Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

Ñeqʼet lurat aka tablillanwa Tatnai chachan sutipajj uñsti.

Bibliajj cheqpun parli

Bibliajj cheqpun parli

Biblical Archaeology Review sat revistajja, 2014 maran akham sasaw jisktʼäna: “Arqueología toqet yatjjatapki ukanakarjamajja, ¿Bibliajj Hebreo Qellqatanakan parlki uka jaqenakat qhawqhanipunis jakawayapjje?” sasa. “Niya 50 jaqenakaw cheqpachapun jakawayapjje” sasaw uka pachpa revistajj qhanañchi. Ukampis uka revistajj janiw Tatnai chachat parlkänti. ¿Khitïpachänsa Tatnai chachajja? Sutipajj mä qhawqha kutikiw Biblian uñsti, uk jichhajj uñjañäni.

Jerusalén markajja, wali munañani Persia markamp apnaqatänwa. Persa jaqenakajja, uka markarojj ‘Éufrates jawirata inti jalanta toqenkir provincia’ sasaw sutichapjjäna. Babilonia marka katuntasajja, persa jaqenakajj uka markan katuntat judionakaruw antutjjapjjäna, ukat Jehová Diosan templop Jerusalenan wasitat saytʼayapjjañapatakiw permiso churapjjarakïna (Esdras 1:1-4). Ukampis judionakan enemigonakapajj janiw uk lurapjjañap munapkänti, ukatwa “Persia marka contraw saytʼasipjje” sasin sapjjäna (Esdras 4:4-16). Darío I (522-486 a.C.) reyejj apnaqkäna uka tiemponjja, Tatnai sat sutini chachaw uka toqet yatjjatir saräna. Juparusti, ‘Éufrates jawirat inti jalanta toqenkir provincianak apnaqeri’ sasaw Biblian uñtʼasi (Esdras 5:3-7).

Ñeqʼet lurat walja tablillanakaw jikjjatasiwayi. Ukanakanjja, Tatnai sat sutiw uñsti. Ukanakajj inas uka chachan familiapan documentonakapächïna. Ukïrinakat mayajja, qollqe kuttʼayañataki mä recibor uñtatänwa, Darío I reyejj pä tunka maranak apnaqjjäna ukhaw uka documentojj lurasïna (502 a.C.). Tatnai chachan sirvientepaw uka documenton testigot uñsti, uka Tatnai chachatwa Esdras librojj parlaraki.

¿Kuna cargonïnsa Tatnai chachajja? 535 (a.C.) maranjja, Ciro reyejj kawkïr markanaktï apnaqkäna ukanakjja provincianakaruw tʼaqanoqäna. Uka provincianakat mayajja, “Babilonia ukat Éufrates jawirata inti jalanta toqenkir provincia” satänwa. Tiempompejja, uka provinciajj payaruw tʼaqjjtäna, ukanakat mayajj ‘Éufrates jawirata inti jalanta toqenkir provincia’ satakëjjänwa. Celesiria, Fenicia, Samaria ukat Judá markanakaw uka provinciankäna, uka markanakan capitalapajj inas Damasco markächïna. Tatnai chachajj niya 520 marata 502 marakamaw uka provincia apnaqäna.

Judionakajj cheqapunit Persia marka contra saytʼasipjje janicha, uk yatjjatiriw Tatnai chachajj Jerusalén markar saräna. Ukanjja, judionakajj Diosan templop wasitat saytʼayañatakejj Ciro reyit permiso katoqapjjatapwa yatïna, ukwa Darío reyir yatiyarakïna. Palacion documentonakajj utjkäna ukaw uka arunakan cheqätap uñachtʼayäna (Esdras 5:6, 7, 11-13; 6:1-3). Ukatwa Tatnai chacharojj judionakar jan jarktʼañapataki yatiyasjjäna, ukat jupajj uka arunakarjamaw lurarakïna (Esdras 6:6, 7, 13).

Tatnai chachajj janis Biblian sinti uñtʼatäkchejja, sutipasa ukhamarak kuna cargonïkantï ukas janiw pantjatäkiti. ¿Kunsa ukajj uñachtʼayistu? Kunanaktï arqueología toqet yatjjatirinakajj sapki ukajj Biblian cheqpun parlatapwa uñachtʼayi.