Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

Siríaco arut qellqatanaka ¿kuna arunakarus Bibliajj jaqokipasiñ qalltpachäna?

Siríaco arut qellqatanaka ¿kuna arunakarus Bibliajj jaqokipasiñ qalltpachäna?

Khä 1892 maranjja, Agnes Smith Lewis ukat Margaret Dunlop Gibson ispa kullakanakajja, Santa Catalina sat monasterior puriñatakejj camellotwa wasar pampnam sarapjjäna, ukasti Sinaí sat qollu aynachäjjankiwa. Llätunka urunakaw viajapjjäna. Jupanakajj niya 50 maranïpjjänwa, uka wasar pampanjam viajañajj nayra tiempon wali chʼamänwa. ¿Kunatsa ukakam sarapjjpachäna? Uka toqet sum yatjjatasajja, Bibliar jukʼamp confiyañatakiw yanaptʼätam.

Agnes Smith Lewis sat warmimpi Santa Catalina sat monasteriompi

JANÏR alajjpachar makatkasajja, Jesusajj arkirinakaparojj akham ewjjtʼäna: “Nayat qhanañchapjjetäta Jerusalén markana, Judeana, Samariana, taqe aka oraqpachana” sasa (Hechos 1:8). Uka arunakarjamaw Jesusan arkirinakapajj jan ajjsarasa phoqapjjäna. Ukampis Jerusalén markanjja, arknaqataw uñjasipjjäna, ukat Esteban sat mä chacharojj jiwayapjjänwa. Ukhaman jan uñjasiñatakejja, waljanejj Antioquía (Siria) markaruw sarjjapjjäna, ukajj Roma Imperion mä jachʼa markänwa, Jerusalén markat 550 kilometronak alay toqenkänwa (Hechos 11:19).

Antioquía markanjja, cristianonakajj Jesusjjat parlasipkakïnwa, jan judiöpkän ukanakat waljaniw Jesusar iyawsjjapjjäna (Hechos 11:20, 21). Uka markan griego arsa parlaschïnjja, Siria markpachanjja, jaqenakajj siríaco aruw parlapjjäna.

QELLQATANAKAJJ SIRÍACO ARURUW JAQOKIPASI

Siríaco aru parlir cristianonakajj khä 100 maranakan waljäjjänwa. Ukhamajj qellqatanakajj uka arur jaqokipasiñap wakisïna. Amuyatajj Griego Arut Qollan Qellqatanakat mä qawqhajja, janiw latín arur nayraqat jaqokipaskänti, jan ukasti siríaco aruruw jaqokipasïna.

 Taciano qellqerejj 170 mara jakʼanakajja, (niya 120-173) Mateo, Marcos, Lucas ukat Juan (pusi Evangelionaka) Diosan amuytʼayata qellqatanakjja, mayarukiw apthapïna. Uka qellqatarojj Diatesarón sasin uñtʼasi, ukasti griego arut jaqokipatajj ‘pusi Evangelionak layku’ sañ muni. Ukat inas griego jan ukajj siríaco arut qellqatächïna. 300 maranjja, Efrén (niya 310-373) sat sirio chachajj Diatesarón qellqatat qhanañcharakïnwa, ukhamajj uka qellqatajj Siria markan cristianonak taypin suma uñtʼatäjjanwa.

Diatesarón sat qellqatajja, jichhürunakatak wali wakiskiriwa. Khä 1800 maranakan Biblia toqet yatjjatatanakajj (biblistas) akham amuyapjjäna: ‘Niyakejjay Evangelionakajj niya 130 marat 170 maranakan qellqaskchejja, ukanakajj janiw cheqakpachäti’ sasa. Kunattejj Jesusan jiwatapat walja maranak qhepatwa Evangelionakajj qellqasïna. Ukampis uka maranakan Mateo, Marcos, Lucas ukat Juan libronakajj sum uñtʼasjjatapwa Diatesarón qellqatanakajj qhanañchawayi. Ukhamajj uka qellqatajj jukʼamp nayraw qellqaspachäna. Maysa toqetjja, evangelios apócrifos qellqatanakajj jan cheqätapwa Diatesarón qellqatajj qhanañcharaki, kunattejj Taciano chachajj pusi Evangelionakatwa Diatesarón qellqat lurawayäna.

