Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

SUKOA BƐ DIEDI | DWƆNATAN

‘Debie Biala Ɛngola Ɛnzi Gyihova Adenle’

‘Debie Biala Ɛngola Ɛnzi Gyihova Adenle’

Pɛ Filisitia sogyama mɔɔ ɛyɛ bɛ azokoɛleɛ wɔ adenle ne mɔɔ la awoka ne mɔ avinli na bɛ nye dua moa la anwo nvoninli. Bɛnwunle debie bie: Bɛnwunle kɛ mrenyia nwiɔ mɔɔ bɛle Yizilayɛma la vi bɛ nyunlu ɛlɛba. Bɛ nwo yɛle sogyama ne ɛzelekɛ ɔluakɛ ɛnee bɛ nwo ɛnyɛ ɛzulolɛ. Ɛnee Filisitiama ɛli Yizilayɛma anwo zo konim ɛvolɛ dɔɔnwo. Kyesɛ Filisitiama mɔɔ le bɛ agbɔvolɛ la ala na bɛahola bɛazi Yizilayɛma ninyɛne mɔɔ bɛfa bɛso ɛya la anloa bɛamaa bɛ. Ɔti, ɛnee Yizilayɛ sogyama ɛnlɛ akodeɛ kpalɛ. Yeanga ye zɔ, bɛlua menli nwiɔ pɛ. Ɔti saa bɛlɛ akodeɛ bɔbɔ a, duzu a bɛbahola bɛayɛ a? Filisitiama ne zele bɛ kɛ: ‘Bɛrɛla yɛ nwo ɛke bɛmaa yɛhile bɛ nrɛlɛbɛ!’​—1 Samoɛle 13:19-23; 14:11, 12.

Nɔhalɛ nu, Filisitiama mumua ne a bɛhilele bɛ nrɛlɛbɛ a. Yizilayɛma nwiɔ ne tolole na bɛbɔle ɔ bo kɛ bɛfo boka ɛhendeɛ ne. Kɛ mɔɔ boka ne le senze la ati, bɛgogonle bɛvole kɛ bɛtoa bɛ wɔ azokoɛleɛ ne! (1 Samoɛle 14:13) Filisitiama ne nwunle kɛ nrenyia ne mɔɔ li ɔ nyunlu la lɛ konle ninyɛne; yɛɛ ye sonvolɛ ne li ɔ nzi. Noko asoo menli nwiɔ pɛ ɛhye yɛɛ bɛbateta sogyama ekpunli ne wɔ azokoɛleɛ ne ɔ? Nrenyia ne ati ɛbɔ nu ɔ?

Kyɛkyɛ; ɔle awie mɔɔ ɔlɛ diedi kpole kpalɛ. Bɛfɛlɛ ye Dwɔnatan na ɛzukoalɛdeɛ dɔɔnwo wɔ ye edwɛkɛ ne anu maa nɔhalɛ Kilisienema ɛnɛ. Yɛngɔ konle ɛdeɛ, noko yɛbahola yɛazukoa akɛnrasesebɛ, nɔhalɛlilɛ nee tunwomaa subane mɔɔ bamaa yɛanyia nɔhalɛ diedi la anwo debie dɔɔnwo yɛavi Dwɔnatan ɛkɛ.​—Ayezaya 2:4; Mateyu 26:51, 52.

Ralɛ Nrenyia Nɔhavo Yɛɛ Sogyanli Mɔɔ Lɛ Akɛnrasesebɛ

Amaa yɛade deɛmɔti Dwɔnatan hɔle azokoɛleɛ ɛkɛ abo la, bɛmaa yɛnlea ɔ nwo edwɛkɛ ekyi. Dwɔnatan le Sɔɔlo, Yizilayɛ belemgbunli mɔɔ limoa la belamunli ralɛ nrenyia. Mɔɔ bɛkpokpale Sɔɔlo kɛ belemgbunli la, ɛnee Dwɔnatan le kpavolɛ mɔɔ ɛnyia ɛvolɛ kɛyɛ 20 anzɛɛ mɔɔ bo zɔ. Ɔbayɛ kɛ ɛnee Dwɔnatan nee ye papa lɛ agɔnwolɛvalɛ kpalɛ na bie a ɔka ɔ ti anu edwɛkɛ ɔkile ye. Mekɛ zɔhane, Dwɔnatan nwunle kɛ ye papa ɛnle nrenyia tendenle kɛnlɛma nee sogyanli mɔɔ lɛ akɛnrasesebɛ ala, emomu kɛ nrenyia mɔɔ lɛ diedi na ɔbɛlɛ ɔ nwo aze. Dwɔnatan nwunle deɛmɔti Gyihova kpale Sɔɔlo kɛ belemgbunli la. Ngapezonli Samoɛle bɔbɔ hanle kɛ awie biala ɛnle azɛlɛ ne azo mɔɔ le kɛ Sɔɔlo a!​—1 Samoɛle 9:​1, 2, 21; 10:20-​24; 20:2.

