Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

SUKOA BƐ DIEDI | DWOSEFI

“Bɛdie Ɛlalɛ Bie Mɔɔ Meha La”

“Bɛdie Ɛlalɛ Bie Mɔɔ Meha La”

DWOSEFI hɔle zo nleanle aduduleɛ, ɔ kunlu a anrɛɛ ɔbahola yeaye ɔ nwo yeavi adendulɛma ne avinli na yeanriandi. Ɛnee ye sua nu wɔ Hibulɔn, mɔɔ bikye ɛkɛ ne wɔ awoka ne anzi la. Ye papa, Gyekɔbo, badɛnla sua nu koonwu nɔsolɛ, mɔɔ ɔnze edwɛkɛ mɔɔ ɛdo ɔ ra kulovolɛ ne la anwo ɛhwee a. Noko Dwosefi ɛnrɛhola ɔ nwo ɛkɛ ne kɔ kɛkala; ɔluakɛ ɔze kɛ ɔnrɛnwu ye papa kpanyinli ne mɔɔ ɔkulo ye edwɛkɛ la anyunlu bieko. Ɛnee gualilɛma ne anye gyi ɔ nwo wɔ mekɛ mɔɔ bɛ afunlumu ne mɔ lua nyiakɛ adenle dɛba ne azo la. Kɛkala Dwosefi wɔ bɛ sa nu, na bɛnrɛmaa ɔnrɛvi bɛ sa. Bɛbu kakula nrenya ɛhye kɛ ɔle kɛ bɛ alufuanlɛ nee nwole mɔɔ sonle bolɛ​—ninyɛne mɔɔ bɛtɔne bɛ a bɛbanyia nvasoɛ kpole wɔ Yigyibiti la.

Ɔbayɛ kɛ ɛnee Dwosefi ɛli ɛvolɛ 17 ala. Yɛ kɛzi ɔlɛto ɔ nye yeanlea anwomanyunlu wɔ adɔleɛ, wɔ ɛleka mɔɔ sɛnzɛne ne ɛlɛbikye Nyevile Kpole ne, na ɔlɛdwenle kɛzi ye ɛbɛlabɔlɛ ɛhakyi arɛlevilɛ nu la anwo nvoninli nea. Ɔnde ɔ bo kɛ ɔ mediema mrenya ne mɔ anrɛɛ ku ye na akee bɛdɔne ye kɛ kanranli la. Ɔbayɛ se yeamaa Dwosefi kɛ ɔbazɔ ɔ nwo na yeanzu. Ɛnee ɔnze mɔɔ bado ye kenlebie a.

Dwosefi fanwodi bɔle ye noko ye diedi ambɔ ye

Kɛzi edwɛkɛ ɛtane ɛhye dole Dwosefi ɛ? Na duzu a yɛsukoa yɛfi kpavolɛ mɔɔ ye abusua nu amra yɛle ye amumuyɛ na bɛkpole ye la diedi ne anu a?

ABUSUA MƆƆ EDWƐKƐ WƆ NU

Ɛnee Dwosefi wɔ abusua kpole nu, noko ɔnle abusua mɔɔ anyelielɛ nee koyɛlɛ wɔ nu a. Gyekɔbo abusua ne anwo edwɛkɛ mɔɔ Baebolo ne ka la maa yɛnwu ngyegyelɛ mɔɔ wɔ mraalɛ dɔɔnwo ɛgyalɛ nu​—debie mɔɔ ɛnee ɔkɔ zo na Nyamenle manle ɔhɔle zo wɔ ye menli avinli kɔkpɔla kɛ ɔ Ra ne vale agyalɛ nwo ngyinlazo ne ziele ɛkɛ bieko la. (Mateyu 19:4-6) Gyekɔbo nee mraalɛ nna​—ɔ ye mɔ nwiɔ, Liya nee Relahyɛle, yɛɛ bɛ sonvolɛ mraalɛ, Zelepa nee Belehaa, wole mralɛ kɛyɛ 14. Mɔlebɛbo ne, ɛnee Gyekɔbo kulo Relahyɛle mɔɔ anwo yɛ ye fɛ la. Yeannyia ɛlɔlɛ zɛhae wɔ Liya, mɔɔ le Relahyɛle adiema kpanyinli, mɔɔ bɛbɛlɛbɛlale ye bɛmanle ɔgyale ye la anwo. Edwɛkɛ ɛtane dwazole mraalɛ nwiɔ ne avinli, na zɔhane nungulehwenlɛ ne hanle ngakula mɔɔ wɔ sua nu ɛkɛ ne la.​—Mɔlebɛbo 29:16-35; 30:1, 8, 19, 20; 37:35.