Bibliat qellqatanaka utjki ukanakatjja, Peshitta siríaca (Biblian nayrïr phesqa libronakapa) qellqataw taqet sipans jukʼamp nayrajja (464), mayakiw uka qellqatat jukʼamp nayrajj utji

Mesopotamia alay toqenjja, 400 qallta maranakan siríaco arur jaqokipat Bibliajj utj-jjänwa. Inas 100 marana jan ukajj 200 jichha pacha maranakan uka arur jaqokipaschïna. Uka Bibliajj niy phoqatpachänwa, 2 Pedro, 3 Juan, Judas ukat Apocalipsis libronakakiw jan utjkänti. Uka Bibliajj Peshitta sutimpiw uñtʼasi, ukasti ‘qhana’ jan ukajj ‘sum amuykaña’ sañ muni. Nayra maranakatätap laykojj wali wakiskiriwa, ukat kunjamsa uka tiempon Biblia qellqatanak utjäna uksa sum qhanañcharaki.

Peshitta qellqatanakat maynïrinjja, mä fechaw utji, ukajj 459 jan ukajj 460 maranakatawa. Uka qellqatajj taqet sipans jukʼamp nayrawa. Peshitta qellqatjja, niya 508 maranwa uñakipasïna ukat phesqa libronak jan utjkäna ukanaksa phoqachasjjarakïnwa. Uka qellqatajj Versión Filoxeniana sutimpiw uñtʼasjjäna.

SIRÍACO ARUT YAQHA QELLQATANAKA

Kawkïr qollan qellqatanakatejj 400 maran qellqaskäna jan ukajj uka mara qhepat qellqaskäna ukanakakiw 1800 marakamajj uñtʼasïna. Ukhamajj biblistanakatakejj Vulgata latina Peshitta siríaca qellqatanak wali askit uñjapjjäna, kunattejj jukʼamp nayra maranakatäpjjänwa. Peshitta qellqatajj siríaco arut jukʼamp nayra yaqha qellqatat uñakipatawa sasaw amuyapjjarakïna. Ukampis kawkïr qellqatätapsa uk janiw yatipkänti. Niyakejjay siríaco arut Bibliajj 100 maranakan utjjchïnjja, biblistanakataki uka maranakat mä qellqata jikjjatañajj wali askipunïspawa, ukhamatwa kunjamsa yaqha arur Bibliajj jaqokipasïna uk uñjapjjaspa. Ukampis ¿ukham qellqata utjpachati? ¿Jikjjatapjjpachäniti?

Sinaítico Siríaco. Janapanjja, Evangelio qellqatanak niya borrsuta uñjasi

Jïsa, pä qellqata jikjjatapjjäna. Maynïrejja, 400 maranakatawa. Ukajj siríaco arun walja qellqatanakamp chikaw jikjjatasïna, uka qellqatanaksti Gran Bretaña markankir mä museow 1842 maran Nitria (Egipto) wasaran jikjjataski uka monasteriot alasïna. Uka qellqatajj Siríaco Curetoniano sutimpiw uñtʼasi, kunattejj William Cureton chachaw jikjjatäna ukat yatiyjjarakïna, jupajj museon utjki uka qellqatanak uñjirïn yanapiripänwa. Qellqatanjja, pusi Evangelionakajj akham apthapitänwa: Mateo, Marcos, Juan ukat Lucas.

Jichhakam utjir yaqha qellqatajj Sinaítico Siríaco ukarakiwa, aka yatichäwin qalltan parlaniwayktan uka pä ispa kullakanakaw uk jikjjatapjjatayna. Agnes warmin janis universidadat mä titulopas utjkchïnjja, kimsaqallqo arunakwa parläna, maynïristi siríaco arünwa. 1892 maranjja, Egipto markana Santa Catalina sat monasterionjja, walja qellqatanak jikjjatäna.

