“Kyaba kimo mbejanga ludimi lwami, ino kyaba kikwabo bimweka’mba kyakanwa kyami kinenanga pampikwa kulanga!”—James.

 “Shi ne mulobe nenanga pampikwa kulanga, kadi kitatyi kyondi biyampe nenanga bininge. Na bubine, njimijanga kitatyi kyonso mu luneno.”—Marie.

 Bible unena’mba: “ludimi . . . i mudilo” kadi “kadilo katyetye’tu kabwanya kuloteja ditó dikatampe!” (Yakoba 3:5, 6) Le uvudile kunena bintu bibi? Shi i amo, kino kishinte kisa kukukwasha.

•  Mwanda waka nenanga bintu bibi?

•  Koka ludimi

•  Binena bakwenu

 Kubulwa kubwaninina. Bible unena’mba: “Batwe bonso tukukalanga divule dine. Shi kudi muntu kakukalangapo mu binenwa, nankyo i mubwaninine.” (Yakoba 3:2) Bukōkekōke bwa bumuntu kebwitulengejangapo tukukale’nka potwenda, ino bwitulengejanga tunene ne bintu bibi potwisamba.

 “Bongolo ne ludimi lwami byobidi byampikwa kubwaninina, kunena’mba nebilamanga senene i kwididika.”—Anna.

 Kwisamba binenwa bingi. Bible unena’mba: “Shi binenwa i bingi, kujilula kekubulwe’mopo.” (Nkindi 10:19) Bantu besamba binenwa bingi—ne kuteja bakwabo mpika—babwanya padi kwibalobeja na kunena bintu bibi.

 “Bantu ba tunangu mu njibo abo kebavudilepo bya kunenanena. Yesu i muntu wa tunangu kupita bonso pano pa ntanda, ino kyaba kimo wādi wikala talala.”—Julia.

 Kibengo. Bible unena’mba: “Binenwa byampikwa kulanga bidi pamo bwa kusaba kwa kipete.” (Nkindi 12:18) Kimfwa kimo kya binenwa byampikwa kulanga i kibengo—kunena bintu mwanda wa kusanshija bakwabo. Bantu badi na kibengo babwanya kunena’mba, “nadi’tu nkaya!” Inoko kufwija bantu bumvu ke mwandapo usepeja. Bible witunena tufundule “binenwa bya mutonko, pamo ne bintu byonso bibi.”—Bene Efisesa 4:31.

 “Nsakanga kuzaula bininge, kadi nsenswe bisela—bintu bileta kibengo, binengejanga nene bintu bibi.”—Oksana.

 Kwifunda kubeja ludimi ke mwandapo upēla, inoko misoñanya ya mu Bible ibwanya kukukwasha. Kimfwa, tala bidi ino misoñanya ilonda’ko.

 “Nenai mu mutyima wenu, . . . kadi ikalai talala.”—Ñimbo ya Mitōto 4:4.

 Kyaba kimo i biyampe kwikala talala. Nsongwakaji umo witwa bu Laura unena’mba, “muswelo oneivwana pondi mulobe ushintanga shi pabapite kitatyi. Shi bulobo bubampu, divule dine sangalanga bininge pa kuyuka’mba nkinenenepo kintu mu bulobo.” Kwitukija’ko nansha mu masekonde matyetye kubwanya kukukwasha uleke kunena bintu bibi.

 “Lelo kutwi kekutompangapo binenwa na mutompelanga ludimi byakudya?”—Yoba 12:11.

 Ubwanya kunyema makambakano mavule shi ubandaula bintu bidi mu ñeni yobe byosaka kunena na kwiipangula amba:

•   Le i bya bine? Le i biyampe? Le bidi na kamweno?—Bene Loma 14:19.

•   Le nkeivwana namani shi muntu waunena’byo?—Mateo 7:12.

•   Le bikalombola’mba ndēmekele bakwetu?—Bene Loma 12:10.

•   Le i kitatyi kiyampe kya kunena’byo?—Musapudi 3:7.

 “Na kwityepeja, monai bakwenu amba i bemupite bukatampe.”—Bene Fidipai 2:3.

 Ano madingi akakukwasha umone bakwenu biyampe, ne kino kikakukwasha ubeje ludimi lobe kadi ulanguluke kumeso kwa kwisamba. Nansha shi kodi kala mwisambe bintu bisansa, kwityepeja kukakukwasha ulombe lusa—kadi lomba’lo pampikwa kwija! (Mateo 5:23, 24) Kupwa sumininwa kulonga bukomo bwa kukoka ludimi lobe.