Relahyɛle angola wo wɔ mekɛ tendenle nu, na mekɛ mɔɔ akee ɔwole Dwosefi la, Gyekɔbo anye liele kakula nrenya ɛhye mɔɔ ɔwole ye wɔ ye mgbanyinli nu la anwo titile. Kɛ neazo la, mekɛ mɔɔ abusua ne ɛlɛkɔ ahɔyia Gyekɔbo adiema Yisɔ amumuyɛ ne la, Gyekɔbo manle Relahyɛle nee kakula Dwosefi lile menli ne anzi ɛleka mɔɔ banebɔlɛ wɔ la. Ɔbayɛ kɛ zɔhane kenle ne mɔɔ ɛnee yɛ ɛzulolɛ la hanle Dwosefi kpalɛ. Suzu kɛzi ɔbazi ɔ nwo kɛ ye papa mɔɔ lɛ anwosesebɛ ɛlɛtia adɔ zo wɔ zɔhane nwonlomɔ ne la anwo nea. Nea kɛzi ɔbayɛ kɛ deɛ mɔɔ manle ɔrale ye zɔ zinle ɔ nwo la: Ye papa nee anwumabɔvolɛ anwosesebɛ bie honle nɔe ne! Kɛmɔti ɛ? Ɔboalekɛ ɛnee Gyekɔbo kulo kɛ Gyihova Nyamenle yila ye. Ahatualɛ mɔɔ Gyekɔbo nyianle la a le kɛ bɛhakyile ye duma bɛyɛle ye Yizilayɛ. Ye duma bala maanle mumua bie anwo zo! (Mɔlebɛbo 32:22-31) Mekɔ hɔle bie la, Dwosefi nwunle kɛ Yizilayɛ mrenya a bayɛ selɛ amaa mbusua mɔɔ wɔ zɔhane maanle ne anu a!

Nzinlii, esiane dole kakula Dwosefi wɔ mekɛ mɔɔ awie mɔɔ kulo ye edwɛkɛ kpalɛ gyakyile ye wɔ ɔ nzi la. Ye mame wule wɔ mekɛ mɔɔ ɔlɛwo ɔ diema kakula Bɛngyaman la. Ye papa lile ye ewule ne anwo nyane kpole. Yɛ Gyekɔbo mɔɔ ɔlɛyɛ ye bɛtɛɛ yeakyikyi Dwosefi anye anwo monle, na ɔlɛfa anyelazo ko ne ala mɔɔ mekɛ bie kyekyele Gyekɔbo nenya Ebileham arɛle akyekye Dwosefi arɛle la anwo nvoninli nea. Nea kɛzi ɔbayɛ kɛ Dwosefi anye liele wɔ mekɛ mɔɔ ɔnwunle kɛ kenle bie Gyihova badwazo ye mame ara ngoane nu bieko la! Bie a Dwosefi nyianle ɛlɔlɛ kpole manle atiakunlukɛnlɛma “teasema Nyamenle” ne. (Luku 20:38; Hibuluma 11:17-19) Ɔ ye ewule ne anzi, ɛnee dahuu Gyekɔbo kulo zɔhane ngakula mrenya nwiɔ ne mɔɔ Relahyɛle wole bɛ la.​—Mɔlebɛbo 35:18-20; 37:3; 44:27-29.