Bie a Dwɔnatan dele nganeɛ kɛ ɔle enililɛ kɛ ɔbaho yeamaa Gyihova menli wɔ ye papa adehilelɛ bo. Ɛnee konle zɔhane mɔ ɛnle kɛ ɛnɛ ɛdeɛ ne la. Mekɛ zɔhane, Gyihova kpale Yizilayɛ maanle ne kɛ bɛgyi ɔ gyakɛ anu, na ɛnee maanle ngakyile mɔɔ sonle awozonle la ta fa konle ba bɛ nwo zo. Filisitiama mɔɔ ɛnee sonle adalɛ nyamenle mɔɔ bie a le Deegɔn la bɔle mɔdenle kɛ bɛsisi anzɛɛ bɛsɛkye Gyihova menli ne mɔɔ yekpa bɛ la.

Ɔti, ɛnee mrenyia le kɛ Dwɔnatan bu konle zɛhae kɛ ɛzonlenlɛ nwuanzanwuanza mɔɔ bɛfa bɛmaa Gyihova Nyamenle. Gyihova yilale Dwɔnatan mɔdenlebɔlɛ zo. Mɔɔ Sɔɔlo yɛle belemgbunli la anzi mekɛ ekyi, ɔvale sogyama 1,000 ɔwulale ɔ ra ne asa nu kɛ ɔva bɛ ɔhɔ Gebɛya na bɛhɔteta Filisitiama mɔɔ wɔ ɛkɛ la. Ɛnee bɛnlɛ akodeɛ kpalɛ noko ɔlua Gyihova moalɛ zo, Dwɔnatan lile konim. Ɛhye maanle Filisitiama boɔboale sogyama dɔɔnwo anloa. Sɔɔlo sogyama ne dɔɔnwo ahonle dule. Bie mɔ nriandile hɔveale, yɛɛ bie mɔɔ bɔbɔ hɔle Filisitiama afoa! Noko Dwɔnatan asa nu ando.​—1 Samoɛle 13:​2-7; 14:21.

Wɔ kenle zɔhane mɔɔ yɛlimoa yɛha nwolɛ edwɛkɛ la anu, Dwɔnatan yɛle kɛ ɔ nee ye sonvolɛ ne mɔɔ soa ye akodeɛ ne la yɛ ye nyaa bɛahɔ. Mɔɔ bɛlɛbikye Filisitiama azokoɛleɛ wɔ Mekemahye la, Dwɔnatan hanle mɔɔ yezuzu nwo la hilele ye sonvolɛ ne. Bɛkɔ Filisitiama azokoɛleɛ lɔ. Saa Filisitiama fɛlɛ bɛ kɛ bɛrɛla a, ɔbayɛ sɛkɛlɛneɛ mɔɔ kile kɛ Gyihova baboa ye azonvolɛ ne mɔ a. Sonvolɛ ne mɔɔ soa ye konle ninyɛne ne la liele dole nu bɔkɔɔ, bie a Dwɔnatan edwɛkɛ ɛhye mɔɔ tumi wɔ nu la hanle ye ahonle: ‘Debie biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ kola tua Gyihova adenle mɔɔ ɔnrɛmaa ɔnrɛlie yɛ a.’ (1 Samoɛle 14:​6-​10) Duzu a ɛnee ɔlɛkile a?

