Kĩla ũthi ũvoonĩ ũla wĩ vo

Kĩla ũthi nthĩnĩ wa ũvoo ũla wĩ vo

KĨLUNGU KYA 13

Nĩweemanyĩisye Kumana na Mavĩtyo Make

Nĩweemanyĩisye Kumana na Mavĩtyo Make

1, 2. (a)Yona atumĩte we mwene vamwe na ala waĩ namo melinĩ malika mũisyonĩ wĩva? (b) Ngewa ya Yona ĩtonya kũtũtethya ata?

 YONA nĩwakwatiwe nĩ wia mwingĩ mũno ĩvindanĩ yĩmwe. Aĩ melinĩ nthĩnĩ na kwaĩ kelele mwingĩ wa kũtelemya. Kĩuutani kĩnene kyaĩ kĩnookĩlany’a ũkanganĩ na kĩkokĩlany’a itulumo nene mũno, ila syaendeee kũkima meli ĩsu walikĩte kĩla ngalĩko. Kĩla ĩvinda meli yakimwa nĩ kĩtulumo, Yona e vala waĩ ndalea kwĩthĩwa eew’aa mbwaũ syayo iikeka ta ikilye kũtaanĩsya. Na ĩndĩ eka kelele wa mbwaũ, vaĩ kĩlonzele kya mũtwai wa meli na andũ make ala maendeee kũng’ang’ana ũndũ matonya masũvĩe meli ĩsu ndĩkavote. Kũvikĩĩa vu, Yona nĩweene vyũ kana aũme asu mayĩvĩta, na nĩweesĩ nĩwe ũkũtuma makwatwa nĩ mũisyo ũsu!

2 Kyo nĩ kyaũ kyalikĩtye Yona mũisyonĩ ũsu ũnenevete ũu? Aĩ anamũvĩtĩsya mũno Yeova Ngai wake. Eekĩte ata? Na ve ũndũ waĩ eka akatũngĩĩa ngwatanĩo yake na Ngai ĩngĩ? No twĩmanyĩsye maũndũ maingĩ tũisũngĩa makũlyo asu. Kwa ngelekany’o, ngewa ya Yona no ĩtũtetheesye kũelewa kana o na mũndũ wĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu no elelũke. Na no ĩtũtetheesye kũmanya kĩla mũndũ ũtonya kwĩka vekala ũu nĩ kana atũngĩĩe ngwatanĩo yake na Ngai.

Mwathani Kuma Kalilii

3-5. (a) Andũ mavindĩĩsya ĩũlũ wa Yona makothaa kũsũanĩa kyaũ ĩũlũ wake? (b) Nĩ maũndũ meva twĩsĩ ĩũlũ wa wumo wa Yona? (O na ĩngĩ, sisya maelesyo ma kwongeleela.) (c) Nĩkĩ Yona waĩ na kĩvalũa kyũmũ e mwathani?

3 Mavinda maingĩ andũ mavindĩĩsya ĩũlũ wa Yona, mamwonaa ta mũndũ wĩ nguma nthũku; ta kwa ngelekany’o, mũndũ ũte mwĩwi kana o na wĩ ngũlũ. Ĩndĩ ve nguma mbingĩ nzeo twaĩle kũvindĩĩsya ĩũlũ wake. Lilikana kana Yona nĩwanyuvĩtwe nĩ Yeova Ngai atw’ĩke mwathani. Yeova ndethĩwa aamũnyuva eanĩsye kĩanda kĩu kya vata ũu keka ndaĩ mũĩkĩĩku kana ndaĩ mũlũngalu.