Ngakula dɔɔnwo wɔ ɛkɛ mɔɔ bɛdielie bɛ zo kɛnlɛma zɛhae a bɛsɛkye; noko Dwosefi zukoale subane kpalɛ dɔɔnwo vile ye awovolɛ ɛkɛ, na ɔnyianle diedi kpole yɛɛ kpalɛ nee ɛtane nwo adwenle kpalɛ. Ɔlile ɛvolɛ 17 la, ɛnee ɔle mboaneneavolɛ, na ɔboale ɔ mediema mrenya mgbanyinli bie mɔ, nuhua a ɔnwunle ninyɛne ɛtane bie mɔ mɔɔ bɛyɛ la. Asoo ɔbɔle mɔdenle kɛ ɔyɛ koonwu na bɛ nye alie ɔ nwo? Kɛzi ɔde biala la, ɔyɛle mɔɔ le kpalɛ la. Ɔhanle edwɛkɛ ne ɔhilele ye papa. (Mɔlebɛbo 37:2) Bie a zɔhane akɛnrasesebɛ subane ne manle Gyekɔbo nyianle ralɛ kulovolɛ ɛhye anwo anyelielɛ kpole. Nea kɛzi ɛhye le neazo kɛnlɛma mɔɔ ɔwɔ kɛ Keleseɛne mgbavolɛ dwenle nwolɛ a! Saa awie yɛ ɛtane kpole​—bie a yɛ diema anzɛɛ yɛ gɔnwo a ​—nrɛlɛbɛ wɔ nu kɛ yɛsukoa Dwosefi na yɛnea kɛ yɛbaha edwɛkɛ ne yɛahile menli mɔɔ bahola aboa ɛtanevolɛ ne la.​—Sɛlɛvolɛma 5:1.

Yɛkola yɛsukoa debie yɛfi Dwosefi abusua ɛbɛlabɔlɛ ne anu. Nɔhalɛ Keleseɛnema mɔɔ wɔ ɛkɛ ɛnɛ la ɛngya mraalɛ dɔɔnwo ɛdeɛ, noko bɛlɛ abusua afonlafonla dɔɔnwo wɔ bɛ avinli, mɔɔ awovolɛ mɔɔ lɛ dɔmaba, dɔmaba yɛɛ mediema mɔɔ asolo bɛ awovolɛ wɔ nu la. Bɛ kɔsɔɔti bɛkola bɛsukoa debie bɛfi Gyekɔbo abusua ne anu kɛ bɛ nyunlu ɛnleanlɛ nee nyeyenu sɛkye abusua koyɛlɛ. Awovolɛ mɔɔ lɛ mbusua afonlafonla la, yɛ biala mɔɔ bɛkɛhola la maa bɛ mra nee dɔmaba ngakula nwu kɛ bɛkulo bɛ nuhua ko biala edwɛkɛ yɛɛ bɛ nuhua ko biala lɛ ahyɛlɛdeɛ ngakyile, yemɔti biala bahola amaa anyelielɛ ara abusua ne anu.​—Wulomuma 2:11.

ANYEBOLO BƆLE Ɔ BO

Gyekɔbo lole Dwosefi ɔluakɛ ɛnee ɔ ra ne di nɔhalɛ yɛɛ ɔle tenlenenli

Bie a kɛmɔ Dwosefi fa akɛnrasesebɛ gyinla mɔɔ le kpalɛ anzi la ati, Gyekɔbo lile ye eni. Ɔmanle bɛkpomgbale tɛladeɛ kɛnlɛma bie bɛmanle ye. (Mɔlebɛbo 37:3) Ɔbayɛ kɛ ɛnee ɔle tɛladeɛ tendenle kɛnlɛma, mɔɔ bie a keda ɔ sa nee ɔ gyakɛ anwo la. Bie a ɛnee ɔle tɛladeɛ mɔɔ dehelɛ bie a wula a.