Ɔda ali kɛ ɛnee Dwɔnatan ze ye Nyamenle ne kpalɛ. Ɛnee ɔze kɛ, Gyihova ɛboa ye menli ɛmaa bɛli bɛ agbɔvolɛ mɔɔ anwo zonle kpalɛ tɛla bɛ la anwo zo konim wɔ tete ne. Ɔyɛ bɔbɔ a, ɔdua sonla ko anwo zo ɔmaa bɛdi konim. (Maanlebuvolɛma 3:31; 4:1-23; 16:23-30) Yemɔti ɛnee Dwɔnatan ze kɛ tɛ menli ne dodo, bɛ anwosesebɛ anzɛɛ akodeɛ mɔɔ bɛlɛ la a hyia a; emomu Nyamenle anu diedi mɔɔ ye azonvolɛ lɛ la. Ɔlua diedi zo, Dwɔnatan maanle Gyihova hilele ɔ nee ye sonvolɛ ne sɛkɛlɛneɛ kɛ bɛhɔteta Filisitiama; ɔkpale sɛkɛlɛneɛ mɔɔ Gyihova bahola alie ado nu la. Mɔɔ Dwɔnatan nwunle kɛ Gyihova die ye to nu la, ɔvale akɛnrasesebɛ ɔhɔle ɔ nyunlu.

Yɛ ninyɛne nwiɔ nzonlɛ wɔ Dwɔnatan diedi ne anwo. Mɔɔ limoa, ɛnee ɔlɛ ɛbulɛ kpole ɔmaa ye Nyamenle Gyihova. Ɛnee ɔze ye kɛ Tumivolɛ Nyamenle ne ɛnva ɔ nwo ɛndo sonla anwosesebɛ zo amaa yeali ye bodane nwo gyima, noko Gyihova anye die kɛ ɔbayila nɔhavoma mɔɔ sonle ye la. (2 Edwɛkɛsisilɛ 16:9) Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, Dwɔnatan kpondɛle daselɛ mɔɔ kile kɛ Gyihova die mɔɔ ɔkulo kɛ ɔyɛ ɔto nu la. Ɛnɛ, yɛ nye ɛnla kɛ Nyamenle bayɛ nwanwane debie ahile kɛ ɔdie mɔɔ yɛkulo kɛ yɛyɛ la ɔto nu. Kɛ mɔɔ yɛlɛ Nyamenle Edwɛkɛ ne la ati, yɛkola yɛnwu mɔɔ Nyamenle kulo kɛ yɛyɛ la amuala. (2 Timote 3:​16, 17) Saa yɛlɛsi kpɔkɛ mɔɔ anwo hyia la a, asoo yɛneɛnlea Baebolo ne anu kpalɛ? Saa yɛyɛ zɔ a, ɛnee yɛlɛkile kɛ Nyamenle ɛhulolɛdeɛyɛlɛ hyia yɛ tɛla yɛ ɛdeɛ​—kɛ mɔɔ Dwɔnatan yɛle la.

Yemɔti mrenyia nwiɔ ne, sogyanli ne nee ye sonvolɛ ne vole boka senze ne na bɛhɔle azokoɛleɛ ne. Akee Filisitiama ne nwunle kɛ bɛlɛba barateta bɛ, ɔti bɛzoanle sogyama kɛ bɛhɔyia mrenyia nwiɔ ne. Tɛ kɛ Filisitiama ne anwo zonle ala, eza bɛgyi anwuma, ɔti anrɛɛ bɛbahola bɛahu mrenyia nwiɔ ne ndɛndɛ. Noko mɔɔ Dwɔnatan ɛlɛbobɔ bɛ ngoko agua aze la, ɛnee ye sonvolɛ ne ɛlɛku bɛ. Wɔ ɛkɛ ne ekyi ne ala, mrenyia nwiɔ ne hunle Filisitia sogyama 20! Eza Gyihova yɛle debie bieko. Yɛkenga kɛ: “Ɛzulolɛ kpole hanle Filisitiama mɔɔ wɔ konle azokoɛleɛ ne la kɔsɔɔti. Menli mɔɔ hɔle awule kawua Yizilayɛma akpokpo bɛ la bɔbɔ ahonle dule. Azɛlɛ kpusule, na menli ne anye zo danle bɛ.”​—1 Samoɛle 14:15.