Ve maũndũ angĩ maseo ĩũlũ wa Yona eka o mavĩtyo make

4 Mbivilia nĩyĩeleetye vanini wumo wa Yona (Soma 2 Asumbĩ 14:25.) Mwathani ũsu asyaĩwe ndũanĩ ya Ngathi-eevieli ĩla yaĩ o mũendo wa maili ilĩ na nusu kuma Nasaleti vala Yesũ Klĩsto wesie kũeewa myaka ta 800 ĩtina. * Yona aĩ mwathani ĩvinda yĩla Mũsumbĩ Yelovoamu wa Kelĩ wasumbĩkĩte ũsumbĩ wa mbaĩ ĩkũmi sya Isilaeli. Yaĩ ĩvinda yĩasa kuma yĩla Eliya waĩ mwathani; na Elisa ũla woosie mwanya wake aĩ akwie ĩvindanĩ yĩla ĩthe wa Yelovoamu wasumbĩkĩte. O na kau Yeova nĩwatũmĩie aũme asu kũvetanga ũthaithi wa Mbaali mbaĩnĩ ya Isilaeli, andũ make maĩ manambĩĩa kwelelũka ĩngĩ. Andũ nĩmaaĩtye nzĩa vyũ nũndũ mũsumbĩ ũla wamasumbĩkĩte ĩvinda yĩu “eekaa ũla Yeova wonaa wĩ ũthũku.” (2 Asu. 14:24) Kwoou, Yona e mwathani ĩvindanĩ yĩu, no nginya ethĩwe aĩ na kĩvalũa kyũmũ. Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩwaendeeie kũlũmany’a na Yeova e mwathani wake mũĩkĩĩku.

5 Ĩndĩ mũthenya ũmwe, maũndũ ma Yona nĩmaalyũkile atataĩĩe. Nĩwatũmiwe nĩ Yeova akeanĩsye ũndũ woonaa wĩ vinya mũno. We Yeova amwĩie eke ata?

“Ũkĩla, Ũende Nineva”

6. Yeova atũmie Yona akeke ata, na nĩkĩ ũsu ũtaĩ ũndũ wĩ laisi kwa Yona?

6 Yeova eeie Yona atĩĩ: “Ũkĩla, ũende Nineva, ndũa ĩsu nene, na ũkĩmyũkĩlĩlya wasya; nũndũ ũthũku woo nĩ mwambatu vala nĩĩ.” (Yona 1:2) Ti vinya kũelewa nĩkĩ Yona weew’aa ũndũ ũsu watũmiwe eke wĩ vinya. Mbee, Nineva yaĩ ta maili 500 [kĩlomita 800] welekele ngalĩko ya wumĩlonĩ wa syũa. Na ũsu waĩ mũendo ũtonya kũkua mwei ũmwe ũu na maaũ. Ĩndĩ kĩla Yona wakĩaa mũno o na ti ĩ savalĩ, kĩla kyamũtelemasya mũno nĩ ũtũmane ũla watwaĩte. Avika Nineva aaĩle kũtavany’a ũsilĩlo wa Yeova ĩũlũ wa Aasuli ala maĩ andũ me ngũlũ na ang’endu mũno. Ndũkolwe kana Yona nĩwoonete andũ ma Ngai mateũmwĩthukĩĩsya. Kwoou no nginya ethĩwe oonaa ve vinya mũno andũ asu mathaithaa ngai sya ũvũngũ kũmwĩthukĩĩsya. Kwoou we mũthũkũmi o ũmwe wa Yeova esaa kwĩka ata avika ndũanĩ ĩsu nene yesie kwĩtwa “ndũa ya nthakame”?—Nau. 3:1, 7.

7, 8. (a) Nĩ kyaũ kĩkwonany’a Yona nĩwatw’ĩte vyũ kũtoloka ndakeke kĩla Yeova wamũtũmĩte? (b) Nĩkĩ tũtaĩle kũsembea kwasya kana Yona aĩ mũndũ wĩ wia?

7 O na kau tũyamba kũmanya nesa, noĩthwa maũndũ asu onthe mathyũũkaa kĩlĩkonĩ kya Yona. Ĩndĩ kĩla twĩsĩ nesa nĩ kana nĩwatolokile. Yeova amũtũmĩte athi ngalĩko ya wumĩlonĩ wa sua, ĩndĩ we akwata nzĩa aendete ũthũĩlonĩ wa sua, na athi vaasa vyũ ũndũ ũtonya. Atheeie na ngalĩko ya ũthũĩlonĩ wa sua nginya avika taoninĩ yeetawa Yova, ĩla yaĩ kĩlĩndĩnĩ, na ĩndĩ alika melinĩ yaendete Talisisi. Asomi amwe maasya Talisisi nĩ kĩsio kyaĩ Spain. Ethĩwa ũu nĩw’o vailye, Yona avangĩte kũthi vandũ ve na ũasa wa ta maili 2,200 (kĩlomita 3,500) kuma Nineva. Aitw’ĩka nĩwakĩlanĩlya Ũkanga Mũnene nginya akavike kĩsionĩ kĩu, aĩ atonya kũkua mwaka ũmwe. Kwa w’o Yona nĩwatw’ĩte kũthi vaasa vyũ ndakeanĩsye kĩla Yeova wamũtũmĩte!—Soma Yona 1:3.

