Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Bushe Yehova Nani?

Bushe Yehova Nani?

Icasuko ca mu Baibolo

 Yehova ni Lesa wa cine, uwabumbile ifintu fyonse. (Ukusokolola 4:​11) Bakasesema babili, Abrahamu na Mose balepepa Lesa wa cine, nga filya fine na Yesu alecita. (Ukutendeka 24:27; Ukufuma 15:1, 2; Yohane 20:17) Yehova te Lesa fye wa luko lumo, lelo ni Lesa wa ba “pano isonde ponse.”​—Amalumbo 47:2.

 Yehova e shina lya kwa Lesa ilyalembwa mu Baibolo. (Ukufuma 3:​15; Amalumbo 83:18) Ili shina lyafuma kwi shiwi lya ciHebere ilipilibula ukuti “ukuba,” kabili abengi abasambilila sana batila nalimo ili shina lipilibula ukuti, “Uulenga Ifintu Ukubako.” Ubu bulondoloshi bwalilingana sana ne cifulo Yehova akwata nga Kabumba kabili Uufikilisha ukufwaya kwakwe. (Esaya 55:10, 11) Na kabili, Baibolo ilatwafwa ukwishiba ifyo Yehova aba, maka maka ukwishiba imibele iyapulamo iyaba kutemwa.—Ukufuma 34:5-7; Luka 6:35; 1 Yohane 4:8.

 Ishina lya kwa Lesa ilya kuti Yehova lyapilibulwa kwi shiwi lya mu ciHebere ilyalembwa muli ifi ifilembo fine יהוה (YHWH), ifyo beta ukuti Tetragrammatoni. Tacaishibikwa bwino ifyo baleshimbula ili shina mu ciHebere. Na lyo line, mu ciNgeleshi ishina lya kuti “Jehovah” kale batendeke ukulibomfya. Umuku wa kubalilapo ili shina lyasangilwe, ni muli Baibolo ya mu 1530 iyapilibwile William Tyndale. *

Mulandu nshi tushaishibila ifyo baleshimbula ishina lya kwa Lesa mu ciHebere ca kale?

 Mu ciHebere ca kale tabalebikamo amavawelo (a e i o u) pa kulemba. Lelo umuntu umwine e waleibikilamo pa kubelenga. Nomba ilyo bapwishishe ukulemba Amalembo ya ciHebere (“Icipingo ca Kale”), aba Yuda bamo balilekele ukulumbula ishina lya kwa Lesa. Baleti umuntu talingile ukulumbula ishina lya kwa Lesa. Kanshi nga basanga apali ishina lya kwa Lesa ilyo balebelenga, balebikapo amalumbo pamo nga “Shikulu” nelyo “Lesa.” Mu kupita kwa myaka, abantu abengi balilekele ukubomfya ishina lya kwa Lesa. E fyo basukile balaba ne fya kulishimbula. *

 Abantu bamo batila ishina lya kwa Lesa balelishimbula ati “Yahweh,” lelo bambi balanda ifyapusanako. Mu fipandwa fimo ifye buuku lya Bwina Lebi ifyaba mu cimfungwa ca muli Bemba Wafwa icalembelwe mu ciGriki, ili shina balipilibwile ukuti lao, ifi filembo fine balefilemba ati Iae, I·a·be′, na I·a·ou·e′. Na lyo line, takwaba ubushininkisho ubulanga ukuti ifi e fyo baleshimbula ishina lya kwa Lesa mu ciHebere. *

Ifya bufi ifyo abantu balanda pe shina lya kwa Lesa mu Baibolo

 Ifyo abantu balanda: AmaBaibolo ayo balembamo ishina “Yehova” ya bufi.

 Icine: Muli Baibolo mwaba ishina lya kwa Lesa imiku 7,000 kabili balilemba ukubomfya ifilembo fya ciHebere fine ifyo beta ukuti Tetragrammatoni. * Lelo mu maBaibolo ayengi balifumyamo ishina lya kwa Lesa no kupyanikamo amalumbo pamo nga “Shikulu.”

 Ifyo abantu balanda: Lesa wa Maka Yonse takabila ukukwata ishina lya kumwishibilako.

