Wuluwulu zɛhae kɔ zo mɔɔ ɔngyakyi a. Ayese ne mɔɔ kolo maa nyevile ne yi la bahola ayɛ esiane amaa menli mgbe ɛya dɔɔnwo.

NINYƐNE ƐLƐSƐKYE

Bɛyɛ ngyehyɛleɛ dɔɔnwo kɛ bɛfa bɛali “pelanet nwo esiane” mɔɔ yɛlɛyia ye ɛnɛ la anwo gyima. Ngyehyɛleɛ ne ko a le kɛ bɛbamaa bɛava abɔdeɛ nu ninyɛne bɛali gyima kpalɛ na bɛamaa ezukoa nee ninyɛne mɔɔ menli yɛ la anyia anyuhɔlɛ mɔɔ bɛnzɛkye azɛlɛ ne a. Boni a ɛvi nu ɛra a?

Ɔyɛ alɔbɔlɛ kɛ, kɛmɔ ezukoa nwo edwɛkɛ zɛkyele la, azɛlɛ ne ɛlɛkɔ zo azɛkye. Alesama ɛlɛkɔ zo ava ninyɛne mɔɔ wɔ azɛlɛ ne azo la ayɛ ninyɛne dɔɔnwo adɛla mɔɔ bɛfa bɛsie ɔ gyakɛ anu la. Asoo bɛbahola bɛayɛ nwolɛ debie? Awie mɔɔ sukoa azɛlɛ ne anwo debie la hanle ye penyi kɛ: “Ɔzɔho kɛ, yɛnnwu kɛzi yɛbanlea azɛlɛ ne boɛ la.” Mɔɔ ɛlɛkɔ zo la nee mɔɔ Baebolo ne hanle la le ko pɛpɛɛpɛ kɛ: “Sonla ɔdaye ɔnlɛ ye ngoane zo tumi.”Gyɛlɛmaya 10:23.

Noko, Baebolo ne bɔ yɛ ɛwɔkɛ kɛ Nyamenle, Bɔvolɛ ne, ɛnrɛmaa sonla ɛnrɛzɛkye azɛlɛ ye bɔkɔɔ. Wɔ Edwɛndolɛ 115:16, yɛkenga kɛ: ‘Nyamenle ɛva azɛlɛ ye ɛmaa menli.’ Ɛhɛe, yɛ azɛlɛ ye le “ahyɛlɛdeɛ” kpalɛ mɔɔ vi yɛ anwuma Selɛ ne ɛkɛ a. (Gyemise 1:17) Asoo yɛ nye la kɛ Nyamenle bamaa yɛ ahyɛlɛdeɛ mɔɔ bayɛ gyima mekɛ ekyi bie ala, kɛ asɛɛ bɛyɛle kɛ ɔzɛkye la? Kyɛkyɛ! Yɛnwu ɛhye wɔ kɛzi bɛbɔle yɛ azɛlɛ ye la anu.

 BƆVOLƐ NE BODANE

Mɔlebɛbo Baebolo buluku ne ka kɛzi Nyamenle bɔle azɛlɛ ne kɛnlɛma la anwo edwɛkɛ. Alumua ne, bɛhanle azɛlɛ ne anwo edwɛkɛ kɛ “[ɔnzɔho] ɛhwee, yɛɛ debie biala ɛnle zolɛ; awozinli ɛheda buma ne anye.” Noko, bɛhanle ye wienyi kɛ ɛnee “nzule” mɔɔ hyia maa ngoane la wɔ azɛlɛ ne azo. (Mɔlebɛbo 1:2) Akee Nyamenle hanle kɛ: “Wienyi ɛrɛla.” (Mɔlebɛbo 1:3) Ɔda ali kɛ sɛnzɛne ne manle wienyi vindele anwomanyunlu na azɛlɛ ne azo yɛle wienyi wɔ mekɛ mɔɔ lumua la. Akee bɛhanle azɛlɛ resee nee nyevile nwo edwɛkɛ. (Mɔlebɛbo 1:9, 10) Bieko, “ndile nee mbaka ngakyile kɔsɔɔti mɔɔ so ma, yɛɛ nzoleɛ mbaka mɔɔ ma wɔ bɛ nzoleɛ ne mɔ anu” la fifile azɛlɛ ye azo. (Mɔlebɛbo 1:12) Ninyɛne mɔɔ hyia na debie anyi nee ewia mɔɔ hyia na abɔdeɛ ngakyile ayɛ bɛ aleɛ la rale. Bodane boni a bɛvale bɛyɛle ninyɛne ɛhye a?