8 Ĩndĩ ũu nĩ kwonany’a kana Yona aĩ kĩw’ĩla ngũngũũ? Aiee. Ve maũndũ kauta tũũneenea mekwonany’a kana kwaw’o aĩ na ũkũmbaũ. Yona aĩ mũndũ wĩ na naĩ o taitũ, na aĩ na mawonzu maingĩ maito mamũthĩnasya. (Sav. 51:5) Yo ve ũmwe witũ ũtonya kwasya ndaakwatwa nĩ wia ĩvinda yĩmwe?

9. Mavinda amwe tũtonya kwĩw’a ata ĩũlũ wa ũndũ mũna Yeova ũkwenda twĩanĩsye, na nĩ ũw’o wĩva twaĩle kũlilikanaa mavindanĩ asu?

9 Nĩvatonyeka mavinda amwe tũkona ũndũ mũna Ngai ũkwenda twĩke wĩ vinya mũno kana o na ta ũtatonyeka. Ta kwa ngelekany’o, no twĩw’e wĩ ũndũ ũte laisi kũtavany’a ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ wa Ngai o na kau ũsu nĩ ũndũ waĩlĩte kwĩanĩw’a nĩ kĩla Mũklĩsto. (Mt. 24:14) Nĩ laisi mũno tũkolwa nĩ ũw’o ũũ wa vata mũno Yesũ wamanyĩisye: “Maũndũ onthe nĩmatonyeka kwa Ngai.” (Mko. 10:27) Ethĩwa ve mavinda twaaĩyĩthĩa tũlilwe nĩ ũw’o ũsu wa vata, no tũelewe ũndũ Yona weew’aa. Ĩndĩ w’o mũvango wa Yona wa kũtoloka waumisye mũthya nata?

Yeova Nĩwanengie Mwathani Wake Ũtaĩ Mwĩw’i Ũkany’o

10, 11. (a) Yona atonya kwĩthĩwa asũanĩie ata oona meli yakũsya? (b) Nĩ mũisyo wĩva waumĩlile me ũkanganĩ katĩ?

10 Kwavindĩĩsya Yona ailika melinĩ ĩla ĩtonya kwĩthĩwa yaĩ meli ya kũkua mĩio ya kĩsio kya Voenike. E vala wekalĩte nĩweene mũtwai wa meli ĩsu vamwe na ala watetheanĩasya namo maendeee kwĩvanga mambĩĩsye kyalo. Ĩtina wa ĩvinda ĩkuvĩ, meli ĩsu nĩyakũisye na Yona amanya kana yu nĩwatoloka mũisyo ũla wakĩaa. Ĩndĩ me ũkanganĩ katĩ nzeve yavĩndũka matataĩĩe.

11 Kĩuutani kĩnene nĩkyookĩlanilye ũkanganĩ na kyambĩĩa kũkĩlya itulumo nene mũno, o na itonya kwananga meli nzeo ila itũmĩawa ũmũnthĩ. Tũimanya kĩuutani kĩu kyakuie masaa meana kĩyĩkya meli ĩsu kũũ na kũũ nginya wĩthĩe ĩkilye kwanangĩka. Yo itulumo isu iendeee kũkĩlany’a Yona nĩwamanyaa kana “Yeova nĩwe ũetete kĩseve kĩnene ĩũlũ wa ũkanga,” o tondũ wesie kũandĩka ĩvukunĩ yake? Tũyĩsĩ amanyie saa isu kana esie kũmanya ĩtina. Ĩndĩ saa isu nĩweene atwai asu ma meli mayĩkaĩla ngai syoo na nĩweesĩ iyĩsa kũmatethya. (Ali. 19:4) Aĩtye ũũ ngewanĩ yake: “O na ngalawa yesaa kwanangwa.” (Yona 1:4) Ĩndĩ we nũkwona Yona ta waĩ avoya Ngai na saa isu ekĩte kũtoloka?

12. (a) Nĩkĩ tũtaĩlĩte kũsembea kũneenea Yona naĩ nũndũ wa kũkoma kĩuutani kĩendeee? (O na ĩngĩ, sisya maelesyo ma kwongeleela.) (b) Yeova avuanisye ata vala thĩna waumĩte?