 Icine: Lesa alengele abalelemba Baibolo ukulembamo ishina lyakwe imiku iingi nga nshi, kabili afwaya ukuti abantu bakwe balelibomfya pa ku mupepa. (Esaya 42:8; Yoele 2:32; Malaki 3:16; Abena Roma 10:13) Na kuba, ku kale Lesa alikalipile bakasesema ba bufi abalefwaya ukulenga abantu ukulaba ishina lyakwe.​—Yeremia 23:27.

 Ifyo abantu balanda: Ukulingana no lutambi lwa baYuda,ishina lya kwa Lesa talilingile ukuba mu Baibolo.

 Icine: Ca cine ukuti intungulushi sha baYuda shimo tabalefwaya ukushimbula ishina lya kwa Lesa. Lelo tabalifumishe mu fyalembwa fya Baibolo. E lyo nangu abalifumyamo, icishinka ca kuti Lesa tafwaya ukuti tulekonka intambi sha bantu ishapusana na mafunde yakwe.​—Mateo 15:​1-3.

 Ifyo abantu balanda: Ishina lya kwa Lesa talilingile ukuba mu Baibolo pantu takwaba uwaishiba ifyo balelishimbula mu ciHebere.

 Icine: Abantu abalanda ifi batontonkanya ukuti Lesa afwaya ukuti abantu bonse baleshimbula ishina lyakwe fimo fine te mulandu no kuti balanda indimi ishapusana. Na lyo line, Baibolo ilanga ukuti na ku kale kwine ababomfi ba kwa Lesa abalelanda indimi ishapusana tabaleshimbula amashina fimo fine.

 Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pali Yoshua, uwali kapingula mu Israele. Abena Kristu ba mu nshiku sha batumwa abalelanda iciHebere, nalimo baleshimbula ishina lyakwe ukuti Yehoh·shu′aʽ, e lyo abalelanda iciGriki bena balelishimbula ukuti I·e·sous′. Na kuba, mu malembo ya ciGriki ishina lya kwa Yoshua ilya mu ciHebere, balilembela mu ciGriki. Ici cilanga ukuti Abena Kristu ba kubalilapo tabaletontonkanya ukuti ishina lilingile ukulashimbulwa fimo fine mu ndimi shonse.​—Imilimo 7:45; AbaHebere 4:8.

 Ifi fine e fyo cifwile ukuba na kwi shina lya kwa Lesa. Ica cindama te mishimbwile, lelo kulilemba apo lilingile ukuba mu Baibolo.

^ Ilyo Tyndale apilibwile amabuuku ya kubalilapo ya sano muli Baibolo, apilibwile ishina lya kwa Lesa ukuti “Iehouah”. Mu kuya kwa nshita, ifyo abantu balelanda iciNgeleshi fyalyalwike kabili ne fyo balelemba ishina lya kwa Lesa na fyo fyalyalwike. Ku ca kumwenako, ilyo Henry Ainsworth apilibwile ibuuku lya Amalumbo mu 1612, alelemba ishina lya kwa Lesa ukuti “Iehovah”. Lyena ilyo apitulwikemo na kabili mu 1639, alilembele ukuti “Jehovah.” Ifi fine e fyo na bapilibwile Baibolo ya American Standard Version iya mu 1901 bacitile. Ponse apali ifilembo fine ifye shina lya kwa Lesa balefipilibula ukuti “Jehovah”.

^ Icitabo ca New Catholic Encyclopedia, icalenga bubili, Volyumu 14, amabula 883-​884, citila: “Ilyo papitile imyaka imo ukutula apo abaYuda bafumine muli bunkole, e lyo batendeke ukutiina ukubomfya ishina lya kwa Lesa Yahweh no kutendeka ukulamwita fye amalumbo aya kuti ADONAI nelyo ELOHIM.”

^ Nga mulefwaya ifyebo na fimbi, kuti mwamona icipande ca kubalilapo mu Akatabo ka Kutwafwa Ukusambilila Baibolo.

^ Moneni icitabo ca Theological Lexicon of the Old Testament, Volyumu 2, amabula 523-​524.