Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

BUALU 2

Mua kuikala ne budipuekeshi

Mua kuikala ne budipuekeshi

BUDIPUEKESHI NTSHINYI?

Bantu batu ne budipuekeshi batu banemeka bakuabu. Kabatu ne diambu, ne kabatu batekemena bua bakuabu babenzele malu mu mushindu wa pa buawu to. Kadi batu batabalela bakuabu ne muoyo mujima ne basue bua babalongeshe.

Imue misangu bantu batu bangata budipuekeshi bu ditebelela. Mu bulelela, budipuekeshi mbukole budi buambuluisha bantu bua kumanya bilema biabu ne malu adibu kabayi mua kukokesha bua kuenza.

BUA TSHINYI BUDIPUEKESHI BUDI NE MUSHINGA?

  • Budipuekeshi budi bushemeja malanda. Mukanda kampanda udi wamba ne: “Misangu ya bungi, bantu batu ne budipuekeshi batu badia bulunda ne bakuabu ne bayukila nabu bipepele.”​—The Narcissism Epidemic.

  • Budipuekeshi nebuambuluishe muanebe mu matuku ende atshilualua. Muanebe yeye mulonge mua kuikala ne budipuekeshi nebimuambuluishe mpindieu ne mu matuku atshilualua, tshilejilu pikalaye ukeba mudimu. Doktere Leonard Sax udi ufunda wamba ne: “Muana udi udiangata ne mushinga wa bungi kayi mumanye mikalu yende, udi mua kubula ku mateta a kupeta mudimu. Kadi muana udi ukeba kumanya tshidi muntu udi usua kumuangata ku mudimu ujinga, udi mua kupeta mudimu.” *

MUA KULONGESHA BANA BUDIPUEKESHI

Bambuluisha bua kubenga kudiangata ne mushinga wa bungi.

DÎYI DINENE DIA MU BIBLE: “Bualu bikala muntu wela meji ne: udi ne mushinga wa bungi pende kayi nawu, udi udidinga.”​—Galatiya 6:3.

  • Epuka mêyi adi mua kupambuisha bana. Mêyi bu mudi a ne: “Bionso biudi welela meji bidi mua kukumbana” ne a ne: “Udi mua kudienza tshionso tshiudi musue kuikala,” adi mua kuikala asankisha muana, kaatu anu akumbana mu nsombelu to. Pamuapa bana bebe nebapete diakalenga mu nsombelu bobu badifundile bipatshila biakanyine ne badienzeja bua kubikumbaja.

  • Bela kalumbandi bua malu masunguluke adibu benza. Kuambila muana patupu ne: wewe udi “tshilobo” kakuena kumuambuluisha bua kuikala ne budipuekeshi to. Ambila muana tshiudi umuelela kalumbandi.

  • Elela muanebe mikalu bua miaba ya dipetelangana ku Enternete. Misangu ya bungi miaba eyi itu ifikisha muntu ku diditumbisha, ku diakula bua mamanya ende ne malu adiye muenze, bionso ebi mmalu adi kaayi apetangana ne budipuekeshi.

  • Kankamija muanebe bua ikale ulomba luse diakamue. Ambuluisha muanebe bua amone muaba udiye muenze malu bibi ne bua itabe tshilema tshiende.

Musaka bua ikale ne dianyisha.

DÎYI DINENE DIA MU BIBLE: “Nuikale kabidi bena dianyisha.”​—Kolosayi 3:15.

  • Dianyisha bua bufuki. Bana badi ne bua kuanyisha bufuki ne kumona mudibu butuambuluisha bikole bua kuikala ne muoyo. Tudi dijinga ne kapepe bua kueyela, mâyi bua kunua, ne biakudia. Fila bilejilu ebi bua bana bikale ne dianyisha bua bintu bia kukema bidi Nzambi mufuke.

  • Dianyisha bua bantu. Vuluija muanebe ne: muntu mukuabu yonso mmumupite mu mushindu kampanda anyi kansanga, kabidi ne: pamutu pa kumvuila bakuabu mukawu bua dimanya diabu, mbimpe ikale ulongela malu kudibu.

  • Dileja dianyisha. Longesha bana bebe bua bikale bela bantu “tuasakidila,” ne bikale babaleja dianyisha ne muoyo mujima. Kuikala ne dianyisha kudi kutuambuluisha bua kuikala ne budipuekeshi.

Longesha bana bebe mudibi ne mushinga bua kuenzela bakuabu malu mimpe.

DÎYI DINENE DIA MU BIBLE: “Ne didipuekesha, numone bakuabu bu banupite nuenu, panudi kanuyi nutangila anu malu enu nkayenu, kadi nutangila kabidi malu a bakuabu.”​—Filipoyi 2:3, 4.

  • Muanebe ikale wenza midimu ya kumbelu. Kubenga kupesha muana midimu ya kumbelu nkuenze anu bu kumuambila ne: ‘Malu audi munange kuenza adi ne mushinga kupita midimu ya kumbelu.’ Midimu ya kumbelu idi ne bua kuikala kumpala kua manaya. Leja mudi midimu ya kumbelu yambuluisha bantu bakuabu ne muikalabu mua kumuanyisha ne kumunemeka padiye uyenza.

  • Leja mudibi ne mushinga bua kuambuluisha bakuabu. Kuenza nunku mbualu bunene budi bufikisha muntu ku dishindama. Nunku kankamija muanebe bua kumanya bantu ba kuambuluisha. Muleja tshidiye mua kuenza bua kubambuluisha. Muela kalumbandi ne umuambuluishe padiye ukuatshisha bakuabu.

^ tshik. 8 Biangatshila mu mukanda wa The Collapse of Parenting.