12 Yona eew’aa athelile vyũ na ndonaa e ũndũ ũtethya. Na kwoou amantha vandũ na ku nthĩ wa meli ĩsu akoma. Akomie nginya alĩkwa. * Mũtwai wa meli nĩwamwĩthĩie e too na amũamũkya amwĩĩte avoye ngai yake ũndũ kĩla mũndũ ũendeee kwĩka. Ĩtina atwai asu ma meli nĩmambĩĩie kwona kana vaa ti mana, na nũndũ wa ũu maamũa kũlimana, kana kũkũna kula, nĩ kana mamanye thĩna ũsu wumanĩte naũ. Yona ndalea kwĩthĩwa ew’aa kĩw’ũ kyetĩka nda kĩla ĩvinda makũna kula na ayona iteũvalũkĩla asu angĩ. O na matekalĩte, ũw’o nĩweevuanisye. Yeova nĩwalikĩlĩĩile kula isu na weethĩa syĩvalũkĩla o mũndũ ũmwe, nake nĩ Yona.—Soma Yona 1:5-7.

13. (a) Yona aumbũlile kyaũ mbee wa ala aũme maĩ melinĩ? (b) Yona eeie aũme ala maĩ melinĩ meke ata, na nĩkĩ wameie ũu?

13 Yona nĩwatavisye ala maĩ melinĩ ũw’o wa maũndũ. Ameie we nĩ mũthũkũmi wa Yeova, Ngai ũla wĩ vinya vyũ, na ĩndĩ amatavya kana atolokete Ngai ũsu, na nĩkyo kĩtumi malikĩte mũisyonĩ ũsu. Aũme asu nĩmatelemile mũno na Yona asisya mothyũ moo nĩweene ũu ũtheinĩ. Nĩmamũkũlilye ũndũ maĩle kwĩkana nake nĩ kana movosye meli yoo na mathayũ moo. Yona ameie ata? Kwavindĩĩsya ũndũ ũtonya kwĩthĩwa atetemete asũanĩa kana eĩkw’a kĩw’ũnĩ kĩu kĩthithĩte ũu, na aikĩnyw’a nginya akw’e. Ĩndĩ o na vailye ũu ndeew’aa atonya kũeka aũme asu makw’e kĩkw’ũ kya mũthemba ũsu o esĩ kana no we ũtonya kũtuma mavonoka. Nũndũ wa ũu ameie atĩĩ: “Mbũkĩlyai, na mũimbikya ũkanganĩ; na ĩndĩ ũkanga ũkamũuĩsya: nũndũ nĩnĩsĩ kana nũndũ wakwa kĩuutani kĩĩ kĩnene kĩ ĩũlũ wenyu.”—Yona 1:12.

14, 15. (a) Tũtonya ata kwonany’a mũĩkĩĩo ta wa Yona? (b) Ala maĩ melinĩ meekie ata Yona amatavya ũndũ ũkwenda meke?

14 Keka Yona aĩ mũndũ wĩ wia, we nũkwona ta ũmatavya ũu o esĩ kĩla kĩũmũkwata? Vate nzika Yeova ndalea kwĩthĩa atanĩthiw’e mũno nĩ ũkũmbaũ wa Yona na kwona eeyũmbanĩtye o na kwĩthemba kwondũ wa angĩ ĩvindanĩ yĩu ya mũisyo. Vaiĩ ũndũ ũngĩ Yona waaĩka ũtonya kwonany’a mũĩkĩĩo wake kwĩ ũsu. Ngelekany’o yake no ĩtũtetheesye ũmũnthĩ kũthĩnĩkĩaa mavata ma andũ ala angĩ kwĩ a maitũ. (Yoa. 13:34, 35) Twasye nĩtwoona mũndũ ũkwenda ũtethyo wa kĩ-mwĩĩ, wa ngoonĩ, kana o wa kĩ-veva. Ithyĩ nĩtwĩyumasya nĩ kana tũmũtetheesye? Yĩla tweeka ũu, nĩtũmũtanĩthasya Yeova mũno.

