Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

 MƆƆ MAA ABUSUA NYIA ANYELIELƐ LA

Mekɛ Mɔɔ Ɛ Ra Le Wuleravolɛ

Mekɛ Mɔɔ Ɛ Ra Le Wuleravolɛ

CARLO: * “Yɛ ra nrenya, Angelo, le wuleravolɛ. Ye ewule ne maa yɛ anwosesebɛ wie, ɔgyegye yɛ adwenle na ɔmaa yɛyɛ bɛtɛɛ. Nea anwosesebɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ ɛnyia na wɔava wɔanlea kakula mɔɔ te kpɔkɛ la, na fa bɔ nwo ɛya ko. Ɔyɛ a ɔgyegye yɛ agyalɛ ne.”

MIA: “Ɔhyia mɔdenlebɔlɛ nee abotane kpole na yɛahile Angelo ninyɛne sikalɛ bie. Saa mefɛ kpalɛ a, meta mefa ɛya na mennyia abotane wɔ me hu, Carlo, anwo. Ɔyɛ a yɛ adwenle ɛnyia wɔ ninyɛne bie anwo na yɛsu kpolera.”

Ɛkakye kenle mɔɔ bɛwole ɛ ra ne la? Ɔda ali kɛ ɛnee ɛ nye la ɛsesebɛ kɛ ɛbadwu ɛ ra ne. Noko, Carlo nee Mia ɛdeɛ, bɛ anyelielɛ nee adwenledwenle lile afonla wɔ mekɛ mɔɔ bɛdele kɛ bɛ ra ne ɛnde kpɔkɛ anzɛɛ ɔle wuleravolɛ la.

Ɛlɛ kakula mɔɔ le wuleravolɛ ɔ? Ɛnee bie a ɛbazuzu nwo kɛ ɛbahola ɔ nloa gyinla a. Saa ɔle zɔ a, mmamaa ɛ sa nu to. Awovolɛ mɔɔ bɛle kɛ ɛdawɔ la ɛhola ɛgyinla ngyegyelɛ ɛhye mɔ bie anloa. Suzu ngyegyelɛ nsa mɔɔ ɛbahola wɔayia nee kɛzi Baebolo ne anu nrɛlɛbɛ bahola aboa wɔ la anwo nea.

NGYEGYELƐ 1: ƆYƐ SE KƐ ƐBALIE WƆADO NU KƐ ƆLE WULERAVOLƐ.

Awovolɛ dɔɔnwo anwo bubu bɛ wɔ mekɛ mɔɔ bɛkɛnwu kɛ bɛ ra le wuleravolɛ la. Juliana, ɛrɛladane bie mɔɔ wɔ Mexico la hanle kɛ: “Mekɛ mɔɔ dɔketama hanle kɛ yɛ ra nrenya, Santiago, ɛnyia ewule mɔɔ bubu bɛ agbɔkɛ nu la, ɛnee menlie menli, mendele nganeɛ kɛ ewiade ne ɛlɛte agua me nwo zo.” Bie mɔ te nganeɛ kɛ ɛrɛladane bie mɔɔ wɔ Italy mɔɔ bɛfɛlɛ ye Villana la. Ɔhanle kɛ: “Ɛnee mekulo kɛ mewo, ɔnva nwo kɛ ɛnee mraalɛ dwu ɛvolɛ mɔɔ menyia la na bɛwo a ɔ nee esiane lua la, kɛkala saa me ra ne yia ye  ewule (Down syndrome) ne anwo ngyegyelɛ a, mete nganeɛ kɛ medi nwolɛ ɛzonle.”

Saa ɛ sa nu to anzɛɛ ɛte nganeɛ kɛ ɛdi nwolɛ ɛzonle a, ɛnee nwu ye kɛ wɔ nganeɛdelɛ ne le kpalɛ. Anwodolɛ ɛmboka Nyamenle mɔlebɛbo bodane ne anwo. (Mɔlebɛbo 1:27, 28) Yeambɔ awovolɛ kɛ bɛlie debie mɔɔ ɔnle kɛ ɔba ye zɔ la bɛdo nu ɛkɛ ne ala. Wɔ adenle bie azo, ɔwɔ kɛ ɛdi mɔɔ ɛminli—ɛ ra ne kpɔkɛdelɛ nwo “nyane.” Ɔbalie mekɛ na wɔahola wɔali wɔ nganeɛdelɛ ne anwo gyima na wɔagyinla tɛnlabelɛ fofolɛ mɔɔ wɔhɔ nu la anloa.