Adwenle kpalɛ a Gyekɔbo vale yɛle ɛhye a, na ɔzɔho kɛ Dwosefi anye liele deɛ ɛhye mɔɔ kile kɛ ye papa kulo ye edwɛkɛ la anwo. Noko zɔhane tɛladeɛ ne bamaa yeanwu amaneɛ kpole. Kakye kɛ, ɛnee kakula ne le mboaneneavolɛ. Ɛnee ɔle gyima mɔɔ ɛvɛlɛ wɔ nu. Suzu kpavolɛ mɔɔ wula dehelɛ tɛladeɛ ɛhye luolua ndile nu, ɔlɛfo awoka zo, anzɛɛ ɔlɛye boane bie mɔɔ ɛminli la yeavi ndile nu la anwo nea. Noko, mɔɔ ɛnle kpalɛ la ɛne, kɛzi sɛkɛlɛneɛ ɛhye mɔɔ kile kɛ ye papa kulo ye edwɛkɛ la baha Dwosefi nee ɔ mediema ne mɔ agɔnwolɛvalɛ ne ɛ?

Baebolo ne bua kɛ: ‘Na mɔɔ ɔ mediema ne mɔ nwunle kɛ bɛ ze kulo ye edwɛkɛ tɛla bɛ la, bɛangulo ye edwɛkɛ yɛɛ bɛ nee ye andendɛ anzondwolɛ nu.’ * (Mɔlebɛbo 37:4) Bɛ anyebolo ne anu la ɛkɛ, noko ɛnee Dwosefi amediema ne mɔ ɛnze nrɛlɛbɛ kɛ bɛmanle subane ɛtane zɔhane anwo adenle la. (Mrɛlɛbulɛ 14:30; 27:4) Saa awie nyia nwolɛ adenle bie mɔɔ ɛkulo la a, ɔyɛ a ɔyɛ wɔ nyane ɔ? Kakye Dwosefi amediema ne mɔ. Bɛ anyebolo ne manle bɛyɛle debie mɔɔ bɛamaa bɛanlu bɛ nwo kpole la. Bɛ neazo ne kakye Keleseɛnema kɛ nrɛlɛbɛ wɔ nu kɛ ‘bɛ nee mɔɔ di fɛlɛko la kɛli fɛlɛko.’​—Wulomuma 12:15.

Ɔda ali kɛ Dwosefi nwunle ɔ mediema ne mɔ ɛkpɔlɛ ne. Asoo ɛhye ati ɔ mediema ne mɔ wɔ ɛkɛ a ɔnwula ye tɛladeɛ ne ɔ? Bie a ɔbɔle mɔdenle kɛ ɔbayɛ zɔ. Noko, kakye kɛ, ɛnee Gyekɔbo kulo kɛ tɛladeɛ ne yɛ ɛlolɛ nee ɛlɔlɛ nwo sɛkɛlɛneɛ. Ɛnee Dwosefi kulo kɛ ye papa die ye di, yemɔti ɛnee ɔwula tɛladeɛ ne. Ye neazo ne le kpalɛ maa yɛ. Yɛ anwuma Selɛ ne ɛnyɛ nyeyenu ɛdeɛ, noko ɔyɛ a ɔye ye nɔhalɛ azonvolɛ na ɔdo bɛ. Bieko, ɔmaa bɛtwe bɛ nwo bɛfi ewiade ɛtane ɛhye anwo na bɛyɛ ngakyile. Nɔhalɛ Keleseɛnema ɛbɛlabɔlɛ ne maa bɛyɛ ngakyile wɔ ewiade ne anwo kɛmɔ Dwosefi tɛladeɛ kɛnlɛma ne de la. Ɔyɛ a subane zɛhae fa anyebolo nee ɛkpɔlɛ ba. (1 Pita 4:4) Asoo ɔwɔ kɛ Keleseɛnenli mɔɔ sonle Gyihova la fa ye subane kpalɛ fea? Kyɛkyɛ, kɛmɔ Dwosefi anva ye tɛladeɛ ne anvea la, ɔnle kɛ ɔyɛ zɔ.​—Luku 11:33.