Dwɔnatan nee ye sonvolɛ ne tetale sogyama mɔɔ le bɛ agbɔvolɛ la wɔ bɛ azokoɛleɛ ne

Ɛnee Sɔɔlo nee ye menli ne gyi moa na bɛnwunle kɛ Filisitiama anye zo ɛda bɛ yɛɛ bɛlɛkuhu bɛ nwo! (1 Samoɛle 14:16, 20) Yizilayɛma vale akɛnrasesebɛ doale Filisitiama, bie a bɛvale nuhua ne mɔɔ ɛwu la akodeɛ ne mɔ na bɛtetale bɛ. Gyihova maanle ye menli ne lile konim kpole wɔ kenle zɔhane. Na ɔvi mekɛ zɔhane badwu ɛnɛ, ɔtɛkakyile. Saa yɛnyia ye nu diedi a, yɛnrɛnlu yɛ nwo wɔ kpɔkɛ mɔɔ yɛbazi la anwo kɛ mɔɔ ɛnee ɔde ye wɔ Dwɔnatan nee ye sonvolɛ ne mɔɔ bɛambɔ ye duma afoa nu la.​—Malakae 3:6; Wulomuma 10:11.

‘Mɔɔ Ɔyɛle Ye Ɛnɛ La, Nyamenle Ɔ’

Wɔ Sɔɔlo afoa nu, konimlilɛ zɔhane angɔ boɛ ammaa ye kɛ Dwɔnatan la. Ɛnee Sɔɔlo ɛyɛ nvonleɛ mgbole bie mɔ. Yeandie ngapezonli Samoɛle mɔɔ ɛnee Gyihova ɛkpa ye la, ɔbɔle afɔle mɔɔ anrɛɛ ɔwɔ kɛ ngapezonli ne mɔɔ ɔle Livaenli la a ɔwɔ kɛ ɔbɔ la. Mɔɔ Samoɛle rale la, ɔzele Sɔɔlo kɛ, ɔlua anzosesebɛ mɔɔ yeyɛ la ati, bɛbalie belemgbunlililɛ ne bavi ɔ sa nu. Akee mɔɔ Sɔɔlo vale ye menli ne hɔle konle la, ɔlile amonle mɔɔ nrɛlɛbɛ ɛnle nu la kɛ: “Too mɔɔ ɔkadwu nɔsolɛ la, awie biala mmadi debie kɔkpula kɛ menwɔli me kpɔvolɛma anwo zo konim la!”​—1 Samoɛle 13:10-​14; 14:24.

Edwɛkɛ mɔɔ Sɔɔlo hanle la maa yɛnwu kɛ ye subane ɛhakyi. Nrenyia bɛlɛvo ne mɔɔ ɔsulo Nyamenle la a ɛnɛ ɔlɛmemaa ɔ nwo zo zɛhae la ɔ? Gyihova anzoa ye kɛ ɔli mɛla mɔɔ nrɛlɛbɛ ɛnle nu la ɔmaa sogyama zɔhane mɔ mɔɔ lɛ akɛnrasesebɛ na bɛyɛ gyima ɛsesebɛ la. Na Sɔɔlo edwɛkɛ mɔɔ se “kɔkpula kɛ menwɔli me kpɔvolɛma anwo zo konim la” kile kɛ ɛnee Sɔɔlo suzu kɛ konle ɛhye le ye konle. Asoo ɛnee Sɔɔlo arɛle ɛvi kɛ Pɛlepɛle mɔɔ Gyihova bali la a hyia a, na tɛ nzenralɛ, anyunlunyia anzɛɛ konim mɔɔ ɔkulo kɛ ɔdi la ɔ?

Ɛnee Dwɔnatan ɛnze kɛ ye papa ɛli amonle mɔɔ nrɛlɛbɛ ɛnle nu la. Kɛmɔ ɛnee konle ne ɛmaa yevɛ la ati, ɔvale baka ne mɔɔ ɔlɛ la ati ɔwɔle wolɛ ne anu ɔwokele ndɛlamoa ko ɔlile, na ɔ nwo gyinlanle ye. Na ye menli ne mɔ ko zele ye kɛ ye papa ɛgua bɛ amonle kɛ bɛmmadi debie. Na Dwɔnatan hanle kɛ: “Egya ɛbu amaamuo ɛtane ɛmaa menli ne. Wolɛ ekyi mɔɔ meli la, nea kɛ me nwo ekpundi me bie a. Saa menli ne lile bɛ kpɔvolɛma ne anwo zo konim la bɛlile aleɛ mɔɔ bɛnyianle ye la bie a anrɛɛ bɛ nwo kpundinle bɛ; na anrɛɛ Filisitiama mɔɔ bɛkɛhu bɛ ɛnɛ la kɛyɛ ɛzulolɛ.” (1 Samoɛle 14:25-30) Ɛnee ɔle nɔhalɛ. Ɛnee Dwɔnatan le ralɛ mɔɔ ɔdi nɔhalɛ, noko ɛnee ɔze awie mɔɔ ɔwɔ kɛ ɔdimoa ɔdi nɔhalɛ ɔmaa ye la. Yeanlie debie biala mɔɔ ye papa bayɛ anzɛɛ ɔbaha la yeando nu mɔɔ ɔndwenle nwo a, ɛhye maanle awie mɔ bule ye.