Na saa ɛte nganeɛ kɛ ɛdi ɛ ra ne ewule ne anwo ɛzonle ɛ? Kakye kɛ awie biala ɛnze kɛzi awolɛ, ɛleka mɔɔ yɛde nee ninyɛne bie mɔ ka kakula kpɔkɛdelɛ la. Bie noko a ɛbade nganeɛ kɛ ngyegyelɛ ne vi ɛ ye. Ko tia zɔhane nganeɛdelɛ ne. Saa ɛ nee wɔ bokavolɛ ne bɛka bɛbɔ nu na bɛnea kakula ne a ɔbaboa kpalɛ.—Nolobɔvo ne 4:9, 10.

NZUZULƐ: Sukoa ɛ ra ne ewule ne anwo debie. Baebolo ne ka kɛ: “Bɛfa nrɛlɛbɛ a bɛnyia abusua a, na bɛfa ndelebɛbo a bɛmaa ɔgyinla kpundii a.”—Mrɛlɛbulɛ 24:3, New Century Version.

Ɛbahola wɔazukoa dɔɔnwo wɔavi dɔketama ɛkɛ yɛɛ mbuluku nu. Ɛbahola wɔava ɛ ra ne ewule ne anwo debiezukoalɛ wɔado aneɛ fofolɛ ɛzukoalɛ nwo. Mɔlebɛbo ne, ɔbayɛ se, noko ɛbahola wɔazukoa.

Carlo nee Mia, mɔɔ yɛhanle bɛ nwo edwɛkɛ wɔ mukenye ne anu la, kpondɛle moalɛ vile bɛ dɔketa ne nee eku bie mɔɔ yɛ bɛ ra ne ewule ne anwo gyima la ɛkɛ. Bɛhanle kɛ: “Ɛhye boale yɛ manle yɛdele ngyegyelɛ mɔɔ bara la abo na eza yɛnwunle debie mɔɔ awie mɔɔ lɛ ewule ne ‘kola yɛ’ la. Yɛnwunle kɛ yɛ ra ne bahola ayɛ ninyɛne dɔɔnwo kɛ menli mɔɔ te kpɔkɛ la. Ɛhye kyekyele yɛ rɛle kpalɛ.”

SƆ ƐHYE NEA: Fa wɔ adwenle kɔ mɔɔ ɛ ra ne bahola ayɛ la azo. Bɛyɛ ngyehyɛleɛ na bɛyɛ ninyɛne bɛbɔ nu kɛ abusua. Saa ɛ ra ne “kola yɛ” debie ekyi bie a, yɛ ye ndɛndɛ kanvo ye na bɛ muala bɛ nye ɛlie nwolɛ.

NGYEGYELƐ 2: ƐTE NGANEƐ KƐ WƆVƐ YƐƐ YEHA Ɛ NGOMEKYE.

Bie a ɛbade nganeɛ kɛ ɛ ra wuleravolɛ ne ɛnleanlɛ maa ɛfɛ somaa. Jenney, ɛrɛladane bie mɔɔ wɔ New Zealand la ka kɛ: “Mekɛ mɔɔ bɛhanle kɛ me ra ne ɛnyia ewule ɛzulolɛ bie la anzi, saa meyɛ gyima ekyi wɔ sua nu a ɔngyɛ mevɛ na mebɔ ɔ bo kɛ mesu.”

Ngyegyelɛ bieko bahola ayɛ nganeɛ mɔɔ ɛte kɛ yeha ɛ ngomekye la. Ben lɛ kakula nrenya mɔɔ le wuleravolɛ. Ben ka kɛ: “Menli dɔɔnwo ɛnrɛde mɔɔ yɛlɛfa nu wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu la abo kpalɛ.” Bie a ɛkulo kɛ ɛka nwolɛ edwɛkɛ ɛkile awie. Noko, ɛ gɔnwo mɔ dɔɔnwo lɛ ngakula mɔɔ bɛte kpɔkɛ la. Yemɔti ɛnnwu kɛzi mɔɔ ɛka wɔahile bɛ la.

NZUZULƐ: Kpondɛ moalɛ. Bɛlɛboa wɔ a maa nwolɛ adenle. Juliana, mɔɔ yɛlumua yɛha ɔ nwo edwɛkɛ la ka kɛ: “Ɔyɛ a me nee me hu se nyiane kɛ yɛkɛkpondɛ moalɛ.” Noko akee, ɔka ɔtoa zo kɛ, “Yɛnwu kɛ yɛhyia awie mɔ moalɛ. Saa awie mɔ boa yɛ a, yɛmmaa ɔngyegye yɛ.” Saa agɔnwolɛ kpalɛ anzɛɛ busuanli bie ka kɛ ɛmaa ɛ ra ɛdɛnla ɔ nwo wɔ pelasililɛ bie abo anzɛɛ wɔ Keleseɛne nyianu bo a, fa anyelielɛ die to nu. Baebolo ne bu ɛrɛlɛ kɛ: “Agɔnwolɛma lɛ ɛhulolɛ mekɛ biala, yɛɛ anwongyelelɛ ti a bɛwo adiema nrenya a.”—Mrɛlɛbulɛ 17:17.