DWOSEFI ƐLALƐ NE

Yeangyɛ yɛɛ Dwosefi hanle ɛlalɛ ngakyile nwiɔ a. Wɔ ɛlalɛ ne mɔɔ lumua la anu, Dwosefi nwunle kɛ ɔ nee ɔ mediema ne mɔ ɛlɛkyekye hwiiti mɔɔ bɛpɛ la avile. Na ye file ɛdeɛ ne dwazole gyinlanle senze, na ɔ mediema ne mɔ ɛdeɛ ne rabɔle yiale ye ɛdeɛ ne na bɛbɔle bɛ ti aze bɛmanle ye. Wɔ ɛlalɛ mɔɔ tɔ zo nwiɔ la anu, ɛnee sɛnzɛne ne, siane ne, yɛɛ nwɔlɔra 11 ɛlɛbɔ bɛ ti aze amaa Dwosefi. (Mɔlebɛbo 37:6, 7, 9) Duzu a Dwosefi bayɛ ye wɔ zɔhane ɛlalɛ ngakyile nwiɔ ne mɔɔ nuhua la ɛkɛ la anwo a?

Ɛnee ɛlalɛ ne mɔ vi Gyihova Nyamenle ɛkɛ. Ɛnee bɛle ngapezo, na ɛnee Nyamenle kulo kɛ Dwosefi maa bɛte nuhua edwɛkɛ ne. Adenle bie azo, ɛnee ɔwɔ kɛ Dwosefi yɛ mɔɔ ngapezoma mɔɔ rale amozi yɛle wɔ mekɛ mɔɔ bɛhanle Nyamenle edwɛkɛ nee ndɛnebualɛ bɛhilele Ye menli mɔɔ anzo yɛ se la.

Dwosefi hanle hilele ɔ mediema ne mɔ kɛ: “Bɛdie ɛlalɛ bie mɔɔ meha la.” Ɔ mediema ne mɔ dele ɛlalɛ ne abo, na bɛ nye anlie nwo fee. Bɛbuale kɛ: “Ɛnee ɛdwenle kɛ ɛbali yɛ nwo zo belemgbunli ɔ?” Edwɛkɛ ne toa zo kɛ: “Ye ɛlalɛ ne mɔɔ ɔhanle nee ɔ nloa edwɛkɛ ne ati, bɛhyile ye bɔkɔɔ.” Mekɛ mɔɔ Dwosefi hanle ɛlalɛ ne mɔɔ tɔ zo nwiɔ hilele ye papa nee ɔ mediema ne mɔ la, edwɛkɛ ne anyɛ bɛ fɛ fee. Yɛkenga kɛ: “Ɔ ze hwile ɔ nyunlu, na ɔzele ye kɛ: ‘Duzu ɛlalɛ a wɔha la? Ɛkpondɛ wɔaze kɛ medame, ɛ nli, yɛɛ ɛ mediema mrenya ne mɔ yɛbaradu yɛagua ɛ nyunlu yɛabɔ yɛ ti aze yɛamaa wɔ ɔ?’” Noko akee, Gyekɔbo vale edwɛkɛ ne ziele ɔ ti anu. Asoo ɔbahola yeara ye kɛ Gyihova ɛlɛtendɛ ahile kakula ne ɔ?​—Mɔlebɛbo 37:6, 8, 10, 11.

Tɛ Dwosefi a le Gyihova sonvolɛ mɔɔ lumua anzɛɛ amozi mɔɔ bɛmaa yeha ngapezo edwɛkɛ mɔɔ menli anye ɛnlie nwo anzɛɛ ɔbamaa bɛakpɔ ye la. Gyisɛse a le menli mɔɔ hanle edwɛkɛ zɛhae mɔ la anu kpole kpalɛ a, na ɔhanle ɔhilele ye ɛdoavolɛma kɛ: “Saa bɛyɛle me kpɔdekpɔde a ɛnee bɛbayɛ bɛdabɛ noko kpɔdekpɔde.” (Dwɔn 15:20) Keleseɛnema kɔsɔɔti bahola azukoa dɔɔnwo avi kakula Dwosefi diedi nee akɛnrasesebɛ ne anu.

