BAEBREO yina vandaka na Ntoto ya Lusilu vandaka kutanga luyantiku ya mvula na ntangu yina bo vandaka kubundula ntoto mpi kukuna bima. Bubu yai Septembre to Octobre.

Mvula yina ke vandaka ti bangonda 12 (année lunaire) mvula yina bantu ke tangaka na kulanda ngonda yina ke basikaka na zulu. Bangonda yango ke vandaka ti bilumbu 29 to 30. Yo ke vandaka nkufi kuluta mvula yina bantu ke tangaka na kulanda ntangu (année solaire). Bo vandaka kusadila bametode mingi sambu bilumbu ya bamvula yina yonso zole kuvanda kiteso mosi. Bo vandaka kuyika bilumbu to bantangu ya nkaka bo vandaka kuyika ngonda mosi na ntwala nde mvula yina ke landa kuyantika. Yo vandaka kusala nde kalandrie na bo kuwakana ti ntangu ya kukuna bima mpi ya kukatula bima na bilanga.

Kansi na bilumbu ya Moize, Nzambi songaka bantu na yandi nde mvula ya santu fwete yantika na ngonda ya Abibi to ya Nisani. Bubu yai, yo ke bwaka na ngonda ya Mars mpi Avril. (Kub. 12:2; 13:4) Bo vandaka kusala nkinsi ya kukatula bambuma ya orze na ngonda yina.—Kub. 23:15, 16.

Emil Schürer, muntu mosi ya mayele tubaka na mukanda mosi yina yandi sonikaka (The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, 175 B.C.–A.D. 135) nde: “Yo vandaka mpasi ve na kuzaba ntangu yina bo fwete yika ngonda mosi na kalandrie. Bo vandaka kusala nkinsi ya Paki kana ngonda kele ya mvimba na zulu na ngonda ya Nisani (14 Nisani). Bo vandaka kusala yo kaka na nsungi yina kilumbu mpi mpimpa ke vandaka nda mosi . . . Kana bo me bakisa nde nkinsi ya Paki ta bwa na ntwala ya kilumbu yina, Bayuda vandaka kuyika ngonda mosi na ntwala ya ngonda Nisani.”

Bambangi ya Yehowa ke sadilaka metode yai sambu na kuzaba dati yina me fwana sambu na kusala Nkinsi ya Madia ya Nkokila ya Mfumu. Yo ke salamaka na Mars to Avril mpi yo ke wakanaka ti 14 Nisani na kalandrie ya Baebreo. Bo ke songaka mabundu yonso ya Bambangi ya Yehowa na ntoto ya mvimba dati yina na ntwala. *

Kansi nki mutindu Baebreo vandaka kuzaba ntangu yina ngonda mosi vandaka kusuka mpi ntangu yina ngonda ya nkaka vandaka kuyantika? Bubu yai, yo ke vandaka ve mpasi na kuzaba yo. Nge lenda zaba yo kana nge tala na kalandrie ya papie to na apareyi na nge. Kansi na ntangu ya ntama, yo vandaka ve pete na kuzaba yo.

Na ntangu ya Noa, ngonda mosi vandaka ti bilumbu 30. (Kuy. 7:11, 24; 8:3, 4) Na nima, na kalandrie ya Baebreo, ngonda mosi vandaka ve ti bilumbu 30. Baebreo vandaka kuyantika kutanga ngonda kaka ntangu ngonda ya mpa vandaka kubasika na zulu. Yo vandaka kusala bilumbu 29 to 30 na ntwala nde ngonda ya nkaka kuyantika.

Kilumbu mosi, Davidi ti Yonatani vandaka kutubila mutindu ngonda ke yantikaka. Davidi tubilaka Yonatani nde: “Mbasi kele ngonda ya mpa.” (1 Sam. 20:5, 18) Yo ke monana nde na ntangu na bo, bo vandaka kuzaba na ntwala kilumbu yina ngonda ya nkaka ta yantika. Ebuna nki mutindu bantu ya nkaka ya Izraele vandaka kuzaba na ntwala kilumbu yina ngonda ya nkaka ta yantika? Mukanda mosi Mishnah, yina ke tubilaka bansiku yina Bayuda vandaka kusonga bantu ya nkaka na munoko mpi yina ke tubilaka mambu yina Bayuda vandaka kusala kele ti mwa mambu yina ta sadisa beto na kubakisa yo. Yo ke monisa nde ntangu Bayuda katukaka na kimpika na Babilone, bantu ya Sanedreni (bantu yina vandaka na tribinale ya nene ya Bayuda) bantu vandaka kusonga bo. Na nsungi ya bangonda nsambwadi, Bayuda yina vandaka kusala na Sanedreni vandaka kukutana na kilumbu ya 30 ya konso ngonda. Bo bantu vandaka ti mukumba ya kutuba kilumbu yina ngonda ya mpa ta yantika. Inki vandaka kusadisa bo na kuzaba yo?

Bantu yina vandaka kuzinga na bangumba pene-pene ya Yeruzalemi vandaka kutala zulu na mpimpa sambu na kumona kilumbu yina ngonda ya mpa ke basika. Na mbala mosi, bo vandaka kusonga bantu ya Sanedreni. Ntangu bantu ya Sanedreni vandaka kubaka bansangu mingi kibeni ya vandaka kumonisa nde ngonda ya mpa me basika, bo vandaka kusonga bantu nde beto me kota na ngonda ya nkaka. Ebuna nki bo vandaka kusala kana matuti to lubungi  me fika ngonda ya mpa mpi bantu me mona yo ve? Bo vandaka kutuba nde ngonda yina vandaka ti bilumbu 30 mpi bo vandaka kukota na ngonda ya nkaka na kilumbu yina ke landa.

Mukanda yina ke tuba diaka nde, bantu ya Sanedreni vandaka kutula mwa tiya na zulu ya Ngumba ya Banti ya Olive ya kele pene-pene ya Yeruzalemi sambu na kusonga bantu nde ngonda ya mpa me yantika. Bo vandaka kutula tiya na bangumba ya nkaka na Izraele ya mvimba sambu na kupanza nsangu yina. Na nima, bo kumaka mpi kutinda bantu sambu na kupanza nsangu yina. Yo vandaka kusadisa Bayuda yina vandaka na Yeruzalemi mpi bayina vandaka na Izraele ya mvimba na kuzaba nde bo me kota na ngonda ya nkaka. Yo vandaka kusadisa bantu yonso na kusala bankinsi yina vandaka kusalama na bansungi na ntangu mosi.

Tablo ya kele na disolo yai ta sadisa nge na kubakisa bangonda, bankinsi mpi bansungi ya kele na kalandrie ya Baebreo.