Nea wɔ kpɔkɛdelɛ zo boɛ. Kɛmɔ ɔwɔ kɛ kale mɔɔ fa wuleravolɛma kɔ asopiti nyia patulo na dahuu yeahola yeava menli yeahɔ asopiti la, ɔwɔ kɛ ɛnyia aleɛ mɔɔ bamaa wɔ anwosesebɛ la ɛdi, ɛkpundikpundi wɔ agbɔkɛ nu na ɛdie ɛ menle amaa wɔahɔ zo wɔanlea ɛ ra ne kɛmɔ ɔfɛta la. Javier, mɔɔ ara le abubura la ka kɛ: “Me ra ne ɛngola tia, yemɔti mete nganeɛ kɛ ɔwɔ kɛ mebɔ mɔdenle medi aleɛ kpalɛ. Kɛ ɔde ye biala la, medame a mefa ye mekɔ ɛleka a. Me gyakɛ a le ɔ gyakɛ!”

Kɛ ɔkɛyɛ na wɔanyia mekɛ wɔanlea wɔ kpɔkɛdelɛ zo ɛ? Awovolɛ bie mɔ kyɛ kakula ne ɛnleanlɛ ne. Ɛhye maa awovolɛ ne ko kola die ɔ menle anzɛɛ di ye ngyianlɛ nwo gyima. Ɔwɔ kɛ ɛnyia mekɛ ɛfi ninyɛne mɔɔ ɔngyia la anwo, ɛhye ɛnla aze noko ɔwɔ kɛ ɛyɛ zɔ. Noko, Mayuri, ɛrɛladane bie mɔɔ wɔ India la ka kɛ: “Awieleɛ bɔkɔɔ ne ɛnee yeyɛ debie mɔɔ ɛyɛ ye dahuu a.”

Ka nwolɛ edwɛkɛ kile ɛ gɔnwo mɔɔ ɛdie ye ɛdi la. Agɔnwolɛma bɔbɔ mɔɔ bɛnlɛ wuleravolɛ kakula la bahola ade wɔ edwɛkɛ bo. Ɛbahola noko wɔazɛlɛ Gyihova Nyamenle wɔ nwolɛ. Asoo asɔneyɛlɛ baboa amgba? Yazmin lɛ ngakula nwiɔ mɔɔ bɛle wuleravolɛ a, na ɔka kɛ: “Mekɛ bie mɔ anu ngyegyelɛ ne anloa yɛ kpole maa mete nganeɛ kɛ melɛwu.” Noko ɔtoa zo kɛ, “Mesɛlɛ Gyihova ɛkɛ ne moalɛ nee anwosesebɛ.  Na akee mete nganeɛ kɛ mebahola meadoa zolɛ.”—Edwɛndolɛ 145:18.

SƆ ƐHYE NEA: Susu aleɛ mɔɔ ɛdi, mekɛ mɔɔ ɛfa ɛkpundikpundi wɔ agbɔkɛ nu nee mekɛ dodo mɔɔ ɛfa ɛda la anwo bieko. Nea kɛzi ɛbahola wɔanyia mekɛ wɔavi ninyɛne mɔɔ ɛngyia la anwo amaa wɔahola wɔanlea wɔ kpɔkɛdelɛ zo la. Kɔ zo yɛ wɔ mekɛ ne anu nzenzaleɛ kɛmɔ ɔhyia la.

NGYEGYELƐ 3: ƐNEA Ɛ RA NE MƆƆ ƐNDE KPƆKƐ LA ƐTƐLA ABUSUA NE ANU AMRA MƆƆ ƐHA LA.

Kakula anwodolɛ bahola aha debie mɔɔ abusua ne di, ɛleka mɔɔ abusua ne kɔ, nee mekɛ dodo mɔɔ awovolɛ nyia maa kakula ko biala la. Ɔlua ɛhye ati, ngakula mɔɔ ɛha la bahola ade nganeɛ kɛ bɛnnea bɛ. Bieko, awovolɛ bahola azɛkye bɛ mekɛ muala wɔ kakula ne mɔɔ ɛnde kpɔkɛ la anwo bɛamaa yeagyegye bɛ agyalɛ ne. Lionel, selɛ bie mɔɔ wɔ Liberia la ka kɛ: “Ɔyɛ a me ye ka kɛ ɔdaye a ɔzo adesoa ne kɔsɔɔti a na mendwenle yɛ ra nrenya ne anwo. Ɔyɛ zɔ a mete nganeɛ kɛ ɔmbu me, na mefa edwɛkɛ ɛtane meye ɔ nloa.”