15 Veonekana ndeto sya Yona nĩsyakiitie ala maĩ melinĩ ĩsu mũno, nũndũ o na nĩmambie kũlea mayĩka kĩla wamatavya. Vandũ va ũu, nĩmaendeeie kũtata kwĩka kyonthe kĩla matonya nĩ kana meli ndĩkavote kĩw’ũnĩ, ĩndĩ weethĩa no mana. Maũndũ meekie kũthũkĩĩa. Ĩtina nĩmesie kwĩthĩa vai wĩkwa. Na kwoou, mamwĩkaĩla Yeova, Ngai wa Yona, amew’ĩe tei, na ĩndĩ mookĩlya Yona na mamwĩkya ũkanganĩ.—Yona 1:13-15.

Andũ ala maĩ melinĩ nĩmekisye Yona ũkanganĩ o tondũ wameie meke

Nĩweew’ĩiwe Tei na Oovow’a

16, 17. Nĩ kyaũ kyaendeeie ĩtina wa Yona kwĩkw’a ũkanganĩ? (O na ĩngĩ sisya visa.)

16 Kwavindĩĩsya Yona aivalũka itulumonĩ isu. Kwakũna visa aitata kũthambĩa nĩ kana aendeee kũlela e katĩkatĩ wa itulumo na mavũyũ maingĩ ala mookĩlanĩtw’e nĩ meli ĩsu ĩendete. Ĩndĩ ũu w’onthe waĩ mana nũndũ o na vatavĩtĩte ĩvinda ĩasa itulumo isu nĩsyamũkĩlilye vinya na athelekelya kĩw’ũnĩ. Yu kwasũanĩa ũndũ weew’aa ĩtina wa kwĩyĩtũka aendeee kũtheea kĩw’ũnĩ esĩ kana nde na wĩkwatyo ũngĩ.

17 Yona nũeleetye ũndũ weew’aa saa isu. Aĩ na mosũanĩo kauta kĩlĩkonĩ kyake. Nĩwasũanĩie ũndũ ngwatanĩo yake na Ngai ĩtonya kwĩthĩwa yaanangĩkĩte nũndũ wa kũlea kũmwĩw’a. Aendeee kũlika kĩw’ũnĩ, nĩweewie atheete na ĩtheo kũvika myambĩlĩlyonĩ ya iĩma, na ambĩĩa kũlingwa mũtwe nĩ syĩndũ imeaa ũkanganĩ syĩtĩtwe malula. Na e vau eew’aa yu ta walika ĩimanĩ ya mbũa yake.—Soma Yona 2:2-6.

18, 19. Kwaendie ata Yona e nthĩnĩ vyũ ũkanganĩ? Nĩ kyũmbe kya mũthemba mwaũ kyamũmelilye, na nũũ ũla watwaĩĩsye maũndũ asu? (O na ĩngĩ, sisya maelesyo ma kwongeleela.)

18 Ĩndĩ e vau atataĩĩe nĩwoonie kĩndũ kĩnene kĩtuku kyaumĩla na kyambĩĩa kũthengeea vala waĩ. O w’o? Ĩĩ! Kyaĩ kyũmbe kĩnene mũno kĩ thayũ na kyavika vala ũĩ nĩkyaathamisye kanyw’a wakyo mũnene kyamwakĩla na kyamũmelya!

Yeova “nĩwatumie ĩkũyũ ĩnene yĩmelya Yona”

19 Kũvikĩĩa vau, Yona asũanĩĩa kana ũu wake nĩwathela. Ĩndĩ amina kũmelw’a nĩwambĩĩie kũsaanĩw’a. Eesĩ nũkũkw’a. Ĩndĩ aĩ thayũ! Vaiĩ ĩvĩndĩ yake yaĩ ĩtũlĩku! O na ndaathiwa ta lĩu avika ĩvu na ndeew’aa aithita! Ata we? Ĩĩ, ndaĩ anesa kũeka kũveva o na kau saa isu aĩ vandũ vatonya kwoneka kwaw’o ta mbũa yake. O kavola kwa kavola nĩwambĩĩie kũkwatwa nĩ kĩkĩo kingĩ. Vate nzika, nĩ Yeova, Ngai wa Yona “watumie ĩkũyũ ĩnene yĩmelya Yona.” *Yona 1:17, The Holy Bible in Current Kikamba Language.

