Xeen tiʼ baʼax ku taasik

Xeen tu cuadroil baʼax ku taasik

¿A wojel wa?

¿A wojel wa?

¿Jach wa «tiʼ tuláakal u luʼumiloʼob yóokʼol kaab» bin le judíoʼob Jerusalén teʼ Pentecostés tiʼ u jaʼabil 33?

Junpʼéel u calleil Jerusalén jach chochoʼkil teʼ pentecostés tiʼ u jaʼabil 33

Jeʼex le baʼax tsʼíibtaʼan teʼ Baʼaxoʼob [Hechos] 2:5-11, Filón, juntúul historiador judíoeʼ tu tsʼíibtaj xan junpʼéel tsikbal yoʼolal le yaʼabkach máakoʼob binoʼob Jerusalén tu kʼiinbesajil Pentecostés tiʼ u jaʼabil 33.

Le ka tʼaanaj tiʼ le máaxoʼob suuk u binoʼob Jerusalenoʼ, Filoneʼ tu yaʼalaj: «Taal sen yaʼabkach máakoʼob tiʼ le jejeláas kaajoʼob yanoʼoboʼ; yaneʼ tiʼ le bejoʼob taaloʼoboʼ, uláakʼoʼobeʼ tiʼ le kʼáaʼnáaboʼ. Desde lakʼin, chikʼin, xaman yéetel noojol suuk u taaloʼob utiaʼal le kʼiinbesajoʼoboʼ». Tu chʼaʼchiʼitaj xan le carta túuxtaʼab tiʼ le emperador romano Calígula tumen rey Herodes Agripa I, u yáabil Herodes le Nojochoʼ. Teʼ cartaoʼ rey Agripaeʼ tu yaʼalaj yoʼolal Jerusalén: «Le Kiliʼich Kaajoʼ [...] maʼ chéen u capitalil u luʼumil Judeaiʼ, baʼaxeʼ u capitalil xan óoliʼ tuláakal le uláakʼ luʼumoʼoboʼ, tumen yaʼab u téenel bin kajtal le judíoʼob teʼ tuláakʼ luʼumoʼob yaan tu baʼpachoʼoboʼ».

Agripaeʼ tu beetaj junpʼéel lista tiʼ le luʼumoʼob tuʼux bin kajtal le judíoʼoboʼ: yaan náanach luʼumoʼob jeʼex Mesopotamia, u xamanil África, Asia Menor, Grecia yéetel le islaʼob yaan tu Kʼáaʼnáabil Mediterráneooʼ. «Tiʼ le listaaʼ, Joachim Jeremias juntúul historiadoreʼ, tu yaʼaleʼ kex maʼ tu yaʼalik le viajeʼob ku beetaʼal kaʼach Jerusalenoʼ, ku tsʼáaik naʼatbil ku binoʼob. Tumen cada jaʼabeʼ le judíoʼoboʼ deporsi unaj u binoʼob tu temploil Jerusalén.» (Deuteronomio 16:16.)

¿Tuʼux ku pʼáatal wenel le u milesil máakoʼob ku binoʼob kaʼach Jerusalén utiaʼal le kʼiinbesajoʼoboʼ?

Úuchben estanque kaxtaʼab Jerusalén

Cada jaʼabeʼ óoxpʼéel kʼiinbesaj ku beetaʼal tu kaajil Jerusalén: le Pascuaoʼ, le Pentecostesoʼ yéetel u kʼiinbesajil le Paseloʼoboʼ. Teʼ yáax siglooʼ u milesil máakoʼob ku viajaroʼob kaʼach Jerusalén, desde u maas náachil le kaajoʼob yaan Israeloʼ tak tiʼ uláakʼ luʼumiloʼob tuʼux yaan judíoʼoboʼ (Lucas 2:41, 42; Baʼaxoʼob [Hechos] 2:1, 5-11). Le máakoʼobaʼ kʼaʼabéet u kaxtikoʼob tuʼux u pʼáatloʼob.

Yaneʼ ku pʼáatal tu yotoch u amigoʼob, uláakʼoʼobeʼ tuʼux suuk u kʼubéentkuba máak, yéetel uláakʼoʼobeʼ tuʼux ku kʼaʼamal uʼulaboʼob. Yaʼabeʼ ku beetik u pasel najoʼob ichil le kaajoʼ uláakʼoʼobeʼ pach kaaj. Por ejemploeʼ Jesuseʼ tu kʼubéentuba Betania, junpʼéel kaaj yaan naatsʼ Jerusalén (Mateo 21:17).

Naatsʼ tiʼ le templooʼ tsʼoʼok u kaxtaʼal najoʼob tuʼux yaan kaʼach estanqueʼob ku meyaj utiaʼal ichkíil. Ku tuklaʼaleʼ le kúuchiloʼobaʼ beetaʼan utiaʼal u jeʼelel yéetel u yichkíil le uʼulaboʼob antes u binoʼob templooʼ. Junpʼéel tsʼíib kaxtaʼabeʼ ku yaʼalikeʼ Teódoto, u sacerdoteil u sinagogail Jerusaleneʼ, «tu beetaj le sinagoga utiaʼal u xoʼokol le Leyoʼ [...] bey xan le cuartoʼob yéetel le cisternaʼob utiaʼal le uʼulaboʼoboʼ».