Libronak imañ mueblenwa siríaco arut mä qellqata jikjjatäna. Jupajj akham siwa: “Wali thanthänwa; wali qʼañurakïnwa ukat jananakapas niya  lipthapitänwa [walja maranak] jan jistʼarasjjatap layku” sasa. Uka qellqatajj palimpsesto * satänwa, mä arunjja, mä qellqatan kunatï qellqasiwayki uk borrsusin uka patjjar yaqhamp qellqjjatañatakïnwa. Uka qellqatan borrsutarojja, siríaco arump qellqjjatatänwa, qollan warminakats parlarakïnwa. Ukampis kuntï borrsutäkäna ukwa Agnes warmejj mä qawqha uñjäna, jananakan alayapanjja, “Mateona”, “Marcosana” ukat “Lucasan” arunakap uñstäna. Jïsa, Mateo, Marcos, Lucas ukat Juan qellqatanakat niy phoqatpach códice siríaco qellqat jupajj jikjjatäna. Uka qellqatajj 400 tukuya maranakanwa qellqaspachäna sasaw biblistanakajj jichhürun sapjje.

Bibliat utjki uka nayra qellqatanakatjja, Sinaítico Siríaco, griego arut Códice Sinaítico ukat Códice Vaticano sat qellqatanakajja, wali wakiskiri jikjjatäwinakapuniwa. Ukampis jichhajj Siríaco Curetoniano, Sinaítico Siríaco sat qellqatanakajj siríaco arut jukʼamp nayra Evangelio qellqatanakat copiatawa sasinwa amuyasjje, uka qellqatanakajj 100 tukuya maranakata ukat 200 qallta maranakatawa.

DIOSAN ARUNAKAPAJJ WIÑAYATAKINIWA

Uka qellqatanakjja, jichhürunakan Bibliat yatjjatapki ukanakar ¿yanaptʼaspati? Jïsa, Marcos qellqatat amuytʼañäni, yaqhep Biblianakanjja, Marcos 16:8 jiskʼa tʼaqa qhepatjja, yaqha jiskʼa tʼaqanakajj utjaskakiwa. Uka jiskʼa tʼaqanakjja, 400 marat Códice Alejandrino, Vulgata latina ukat yaqha qellqatanakans utjchejja, Códice Sinaítico ukat Códice Vaticano griego arut qellqatanakanjja, Marcos 16:8 jiskʼa tʼaqakamakiw utji, uka pä qellqatanakajj wali respetatawa. Ukat Sinaítico Siríaco qellqatanjja, Marcos 16:8 jiskʼa tʼaqakamakirakiw utjki, ukhamajj Marcos 16:8 qellqatjjar utjki uka yaqha jiskʼa tʼaqanakajja, janiw nayra Marcos qellqatan utjkänti, qhepatwa yapjjatasïna.

Yaqha toqet amuytʼañäni; 1800 maranakanjja, niya taqpach Biblianakanjja, 1 Juan 5:7, 8 jiskʼa tʼaqanakanjja, Trinidad yatichäwir arjjatir mä aru yapjjatapjjäna. Ukampis uka arjja janiw griego arut nayra qellqatanakan utjkiti, Peshitta qellqatansa, janirakikiw utjkiti. Ukhamajj Bibliat utjki uka qellqatanakaruw mä aru yapjjatasipkäna.

Jehová Diosajj Qollan Qellqatanak jarkʼaqasajj arsutapar phoqawayiwa. Bibliajj akham siwa: “Qorajj wañsuwayjjakiwa, panqaras ankuntawayjjakirakiwa; ukampis Diosan arunakapasti wiñayatakipuniw jakarakini” sasa (Isaías 40:8; 1 Pedro 1:25). Diosan arunakapajj kunjamäkänti nayra qellqatanakan uk jaqenakaru yatiyañatakejj siríaco arut nayra qellqatanakajj askpun yanaptʼawayi.

^ tʼaqa 15 Griego arut jaqokipatäki palímpsestos siski uka arojja, “mayamp borrsuta” sañ muni.