BANTU mingi ke zabaka nde ntangu bo fwaka Yezu na zulu ya nti, bo tulaka yandi na kati-kati ya miyibi zole. (Mat. 27:35-38) Kansi bantu ya nkaka ke tubaka nde Biblia ke tubaka ve kieleka ntangu yo ke tubaka nde bo yidikaka mvumbi ya Yezu mpi na nima bo zikaka yo.—Marko 15:42-46.

Bantu yina ke tulaka ntembe na mambu yina Baevanzile ke tubaka ke ndimaka nde muntu yina bo me fwa na nti ya mpasi vandaka ve ti nswa nde bo zika mvumbi na yandi mbote na maziamu. Bo ke yindulaka nde bo vandaka kusadila bo mambu na mutindu ya nkaka. Ariel Sabar muntu mosi yina ke mwangaka bansangu, tendulaka na zulunalu mosi (Smithsonian) sambu na nki bantu vandaka ti bangindu ya mutindu yina. Yandi tubaka nde: “Kufwa muntu na zulu ya nti vandaka ndola yina bo vandaka kupesa bantu ya mbi kuluta mpi bantu ya nkaka ya mayele tubaka nde yo vandaka buzoba na kuyindula nde bantu ya Roma fwete pesa nswa nde bo zika bamvumbi ya bantu yina na mutindu ya mbote.” Bantu ya Roma vandaka kuzola kupesa bantu ya mbi yina nsoni kibeni, yo yina mbala mingi bo vandaka kubika bamvumbi na bo na zulu ya nti sambu bambisi kudia yo. Na nima, bitini ya nkaka ya nitu yina vandaka kubikala, bo vandaka kulosa yo na maziamu yina bo vandaka kulosa mpi bamvumbi ya nkaka.

Kansi bantu ya mayele yina ke sosaka bima ya ntama na nsi ya ntoto, monaka kima mosi ya kuswaswana na mikwa ya Bayuda ya nkaka yina bo fwaka. Na 1968, bo monaka eskelete ya muntu mosi yina bo fwaka na mvu-nkama ya ntete. Bo monaka yo na maziamu ya dibuta mosi ya Bayuda pene-pene ya Yeruzalemi. Mikwa yina vandaka na kesi ya mikwa. Mukwa ya dikulu vandaka mpi na kati ya mikwa yina. Bo bulaka mukwa yina na dibaya ti munsonso ya 11,5 centimètre. Sabar ke tuba nde: “Mukwa yina vandaka ya Yehochanan. Yo monisaka kibeni nde mambu yina Baevanzile ke tubaka ya ke monisa nde bo zikaka Yezu kele kieleka. Mukwa ya dikulu ya Yehochanan kele mbandu ya muntu yina bo fwaka na zulu ya nti na bilumbu ya Yezu yina Baroma pesaka Bayuda nswa ya kuzika mvumbi na yandi.”

Bantu kele ti bangindu ya kuswaswana ya me tala mutindu bo tulaka Yezu na zulu ya nti na kutadila mambu yina mukwa ya dikulu ya Yehochanan ke monisa. Kansi yo kele pwelele nde bo vandaka kuzika bantu ya nkaka yina bo vandaka kufwa na nti ya mpasi na kisika ya kulosa bo kaka na maziamu ya bantu yonso. Ya kieleka, mambu yina Biblia ke tubaka ya me tala mutindu bo zikaka Yezu na maziamu kele kibeni kieleka. Mambu mingi ke monisa nde mambu yina Biblia ke tubaka ya me tala mutindu bo yidikaka nitu ya Yezu mpi bo zikaka yo kele kieleka.

Diambu ya kuluta mfunu kele nde Yehowa tubaka nde bo ta zika Yezu na maziamu ya mvwama mosi mpi ata muntu mosi ve lenda kanga Nzambi nzila ya kulungisa mambu yina yandi tubaka.—Yez. 53:9; 55:11.