20. Mboya ĩla Yona wavoyie e ĩvunĩ ya ĩkũyũ yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wake?

20 Masaa nĩmaendeeie kũsonga Yona e o vau ĩvu. Na ĩndĩ, e vau kĩvindunĩ kĩu wakunĩkĩwe akwata mwanya wa kũvindĩĩsya na kũmũvoya Yeova Ngai. Mboya yake ĩla yĩ kĩlungunĩ kya kelĩ kya ĩvuku yake no ĩtũmanyĩsye maũndũ maingĩ ĩũlũ wake. Mboya ĩsu nĩyonanĩtye kana Yona nĩweesĩ Maandĩko nesa nũndũ nũwetete ndeto syĩ nthĩnĩ wa Savuli mavinda kauta. O na nĩvuanĩtye ũndũ watũngie mũvea. Aminĩĩe na kwasya atĩĩ: “Ngakũthembea vamwe na wasya wa mũvea; ũndũ nĩvĩtĩte ngeanĩsya. Ũtangĩĩo nĩ wa Yeova.”—Yona 2:9.

21. Nĩ ũndũ wĩva Yona weemanyĩisye ĩũlũ wa ũtonyi wa Yeova wa kũtangĩĩa, na kũmanya ũu kwĩtũlilikany’a ũndũ wĩva wa vata?

21 Yona e ĩvunĩ ya ĩkũyũ nĩweemanyĩisye ũndũ wa vata mũno. Nĩweemanyĩisye kana Yeova no atangĩĩe mũndũ o na wĩva, na no eke ũu o na ethĩwa eĩva na nĩ ĩvindanĩ yĩ va. O na Yona e vau, Yeova nĩwoonie ũndũ mũthũkũmi ũsu wake wathĩnĩkaa na amũtangĩĩa. (Yona 1:17) No Yeova e weka ũtonya kũsũvĩa mũndũ akekala thayũ ĩvunĩ ya ĩkũyũ ĩnene kwa mĩthenya ĩtatũ, ũtukũ na mũthenya. Kĩla ũmwe waitũ nĩwaĩle kũlilikanaa kĩla ĩvinda kana Yeova, nĩwe “Ngai ũla mĩthũmũ yaku ĩ mokonĩ make.” (Nda. 5:23) Nĩwe ũtumĩte twĩthĩwa thayũ. We nũtũngaa mũvea nũndũ wa mũthĩnzĩo ũsu? Na nĩwonanasya ũũ kwa kwĩthĩwa wĩ mwĩwi?

22, 23. (a) Nĩ mwanya wĩva Yona wakwatie wa kwonany’a kana kwa w’o nũkũtũnga mũvea? (b) Tũtonya kũatĩĩa ngelekany’o ya Yona ata yĩla twamũvĩtĩsya Ngai?

22 Nata nake Yona? We nĩweemanyĩisye kwĩthĩwa e mwĩwi na oonany’a kana nũkũtũnga mũvea? Ĩĩ nĩweekie ũu. Ĩtina wa mĩthenya ĩtatũ, ĩkũyũ yĩu nĩyaendie ũtee wa ũkanga na “yamũtavĩka Yona nthĩ nyũmũ.” (Yona 2:10) Kwasũanĩa we; ĩtina wa Yona kũkwatwa nĩ maũndũ asu onthe, o na ndaathambĩa newe mwene avike nthĩ nyũmũ! Ĩtina wa kũtavĩkwa vala watavĩkiwe, yaĩ no nginya amanthe ũndũ ũkũthi kuma vau. Ĩndĩ wĩwi wake nĩwatatiwe ĩtina wa ĩvinda ĩkuvĩ. Yona 3:1, 2 yaĩtye: “Na ndeto ya Yeova yamũkĩa Yona ĩvinda ya kelĩ, ĩkĩmwĩa, Ũkĩla, ũende Nineva, ndũa ĩsu nene, na ũmĩtavye ũtavan’yo ũla ngũkwĩa.” Eekie ata eewa ũu?

23 Eekie ũndũ weewa o na ate kweteela. Tũsomaa atĩĩ: “Na ĩndĩ Yona ookĩla, na athi Nineva, kwĩanana na ndeto ya Yeova.” (Yona 3:3) Yona eewie vau kwa vau. Ũu wĩonany’a ũtheini kana, aĩ aneemanyĩsya kumana na mavĩtyo make. Vau ve kaũndũ kangĩ kaseo tũkwĩmanyĩsya. Ithyonthe twĩ ene naĩ, na nĩtũvĩtasya. (Alo. 3:23) Ĩndĩ vandũ va kwĩyĩtũka yĩla twavĩtya, nĩtwaĩle kwĩmanyĩsya kumana na mavĩtyo maitũ na tũyĩkĩa kĩthito tũseũvye ngwatanĩo yitũ na Ngai.