Tete ngapezonli Ayezaya hanle Nyamenle anwo edwɛkɛ kɛ “Yemɔ mɔɔ ɔhyehyɛle na ɔbɔle azɛlɛ ye la, ɔbɔle ɔmanle ɔlile munli, yeambɔ ye sesakaa biala yeanzie ɛkɛ; ɔbɔle ewiade, amaa sonla adɛnla nu.” (Ayezaya 45:18) Ɔda ali kɛ, Nyamenle bodane a le kɛ ɔmaa sonla adɛnla azɛlɛ ye azo dahuu.

Ɔyɛ alɔbɔlɛ kɛ, sonla annea Nyamenle ahyɛlɛdeɛ kɛnlɛma ɛhye azo boɛ na ɔlɛsɛkye ye a. Noko, Bɔvolɛ ne bodane ɛtɛkakyile. Tete sonla bie hanle kɛ: ‘Nyamenle ɛnle kɛ sonla na yeabɔ adalɛ, ɔnle kɛ dasanli mɔɔ yɛ na yeavu ɔ nwo. Ye ɛwɔkɛ biala, ɔdi zo; ɔka, na ɔyɛ zɔ.’ (Ɛdianlɛ 23:19) Nɔhalɛ nu, kɛ anrɛɛ Nyamenle banlea yeamaa bɛazɛkye azɛlɛ ye la, mekɛ ɛlɛbikye ndɛndɛ mɔɔ ɔbazɛkye “bɛdabɛ mɔɔ bɛsɛkye azɛlɛ ye la.”Yekile 11:18.

AZƐLƐ YE BAYƐ YƐ SUA NU DAHUU

Gyisɛse Kelaese hanle wɔ ye Boka Zo Edwɛkɛhanlɛ ne mɔɔ ɛlie duma la anu kɛ: “Nyilalɛ ɛha bɛdabɛ mɔɔ bɛle bɛlɛvo la; Azɛlɛ ye bayɛ bɛ ɛdeɛ!” (Mateyu 5:5) Nzinlii wɔ edwɛkɛhanlɛ ko ne ala anu, Gyisɛse hilele adenle mɔɔ bɛbalua zo bɛalie azɛlɛ ne na bɛanzɛkye ye la. Ɔhilele ye ɛdoavolɛma kɛ bɛyɛ asɔne kɛ: ‘Wɔ Belemgbunlililɛ ɛrɛla. Bɛyɛ wɔ ɛhulolɛdeɛ wɔ azɛlɛ ye azo,  kɛmɔ bɛyɛ ye wɔ anwuma lɔ la.’ Ɛhɛe, Nyamenle Belemgbunlililɛ ne, anzɛɛ arane ne bamaa Nyamenle bodane ara nu amaa azɛlɛ ye.Mateyu 6:10.

Nyamenle hanle nzenzaleɛ kɛnlɛma mɔɔ Belemgbunlililɛ ne bava ara la anwo edwɛkɛ kɛ: “Kɛkala, meyɛ ninyɛne kɔsɔɔti fofolɛ!” (Yekile 21:5) Asoo ɛhye kile kɛ Nyamenle bava azɛlɛ fofolɛ azie mɔɔ wɔ ɛkɛ ne la agyakɛ anu? Kyɛkyɛ, ɛtane biala ɛnle azɛlɛ ne anwo. Emomu, Nyamenle bazɛkye menli mɔɔ bɛlɛmaa ninyɛne azɛkye wɔ azɛlɛ ye azo, “bɛdabɛ mɔɔ bɛsɛkye azɛlɛ ye la,” mɔɔ le sonla arane mɔɔ ɛlɛdi tumi ɛnɛ la. Bɛbava “anwuma fofolɛ nee azɛlɛ fofolɛ”—anwuma arane fofolɛ, Nyamenle Belemgbunlililɛ ne, mɔɔ bali azɛlɛ fofolɛ bie azo amra anwo zo tumi la bazie ɔ gyakɛ anu.Yekile 21:1.