ƐKPƆLƐ NE AWIELEƐ

Yeangyɛ, Gyekɔbo zoanle kakula Dwosefi. Ɛnee ɔ mediema mgbanyinli ne mɔ ɛlɛnea mboane wɔ sɔlɔ ɛleka bie mɔɔ bikye Hyikɛm, ɛleka mɔɔ ɔtɛkyɛle biala bɛyɛle agbɔvolɛ wɔ ɛkɛ la. Ɛnee Gyekɔbo dwenle ɔ mra ne mɔ anwo, yemɔti ɔzoanle Dwosefi kɛ ɔhɔnlea kɛzi bɛ nwo de la. Ɛbahola wɔanwu kɛzi ɛnee Dwosefi te nganeɛ la ɔ? Ɛnee ɔze kɛ ɔ mediema ne mɔ kpɔ ye kpole kpalɛ! Asoo bɛ nye balie nwo kɛ ɔbara bɛ nwo kɛ bɛ ze kpɔmanvolɛ? Noko, Dwosefi yɛle tieyɛ na ɔhɔle.​—Mɔlebɛbo 34:25-30; 37:12-14.

Ɛnee adenle ne wale, bie a ye tendenle bayɛ kenle nna anzɛɛ nnu ɛdialɛ. Ɛnee Hyikɛm wɔ Hibulɔn sɔlɔ kɛyɛ mayɛlɛ 50. Noko Dwosefi dwule Hyikɛm la, ɔnwunle kɛ ɔ mediema ne mɔ ɛhɔ Dotan, mɔɔ le mayɛlɛ 14 anzɛɛ kɛyɛ zɔ wɔ ye sɔlɔ la. Mekɛ mɔɔ Dwosefi bikyele Dotan la, ɔ mediema ne mɔ nwunle ye kɛ ɔlua moa ɔlɛba. Ndɛndɛ ne ala bɛ ɛkpɔlɛ ne bɔle ɔ bo bieko. Edwɛkɛ ne kenga kɛ: “Bɛhanle bɛhilele bɛ nwo ngoko kɛ, ‘Ahenle ne mɔɔ ka ɛlalɛ ne la a ɛlɛba la. Bɛrɛla bɛmaa yɛhu ye na yɛvuandi ye funli ne yɛdo ahuma ne mɔ ko anu; na yɛhɔha kɛ nanemgbole bie ɛhye ye ɛli; na yɛnlea kɛ ye ɛlalɛ ne mɔɔ ɔka la kɛzi kɛwie ye la.’” Noko, Wulubɛn hanle hilele ɔ mediema ne mɔ kɛ bɛvuandi ye bɛdo kuma nu. Ɔyɛle ɛhye, amaa nzinlii yealie ye.​—Mɔlebɛbo 37:19-22.

Dwosefi, mɔɔ ɛnze adwenle mɔɔ bɛnyia la, anye la kɛ bɛbalie ye anzondwolɛ nu. Ɔ mediema ne mɔ anyɛ zɔ, bɛhyele ye! Bɛyele ye tɛladeɛ ne, bɛhwenle ye bɛhɔle kuma ne anwo, na bɛdole ye nu. Dwosefi dɔle nu! Mɔɔ bɛyɛle la anzi, ɔbɔle mɔdenle kɛ ɔfo, noko ɔ ngomekye yeangola ye fo. Mekɛ mɔɔ ɔ mediema ne mɔ ane ɛlɛka aze la, ɔnwunle anwomanyunlu ekyi bie. Ɔdeanle nu, ɔbodole bɛ, noko bɛandɛne ye zo. Bɛyɛle atisesebɛ, na bɛlile debie wɔ nwolɛ ɛkɛ ne. Mekɛ mɔɔ Wulubɛn ɛnle ɛkɛ la, bɛnyianle adwenle bieko kɛ bɛku ye, noko Dwuda hanle kɛ bɛdɔne ye bɛmaa adendulɛma mɔɔ ɛlɛpɛ nu la. Dotan bikye Yigyibiti gualilɛ adenle ne, na yeangyɛ yɛɛ adendulɛma mɔɔ vi Yehyemeeyɛle nee Medean la rale a. Wulubɛn kara la, ɛnee bɛyɛ debie biala bɛwie. Bɛdɔnenle bɛ diema ne kɛ kanranli, na bɛliele hyikɛle 20. *​—Mɔlebɛbo 37:23-28; 42:21.