NZUZULƐ: Amaa ngakula ne mɔ kɔsɔɔti anwu kɛ ɛ nye die bɛ nwo la, yɛ ninyɛne mɔɔ bɛ nye die nwolɛ la anwo ngyehyɛleɛ maa bɛ. Jenney, mɔɔ yɛlumua yɛha ɔ nwo edwɛkɛ la ka kɛ: “Ɔyɛ a yɛyɛ debie titile yɛmaa yɛ ra nrenya kpanyinli ne, yɛkola bɔbɔ yɛdi ewiazo aleɛ wɔ aleɛlilɛ ɛleka mɔɔ ɔ nye die ɛkɛ la.”

Maa ɛ nye ɛlie ɛ mra kɔsɔɔti anwo

Amaa wɔabɔ wɔ agyalɛ ne anwo bane la, tendɛ kile wɔ bokavolɛ ne na bɛbɔ nu bɛyɛ asɔne. Aseem, selɛ bie mɔɔ wɔ India, mɔɔ anwuma tɔ ɔ ra nrenya nwo zo la ka kɛ: “Ɔwɔ nuhua kɛ ɔyɛ a me nee me ye fɛ na yɛ rɛle bɔ ɛdeɛ, noko yɛbɔ mɔdenle yɛtɛnla aze, yɛtendɛ na yɛbɔ nu yɛyɛ asɔne. Alehyenlɛ biala, kolaa na yɛ mra ne mɔ adwazo la, yɛnyia mekɛ yɛbɔ nu yɛsuzu Baebolo ne anu edwɛkɛ bie anwo.” Agyalɛma bie mɔ tɛnla ɛleka bie koonwu di adwelie kolaa na bɛala. Adwelie mɔɔ bɛfi ɛlɔlɛ nu bɛdi nee asɔne mɔɔ bɛfi ahonle nu bɛyɛ la bamaa bɛ agyalɛ ne anu amia wɔ mekɛ mɔɔ ngyegyelɛ ne anu yɛ se la anu. (Mrɛlɛbulɛ 15:22) Agyalɛma bie ka kɛ, “mekɛ mɔɔ bɛkakye ye kpalɛ wɔ bɛ agyalɛ ne anu la a le mekɛ mɔɔ bɛkɛhɔ ngyegyelɛ nu la.”

SƆ ƐHYE NEA: Kanvo ɛ mra mɔɔ ɛha la wɔ moalɛ biala mɔɔ bɛfa bɛmaa ɛ ra ne mɔɔ ɛnde kpɔkɛ la anwo. Dahuu ka ɛlɔlɛ nee anyezɔlɛ mɔɔ ɛlɛ ɛmaa bɛ nee ɛ hu la anwo edwɛkɛ kile bɛ nee wɔ bokavolɛ ne.

KƆ ZO NYIA ANYELAZO

Baebolo ne bɔ ɛwɔkɛ kɛ ɔnrɛhyɛ Nyamenle baye ewule biala mɔɔ ka ngakula nee mgbanyinli la avi ɛkɛ. (Yekile 21:3, 4) Zɔhane kenle ne, “Awie biala mɔɔ wɔ sua ne azo la ɛnrɛha kɛ, ‘Me nwo ɛdo me.’” *Ayezaya 33:24.

Kɔkpula zɔhane mekɛ ne, saa ɛle awovolɛ mɔɔ lɛ kakula mɔɔ le wuleravolɛ a ɛbahola wɔanlea ye. Carlo nee Mia, mɔɔ yɛlumua yɛha bɛ nwo edwɛkɛ la ka kɛ: “Saa ninyɛne ɛmkpondɛ ɛngɔ ye boɛ a mmamaa wɔ abɛ nu bu, fa wɔ adwenle sie ninyɛne ngɛnlɛma mɔɔ ɛ ra ne kola yɛ la azo, ɔluakɛ ɔkola ɔyɛ ninyɛne dɔɔnwo.”

^ ɛden. 3 Bɛhakyi aluma mɔɔ wɔ edwɛkɛ ɛhye anu la.

^ ɛden. 29 Ɛbahola wɔagenga kpɔkɛdelɛ mɔɔ di munli mɔɔ Baebolo ne ɛbɔ nwolɛ ɛwɔkɛ la anwo edwɛkɛ dɔɔnwo wɔ buluku ne mɔɔ se Duzu A Baebolo ne Kilehile Amgba A? mɔɔ Gyihova Alasevolɛ ɛyɛ la tile 3.

BIZA Ɛ NWO KƐ . . .

  • Duzu a meyɛ na meanyia nwonane, nganeɛdelɛ nee sunsum nu kpɔkɛdelɛ kpalɛ a?
  • Mekɛ boni a menganvole me mra mɔɔ ɛha la wɔ bɛ moalɛ nwo a?