Amaa Nyamenle aye ninyɛne mɔɔ sonla ɛzɛkye ye wɔ azɛlɛ ye azo avi ɛkɛ ne la, ɔbayɛ ye boɛ bieko. Sunsum ne hanle edwɛndolɛnli ne manle ɔhanle mɔɔ Nyamenle bayɛ la anwo edwɛkɛ kɛ: “Ɛkpɔla azɛlɛ ye na ɛtɔ nzule ɛgua zo; ɛmaa ɔyɛ mɔɔ kye aleɛ la.” Saa maanle nu tɛnlabelɛ yɛ kpalɛ na yɛnyia Nyamenle nyilalɛ a, azɛlɛ ne bayɛ paladaese na yeahye aleɛ dɔɔnwo.Edwɛndolɛ 65:9-13.

Kɛmɔ ye kɛlɛhɛlɛvolɛ Pyarelal kile la, Mohandas Gandhi mɔɔ le India sunsum nu adekilevolɛ mɔɔ ɛwu la hanle kɛ: “Azɛlɛ maa yɛnyia aleɛ dɔɔnwo mɔɔ baza awie biala na tɛ mɔɔ bamaa sonla biala ayɛ anyebolo la.” Nyamenle Belemgbunlililɛ ne bamaa menli subane ahakyi na yeaye debie mɔɔ fa ngyegyelɛ ba azɛlɛ ne azo la yeavi ɛkɛ. Ngapezonli Ayezaya hanle kɛ wɔ Belemgbunlililɛ ne tumililɛ bo, menli ‘ɛnrɛboda anzɛɛ ɛnrɛhu’ bɛ nwo anzɛɛ ɛnrɛzɛkye azɛlɛ ne. (Ayezaya 11:9) Nɔhalɛ nu, ɛnɛ menli mgbe dɔɔnwo mɔɔ vi ɛleka ngakyile la ɛlɛsukoa Nyamenle ngyinlazo kpalɛ ne anwo debie. Bɛlɛkile bɛ kɛ bɛhulo Nyamenle nee bɛ gɔnwo mɔ, bɛnyia anyezɔlɛ, bɛnlea azɛlɛ ne boɛ, bɛbɔ ninyɛne mɔɔ wɔ zo la anwo bane na bɛbɔ ɛbɛla mɔɔ nee Bɔvolɛ ne bodane le ko la. Bɛlɛsiezie bɛ bɛamaa ɛbɛlabɔlɛ wɔ paladaese azɛlɛ ne azo.Nolobɔvo ne 12:13; Mateyu 22:37-39; Kɔlɔsaema 3:15.

Azɛlɛ ne sonle bolɛ la ati bɛnrɛzɛkye ye bɔkɔɔ

Abɔdeɛ nwo edwɛkɛ ne mɔɔ wɔ Mɔlebɛbo la dwula kɛ: “Nyamenle nwunle kɛ debie biala mɔɔ yeyɛ la le kpalɛ kpole.” (Mɔlebɛbo 1:31) Nɔhalɛ nu, azɛlɛ ne sonle bolɛ la ati bɛnrɛzɛkye ye bɔkɔɔ. Yɛ azɛlɛ ye kenlebie mɔɔ wɔ yɛ Bɔvolɛ ne mɔɔ lɛ ɛlɔlɛ, Gyihova Nyamenle, asa nu la kyekye yɛ rɛle. Yebɔ ɛwɔkɛ kɛ: “Tenlenema bava azɛlɛ ne ayɛ bɛ ɛdeɛ, na bɛadɛnla zolɛ dahuu.” (Edwɛndolɛ 37:29) Ɔrɛla ye kɛ ɛbaboka “tenlenema” mɔɔ bavɛlɛ azɛlɛ ye kɛ sua nu dahuu la anwo.

^ ɛden. 3 Ɔvi Nolobɔvo ne 1:4 wɔ Baebolo ne anu.