Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Bushe Kuti Mwayasuka ifi Ifipusho?

Bushe Kuti Mwayasuka ifi Ifipusho?

Bushe ca cine ukuti ku kale umuntu kuti ayatanda ifyani mwi bala umo umwine atanda imbuto?

Icitabo ca Digest ica mu 1468 ico Kateka Justinian alembele caba pa fitabo ifingi ifilanda pa milandu iyalebako kale

PALI Mateo 13:24-26 Yesu alandile ati: “Ubufumu bwa mu muulu bwaba ngo muntu uwatandile imbuto ishisuma mwi bala lyakwe. Ilyo abantu bali mu tulo, umulwani wakwe aliishile no kutandamo ifyani mu ngano, aya no kuya. Nomba ilyo imisonga yamenene no kupakula, e lyo ne fyani na fyo fyamoneke.” Bakalemba abalekanalekana bamona ukuti ifyo Yesu alandile te kuti fibe fya cine cine, na lyo line amafunde ya kale aya bena Roma yalanda ukuti fyalecitika.

Icitabo cimo icilondolola amashiwi ya mu Baibolo citila: ‘Ukutanda ifyani mwi bala lya muntu pa kuti fye umo alandule, wali mulandu ukulingana na mafunde ya bena Roma. Umulandu kwabelele ili funde ni co caliseekele abantu ukucita ifi.’ Uwasambilila pa mafunde Alastair Kerr atile, mu mwaka wa 533 ninshi Yesu alibwelelamo ku muulu, Kateka wa bena Roma Justinian asabankenye icitabo ca Digest, icalelanda pa mafunde ya bena Roma e lyo na pali fimo ifyo abaishibishe amafunde ya bena Roma balandilepo pali aya amafunde (nalimo pa kati ka mwaka wa 100 no mwaka wa 250 ninshi Yesu aliya ku muulu.) Muli ici citabo Ulpian kalapashi mu mafunde ayalanda pa nsambu sha bantu alandile pa mulandu uo Celsus uwaishibikwe sana mu fikansa fya calo apingwile nalimo mu mwaka wa 100 ninshi Yesu alibwelelamo ku muulu. Kwali uwatandile ifyani mwi bala lya muntu umbi ne ci calengele ifimenwa fyonaike. Ici citabo calilandile na pa fyo Celsus apingwile ukuti uwatandile ifyani ali no kulipila umwine we bala pa kumonawila ifyo alimine.

Ifi ifyalecitika mu buteko bwa bena Roma filanga fye ukuti ifyo Yesu alandilepo mu cilangililo, fyalecitika.

Bushe amaka ayo abena Roma bapeele abalashi abaYuda yafikile pi?

PALI iyi nshita, icitungu ca Yudea caletungululwa na bena Roma, cilolo umwina Roma e waletungulula kabili alikwete na bashilika. Umulimo wakwe wali wa kupoka umutulo no kusungilila umutende no muyano. Abena Roma babikile amano ku kulesha fyonse ifyali no kulenga kwaba icifulunganya kabili balekanda bonse abaleleta ififulunganya. Abena Roma balipeela intungulushi sha mu Yudea amaka ya kulolekesha pa fyalecitika muli ici citungu.

Mu cilye ca baYuda ica Sanhedrini

Icilye ca Sanhedrini e cali icilye icikalamba ica baYuda kabili e calelolekesha pa milandu iyakumine amafunde ya baYuda. Ifilye ifinono fyali fye mpanga yonse mu citungu ca Yudea. Nalimo imilandu iingi baleitwala kuli ifi filye kabili intungulushi sha bena Roma tashalelandapo pali iyi milandu. Lelo ifilye fya baYuda tafyalepingula ukuti umuntu epaiwe pa mulandu acitile, abakwete fye ayo maka bena Roma. Ni Stefani fye e o aba mu cilye ca Sanhedrini bapingwilile ukupoolwa amabwe mpaka afwa.—Imil. 6:8-15; 7:54-60.

Kanshi icilye ca baYuda ica Sanhedrini calikwete sana amaka. Na lyo line uwasambilila sana ilyashi lya kale Emil Schürer atile, ici cilye “tacalepingula imilandu iyakumine imitekele, ni ntungulushi sha bena Roma fye e shalepingula imilandu ya musango uyu.” Umulandu umo, ni ulya uo Klaudi Lusia umukalamba wa bashilika akakiilepo umutumwa Paulo uwali umwina Roma.—Imil. 23:26-30.