Dwosefi yɛle mɔɔ le kpalɛ la, noko ɔ mediema ne mɔ kpɔle ye

Akee yɛsia yɛahɔ mɔlebɛbo ne. Mekɛ mɔɔ bɛ nee Dwosefi lua nyiakɛ adenle zo ɛlɛkɔ Yigyibiti la, ɛnee ɔle kɛ asɛɛ debie biala ɛvi ɔ sa la. Ɛnee bɛ nee ye avinli ɛtete! Ɔnrɛde ye abusua ne anwo ɛhwee wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu, ɔnrɛde kɛzi Wulubɛn lile nyane wɔ mekɛ mɔɔ ɔrale na yeannwu Dwosefi la; ɔnrɛde kɛ Gyekɔbo lile nyane wɔ mekɛ mɔɔ bɛmanle ɔliele ɔlile kɛ nane bie ɛhu ye kulovolɛ Dwosefi la; ɔnrɛde ye nenya Ayezeke mɔɔ ɛyɛ kpanyinli, na ɔtɛte aze la anwo edwɛkɛ; yɛɛ ɔnrɛde ɔ diema kakula, Bɛngyaman, mɔɔ ɔ nwo balɔ ye kpole la anwo edwɛkɛ. Noko asoo debie biala bɔle Dwosefi?​—Mɔlebɛbo 37:29-35.

Ɛnee Dwosefi lɛ debie mɔɔ ɔ mediema ne mɔ angola anlie anvi ye ɛkɛ a: diedi. Ɛnee ɔze ye Nyamenle, Gyihova anwo ninyɛne dɔɔnwo, na ɛnee debie biala ɛngola ɛnlie ɛnvi ɔ sa nu​—ye sua nu mɔɔ bɔle ye, adenle tendenle mɔɔ ɔdiale kɛ awie mɔɔ bɛhye ye bɛhɔle Yigyibiti, yɛɛ anyiemgba mɔɔ wɔ nu kɛ bɛdɔnenle ye kɛ kanranli bɛmanle Yigyibitinli Pɔtefaa sukoavolɛ ne la angola anyɛ zɔ. (Mɔlebɛbo 37:36) Anwongyelelɛ ɛhye mɔ manle diedi mɔɔ Dwosefi nyianle yɛɛ kpɔkɛ mɔɔ ɔbɔle kɛ ɔbikye ye Nyamenle ne la yɛle kpole. Edwɛkɛ mɔɔ bara kenlebie la anu, yɛbanwu kɛzi zɔhane diedi ne manle Dwosefi anwo rale nvasoɛ kpole manle ye Nyamenle, Gyihova, yɛɛ ye abusua ne mɔɔ ɛlɛyia ngyegyelɛ la. Nea kɛzi nrɛlɛbɛ wɔ nu kɛ yɛbazukoa Dwosefi diedi ne a!

^ ɛden. 15 Neɛnleanuma bie mɔ suzu kɛ Dwosefi amediema ne mɔ bule ahyɛlɛdeɛ mɔɔ bɛ papa vale manle Dwosefi la kɛ ɔkulo kɛ ɔfa awolɛ kpanyinli ne ɔmaa ye. Ɛnee bɛze kɛ Dwosefi le Gyekɔbo aye mɔɔ ɔkulo ye kpalɛ la ara nrenya kpanyinli​—ahenle mɔɔ ɛnee ɔkulo kɛ ɔdumua ɔgya ye la. Bieko, Gyekɔbo ara kpanyinli, Wu lubɛn, nee ye papa mraalɛ ne mɔ ko lale, na ɔbɔle ye papa anyiemgba na ɔlua zo ye awolɛ kpanyinli bɔle ye.​—Mɔlebɛbo 35:22; 49:3, 4.

^ ɛden. 25 Wɔ edwɛkɛ ekyi ɛhye bɔbɔ anu, mɔɔ Baebolo ne ka la le nɔhalɛ. Mekɛ zɔhane anu kɛlɛtokɛ kile kɛ ɛnee bɛtɔne kanranli wɔ Yigyibiti a bɛdie hyikɛle 20.