TU EVANGELIOIL Mateo 13:24 tak 26, Jesuseʼ tu yaʼalaj: «U Reinoil kaʼaneʼ bey jeʼex juntúul máak tu pakʼaj maʼalob trigo tu kooleʼ. Baʼaleʼ le táan u wenel tuláakal le máakoʼoboʼ, taal u enemigoeʼ ka tu pakʼaj kʼaakʼas xíiw ichil le trigooʼ, ka bini. Le ka jóokʼ le trigo yéetel le ka joʼopʼ u yantal u yiʼijeʼ, chíikpaj xan le kʼaakʼas xíiwoʼ». Yaʼab escritoroʼobeʼ ku yaʼalikoʼobeʼ le baʼax ku yaʼalik le Bibliaaʼ maʼ jaajiʼ, chéen baʼaleʼ jujunpʼéel documentoʼob tu tsʼíibtaj le romanoʼob úuchjeakiloʼ ku yeʼesik jach suuk u yúuchul le baʼax tu yaʼalaj Jesusoʼ.

Junpʼéel diccionario ku tsolik u tʼaaniloʼob le Bibliaoʼ, ku yaʼalik: «U paʼakʼal cizaña [wa kʼaakʼas xíiw] ichil u kool wa máax utiaʼal u vengartikubaeʼ [...] junpʼéel baʼal ku bin tu contra le ley u tsʼaamaj le romanoʼoboʼ. Wa yaan junpʼéel ley ku yaʼalik maʼ unaj u beetaʼal leloʼ, u kʼáat u yaʼaleʼ deporsi suuk kaʼach u yúuchul». Alastair Kerr, juntúul máax jach u yojel tiʼ leyoʼobeʼ, ku yaʼalikeʼ tu añoil 533, le emperador romano Justinianooʼ tu tsʼíibtaj junpʼéel libro ku kʼaabaʼtik Digesto, lelaʼ ku tsolik chéen yéetel junpʼíit tʼaanoʼob tuláakal u leyiloʼob Roma. Ku taasik xan jujunpʼéel baʼaloʼob u yaʼalmaj le máaxoʼob jach ku xakʼaltikoʼob le leyoʼob kuxlajoʼob óoliʼ tu yáamil le año 100 tak 250 tsʼoʼokok u taal Jesusoʼ. Teʼ libro xanaʼ, (Digesto, 9.2.27.14) Ulpiano, juntúul máax jach ku xakʼaltik baʼax ku yaʼalik le leyoʼ, tʼaanaj tiʼ junpʼéel juicio tu beetaj Celso, juntúul político tiʼ u taal Roma kuxlaj teʼ kaʼapʼéel siglooʼ. Ichil le baʼax tu tsʼíibtoʼ tu yaʼaleʼ anchaj juntúul máak tu pakʼaj kʼaakʼas xíiw tu kool yaanal máak ka tu beetaj u peʼertik le cosechaoʼ. Le libroaʼ ku yaʼalik kaʼacheʼ le máax tiaʼaltik le kooloʼ jeʼel u páajtal u takik u pool le máax kʼaskúunt u paakʼal utiaʼal ka u sut u jeel tuláakal le baʼax tu peʼertoʼ.

Jeʼex k-ilkoʼ le baʼax tu yaʼalaj Jesusoʼ jach jaaj tumen junpʼéel baʼal suuk u yúuchul yáanal u nuʼuktaj u gobiernoil Roma.

TEʼ YÁAX siglooʼ, le romanoʼoboʼ utiaʼal u gobernartikoʼob Judeaeʼ, u tsʼaamoʼob kaʼach juntúul gobernador yéetel u soldadoʼob. U meyaj kaʼach le gobernadoroʼ letiʼe u yilik ka boʼotaʼak le impuestoʼob utiaʼal u gobiernoil Romaoʼ yéetel u yilik maʼ u yantal baʼateloʼob ichil le kaajoʼ. Le romanoʼoboʼ ku yilkoʼob kaʼach maʼ u beetaʼal mix baʼal ku bin tu contra le leyoʼob u tsʼaamoʼoboʼ yéetel ku beetkoʼob u juzgartaʼal le máaxoʼob ku beetkoʼob baʼaloʼob kʼaastakoʼ. Chéen baʼaleʼ ku chaʼikoʼob tiʼ le judíoʼob u juzgartikoʼob u maasil baʼaloʼob ku yúuchul ichiloʼoboʼ.

Le máaxoʼob yanoʼob ichil le Sanedrinoʼ ku meyajoʼob bey u maas nojchil u jueziloʼob le judíoʼoboʼ yéetel letiʼob xan ilik ka beetaʼak tuláakal le baʼax ku yaʼalik le ley yaan tiʼ le judíoʼoboʼ. Tu mejen kaajiloʼob Judeaeʼ tsʼaʼan xan kaʼach juezoʼob utiaʼal ka u juzgartoʼob le baʼaloʼob kʼaastak ku beetaʼaloʼ bey xan le problemaʼob ku yantal ichiloʼoboʼ. Chéen baʼaleʼ le judíoʼoboʼ maʼ tu páajtal kaʼach u chʼaʼtuklikoʼob u kíimskoʼob juntúul máax takaʼan u pool. Le baʼaloʼob beyaʼ chéen u gobiernoil Roma jeʼel u páajtal u yaʼalik ka beetaʼakeʼ. Chéen baʼaleʼ yaan kʼiineʼ le judíoʼoboʼ maʼ tu beetoʼob jeʼex unajoʼ. Juntúul tiʼ le máaxoʼob jach ojéeltaʼab tu kíimsoʼoboʼ, Esteban. Letiʼeʼ ka tsʼoʼok u juzgartaʼal tumen le Sanedrinoʼ, muruxtuntaʼabi (Bax. 6:8-15; 7:54-60).

Jeʼex k-ilkoʼ le Sanedrín kaʼachoʼ jach yaan u autoridad. Chéen baʼaleʼ jeʼex u yaʼalik le historiador Emil Schüreroʼ «wa u gobiernoil Roma ku yoksikuba tiʼ junpʼéel juicio yéetel ku chʼaʼtuklik baʼax ken u beeteʼ, le judíoʼoboʼ maʼ tu páajtal u beetkoʼob mix baʼal. Lelaʼ yaʼab u téenel bey tu beetil le romanoʼob le ka tu yiloʼob yaan máax táan u bin tu contra u gobiernoʼoboʼ». Juntéenjeakeʼ bey tu beetil le comandante Claudio Lisiasoʼ, letiʼeʼ tu tokaj le apóstol Pablo tiʼ le judíoʼoboʼ tumen tu yojéelteʼ letiʼeʼ juntúul romano (Bax. 23:26-30).