Mɔɔ Sɔɔlo dele kɛ ɔ kunlu ralɛ Dwɔnatan ɛdo ndane ne la, yeannwu ye kɛ nrɛlɛbɛ biala ɛnle mɛla ne mɔɔ ɔlile la anu. Ɔti ɛnee ɔdie ɔto nu kɛ bɛhu ɔ ra ne! Dwɔnatan anyeye ɔ nloa azo yɛɛ yeankpa kyɛlɛ noko. Yɛ mɔɔ ɔhanle la nzonlɛ. Ɔvile ahonle nu ɔhanle kɛ: “Medame ɛne, mekponle zolɛ kɛ menwɔwu.” Noko, Yizilayɛma ne hanle kɛ: “Ɛmaa bɛahu Dwɔnatan mɔɔ ɛli konim kpole ɛhye ɛmaa Yizilayɛma la ɔ? Nyamenle ɛkpa ɛgua. Yɛka tease [Gyihova] kɛ, ɔ ti enrinli ko bɔbɔ ɛnrɛde ɛnrɛdɔ aze ɛlɛ. Mɔɔ ɔyɛle [ye] ɛnɛ la, Nyamenle ɔ.” Duzu a vi nu rale a? Sɔɔlo liele mɔɔ bɛhanle la ɔdole nu. Baebolo ne ka kɛ: “Yemɔti menli ne liele Dwɔnatan ngoane.”​—1 Samoɛle 14:43-​45.

“Medame ɛne, mekponle zolɛ kɛ menwɔwu.”

Akɛnrasesebɛ nee tunwomaa sunsum mɔɔ Dwɔnatan lale ye ali nee gyima ɛsesebɛ ɛyɛlɛ maanle ɔnyianle duma kpalɛ. Mɔɔ ɛnee ye ngoane la esiane nu la, duma kpalɛ mɔɔ ɔnyianle la liele ye. Ɔwɔ kɛ yɛdwenle duma mɔɔ yɛlɛdie yɛamaa yɛ nwo la anwo dahuu. Baebolo ne ka kile yɛ kɛ dumamɔlɛ kpalɛ sonle bolɛ. (Nolobɔvo ne 7:1) Saa yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbanyia dumamɔlɛ kpalɛ wɔ Gyihova anyunlu, kɛ mɔɔ Dwɔnatan yɛle la a, ɔbazɔ ɛnyelɛ kpole.

Ngyegyelɛ Ne Ɛlɛyɛ Kpole

Ɔnva nwo kɛ ɛnee Sɔɔlo ta fo la, Dwɔnatan vale nɔhalɛlilɛ gyinlanle ye papa afoa honle wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu. Yɛbahola yɛapɛ kɛzi ɔlile nyane wɔ mekɛ mɔɔ ɔnwunle kɛ ye papa ɛlɛnyia anwomemaazo nee anzosesebɛ subane la anwo nvoninli. Ɛnee ngyegyelɛ ne ɛlɛyɛ kpole wɔ ye papa afoa nu, na Dwɔnatan angola anyɛ nwolɛ ɛhwee.

