Joma nigi timbe mabeyo gin joma ong’eyo pogo ber gi rach. Ok gipogga ber gi rach ka luwore mana gi kaka chunygi chikogi. Kar mano, nitie puonj ma giluwo ma chiko timbegi, bed ni jomamoko nenogi kata ooyo.

Nyithindo romoga gi gik mang’eny pile pile ma nyaloga chocho yo ma ginenogo timbe mabeyo kod timbe maricho. Moko kuom gigo giyudoga kuom joma gidhigo e skul, thumbe ma giwinjo, sinembe ma gineno, kod program ma ging’iyoga e TV. Gik ma giromogogo nyalo miyo gichak keto kiawa kuom puonj mosemigi e wi timbe mabeyo kod timbe maricho.

Pek ma kamago chandoga rowere, ahinya-ahinya sama gichako pong’. Buk miluongo ni Beyond the Big Talk wacho ni “E hignigo, dwarore ni rowere ong’e ni mbesegi, gik ma gineno e intanet, TV, kod sinembe, chwalogiga mondo gitim gik ma biro miyo jomamoko ohergi kendo gibed gi huma. Omiyo, dwarore ni gipuonjre timo yiero ka luwore gi gik ma giseng’eyo e wi timbe mabeyo kod timbe maricho, kata ka po ni mano biro miyo gitim gik mopogore gi gik ma osiepegi dwaro.” Kuom adier, dwarore ni ochak tieg nyithindo ka pok gichako pong’.

Konygi e yo maler pogo gik maricho kod gik mabeyo.

PUONJ MA MUMA CHIWO: “Jo mosetegno [gin] jo mosetieg nyalogi mar ng’eyo tiend weche . . . mondo gipog gik makare kod gik ma ok kare.”​—Jo-Hibrania 5:14.

• Ti gi weche ma konyogi pogo gik mabeyo gi gik maricho. Ti gi gik ma timorega e ngima mapile e nyiso pogruok ma kamano. Kuom ranyisi: “Mae nyiso ni ng’ato en jadier; to mae nyiso ni ok en jadier.” “Mae nyiso ni ng’ato omakore gi jowetene; to mae nyiso ni ok omakore gi jowetene.” “Mae nyiso ni ng’ato en ng’ama ng’won; to mae nyiso ni ok ong’won.” Mosmos, nyathini biro neno tudruok mantie e kind gik mwatimo kod paro ma wan-go kuom gigo.

• Ler gimomiyo gimoro rach kata gimomiyo ober. Penj nyathini penjo kaka: Ang’o momiyo en gima ber bedo jaratiro kinde duto? Ere kaka wacho miriambo nyalo ketho osiep manie kindi gi jomamoko? Ang’o momiyo kuo rach? Konye mondo chunye mar pogo ber gi rach omed bedo motegno.

•   Jiw gimomiyo ber makruok gi timbe mabeyo. Inyalo nyiso nyathini ni, “Kibedo jaratiro, jomamoko biro geni,” kata ni “Ka ing’won, ji biro dwaro bedo osiepeni.”

Tem matek mondo joodi duto ong’ere kaka joma nigi timbe mabeyo.

PUONJ MA MUMA CHIWO: “Sikuru ka unyiso gadier gima un uwegi.”​—2 Jo-Korintho 13:5.

• Joodi onego ong’erega kaka joma nigi timbe mabeyo e ka inyalo wacho ka in gadier ni:

  • “Odwa kae ok wariambega.”

  • “Ok wagorega kata rogo ne ng’ato.”

  • “Onge tiyo gi ayany e ot kae.”

Nyathini biro fwenyo ni timbe mabeyo ok gin agina chike moket monego giluw, to kar mano gin kido ma duher ni joodu ong’erego.

• Kinde ka kinde, wuo gi nyathini e wi kido ma diher ni joodu obedgo. Ti gi gik ma timorega e ngima mapile e jiwone wachno. Inyalo konye neno pogruok mantie e kind puonj ma uyiego kaka joot, to kod gik minyiso e TV kata e skul. Penj nyathini penjo kaka: “In ditimo nang’o e wi wachni?” “To iparo ni joodwa dotimo nang’o?”

Jiwgi mondo gimakre gi timbe mabeyo.

PUONJ MA MUMA CHIWO: “Sikuru ka un gi chuny maler.”​—1 Petro 3:16.

• Pwogi sama gitimo gik mabeyo. Ka nyathini otimo gimoro e yo maber, pwoye kendo ilerne gimomiyo imor gi wachno. Kuom ranyisi, inyalo nyise ni: “Nitimo gima nyiso ni in jaratiro, kendo amor kodi nikech mano.” Ka nyathini onyisi ni notimo gimoro marach, kwong ipwoye kuom nyisi adiera, e ka bang’e irieye.

• Riegi sama gitimo gik maricho. Kony nyithindi mondo girwak ting’ ma timbegi maricho nyalo kelonegi. Sama nyathi moro otimo gimoro marach, nyaka ikonye ng’eyo ni otimo marach, kendo inyise kaka timne marachno tuomore gi timbe mabeyo ma uyiego kaka joot. Nitie jonyuol moko ma dheyoga nyathi ma kata sama otimo gimoro marach to ok nyise. Kata kamano, nyiso nyathi gik marach motimo nyalo konye mondo chunye mar pogo ber gi rach omed bedo motegno.