24, 25. (a) Yona atanĩie ũathimo wĩva e thayũ? (b) Nĩ moathimo meva Yona ũkakwata ĩvinda yũkĩte?

24 We Yeova nĩwamũathimie Yona nũndũ wa wĩwi wake? Ĩĩ nĩwamũathimie. Mbee, veonekana nĩwesie kũmanya kana ala aũme waĩ namo melinĩ nĩmavonokie. Ĩtina wa Yona kwĩnengane ekw’e ũkanganĩ, ũkanga nĩwauisye na aũme asu ‘mamũkĩa Yeova mũno’ na mamũthembea nthembo vandũ va kũthembea ngai syoo.—Yona 1:15, 16.

25 Na ve ũathimo ũngĩ mũnenange wesie kũwetwa ĩtina wa ĩvinda ĩasa. Yesũ nĩwaeleisye ngewa ya Yona e ĩvunĩ ya ĩkũyũ ta wathani woonanasya mĩthenya ĩla we mwene ũkekala mbũanĩ atanamba kũthayũũkw’a. (Soma Mathayo 12:38-40.) We wĩona Yona ta ũkew’a mũyo wĩana ata yĩla ũkamanya ũndũ ũsu athayũũkw’a twĩ Nthĩ Nzaũ? (Yoana 5:28, 29) Yeova nĩwendaa ũkũathima o naku. Kwoou o ta Yona, we ũkeemanyĩasya kumana na mavĩtyo maku na ũiendeea kwĩthĩwa wĩ mwĩwi na wendete andũ ala angĩ?

^ Nĩ ũndũ wa kwendeesya kũmanya kana Yona aumĩte taoninĩ ya Kalilii. Avalisi maisye ũũ maimumany’a Yesũ: “Mantha na nũkwona kana vaiĩ mwathani ũkauma Kalilii.” (Yoa. 7:52) Aalyũli na asomi aingĩ maasya kana Avalisi mayasya kana vaiĩ mwathani o na ũmwe waauma Kalilii kana ũtonya kuma vo, meekaa o kũneena kwosana na mawoni moo matekũsũanĩa nesa. Na ethĩwa ũu nĩw’o vailye, no nginya methĩwe mavũthĩĩasya wathani na maũndũ ala mawetetwe nĩ isitoli.—Isa. 9:1, 2.

^ Maandĩko ma Septuagint maikindĩlĩĩla ũndũ Yona wakomete akalĩkwa, maĩtye kana o na nĩwang’ulĩtye kĩng’oo. Ĩndĩ, vandũ va kũsembea kũsũanĩa kana Yona ndendaa kũmanya we kana ala waĩ namo melinĩ mekwatwa nĩ kyaũ, nĩtwaĩle kũmanya kana mavinda amwe yĩla mũndũ weemakĩa avika mwĩso nũkwatawa nĩ too. Ta kwa ngelekany’o, ĩvinda yĩla Yesũ waĩ na kyeva kingĩ mũno e mũũndanĩ wa Ngesemanii eethĩie Vetelo, Yakovo, na Yoana, “makomete, manoete mũno nũndũ wa kĩmeto.”—Luka 22:45.

^ Ndeto ĩla ĩalyũlĩtwe “ĩkũyũ” kwa Kĩevelania, ĩalyũlĩtwe kwa Kĩkiliki “nyamũ nene ya ũkanganĩ,” kana “ĩkũyũ ĩnene.” O na kau ve vinya kũmanya nesa nĩ kyũmbe kĩva kyamelilye Yona, ũkunĩkĩli wonanĩtye kana ũkanganĩ wa Mediterranean ve makũyũ ma mũthemba wa shark methĩawa me na ũnene ũtoetye kũmelya mũndũ e mũima. Na isionĩ ingĩ kwĩ mĩthemba ĩngĩ ya shark yĩthĩawa yĩ mĩnene mũno. Ta kwa ngelekany’o, mũthemba ũmwe wĩtawa whale shark no ũvikye ũasa wa vuti 45, o na mbeange!