Akee edwɛkɛ ne zɛkyele bɔkɔɔ wɔ mekɛ mɔɔ Gyihova zoanle Sɔɔlo kɛ ɔ nee Amalɛkema mɔɔ yɛ amumuyɛ kpalɛ ɛhɔho la. Gyihova hanle ye wɔ Mosisi mekɛ zo kɛ bɛbazɛkye maanle ne amuala. (Adendulɛ 17:14) Bɛzele Sɔɔlo kɛ ɔhu bɛ nyɛmoa kɔsɔɔti nee bɛ Belemgbunli Egage. Sɔɔlo lile konim wɔ konle ne anu, ɔda ali kɛ Dwɔnatan noko vale akɛnrasesebɛ honle wɔ ye papa tumi bo kɛ mɔɔ ɔyɛ ye dɛba la. Noko Sɔɔlo anye fuu gyakyile Egage, anwonyia nee nyɛmoa ne mɔ. Ngapezonli Samoɛle hanle Gyihova ndɛnebualɛ edwɛkɛ ne hilele Sɔɔlo kɛ: “Kɛmɔ wɔkpo [Gyihova] edwɛkɛ ne la, ɔdaye noko yekpo wɔ kɛ ɛnle belemgbunli.”​—1 Samoɛle 15:​2, 3, 9, 10, 23.

Yeangyɛ, Gyihova yele ye sunsum Nwuanzanwuanza ne vile Sɔɔlo anwo zo. Kɛmɔ Sɔɔlo ɛnlɛ Gyihova anyunlu ɛlolɛ la ati, ɔmaanle ɔnyianle subane ɛtane le kɛ ɛya yɛɛ ɛnee ɔsulo kpalɛ. Ɛnee ɔle kɛ asɛɛ Nyamenle ɛmaa sunsum ɛtane bie ɛli kpalɛ ne agyakɛ anu. (1 Samoɛle 16:14; 18:10-​12) Nea kɛzi ɔyɛle Dwɔnatan nyane kɛ ye papa mɔɔ ɛnee lɛ subane mgbalɛ la ɛhakyi bɔkɔɔ a! Noko, Dwɔnatan angyakyi kɛ ɔbava ɛzonlenlɛ mɔɔ anwo te la yeamaa Gyihova. Ɔboale ye papa kɛ mɔɔ ɔbahola la, ɔdwu mekɛ ne bie bɔbɔ a ɔfi ye ahonle nu ɔka edwɛkɛ ɔkile ye papa, noko ɔvale ye adwenle ɔziele ɔ Ze nee ye Nyamenle Gyihova mɔɔ ɔngakyi ɛlɛ la anwo zo.​—1 Samoɛle 19:​4, 5.

Asoo wɔnwu awie mɔɔ ɛkulo ye, bie bɔbɔ a busuanli mɔɔ bikye wɔ mɔɔ ye subane ɛhakyi bɔkɔɔ ɔ? Ɔbayɛ debie mɔɔ yɛ nyane kpalɛ. Dwɔnatan neazo ne maa yɛkakye mɔɔ nzinlii edwɛndolɛnli ne hɛlɛle la: “Ɔluakɛ egya nee ɔmɔ ɛkpo me, na [Gyihova] bava me.” (Edwɛndolɛ 27:10) Gyihova le nɔhavo. Ɔbalie ɛdawɔ noko na yeayɛ Selɛ kpalɛ mɔɔ tɛla biala la yeamaa wɔ, ɔnva nwo mɔɔ alesama mɔɔ ɛnli munli bayɛ ado ɛ sa nu anzɛɛ bamaa ɛ rɛle abɔ la.

Ɔbayɛ kɛ Dwɔnatan dele kɛ Gyihova kulo kɛ ɔdie tumililɛ ne ɔfi Sɔɔlo asa nu. Duzu a Dwɔnatan yɛlɛ a? Asoo ɔdwenlenle belemgbunli holɛ ko mɔɔ ɔbahola yeayɛ la anwo ɔ? Asoo ɛnee ɔ nye la kɛ ɔbayɛ ninyɛne mɔɔ ye papa ɛzɛkye bɛ la boɛ, na yeayɛ neazo kpalɛ kɛ belemgbunli mɔɔ di nɔhalɛ na ɔyɛ tieyɛ ɔ? Yɛnze mɔɔ ɔdwenlenle nwo a; noko yɛze kɛ anyelazo zɛhae amba nu. Asoo ɛhye kile kɛ Gyihova kpole nɔhavonli zɔhane ɔ? Kyɛkyɛ. Ɔvale Dwɔnatan ɔyɛle awie mɔɔ di nɔhalɛ maa ɔ gɔnwo la anwo neazo kɛnlɛma wɔ Baebolo ne anu. Yɛbaha agɔnwolɛvalɛ zɔhane anwo edwɛkɛ dɔɔnwo wɔ edwɛkɛ bieko mɔɔ fale Dwɔnatan anwo la anu.