Ajawule pa ndandanda

Ajawule pa ndandanda wa yindu

Amasoleti ŵakopele Malemba mwakusamala mnope

NGANI JA PANDANDA | BAIBULO—JAKULUPWICE MWAKUSIMONJESYA

Ŵandu Ŵalepele Kucenga Utenga wa M’Baibulo

Ŵandu Ŵalepele Kucenga Utenga wa M’Baibulo

YAKUSAWUSYA YAYAPALI: Mpela mwatuyiwonele kala, pangali litala lyalikombwele kujijonanga Baibulo. Nambope ŵakopela ŵane, soni ŵagopolela ŵalinjile kuti acenje utenga wakwe. Ndaŵi sine paŵakopelaga kapena gopolela ŵacengaga maloŵe ga m’Baibulojo kuti gajilaneje ni yijiganyo ya dini syawo, ngaŵaga kuti yijiganyo yawoyo yijilaneje ni Baibulo. Kwende tulole yisyasyo yakwe.

  • Malo gakulambilila: M’yaka ya m’ma 400 B.C.E. mpaka 100 B.C.E, ŵakulemba Baibulo jakolanjikwa kuti Pentatuke ja Asamaliya ŵajonjecesye maloŵe pa lilemba lya Eksodo 20:17. Maloŵe gakwe galiji gakuti, “pa Aligalesimu ni pacacitaŵa malo gakupelecela mbopesi.” Asamaliyaŵa ŵasacililaga kutaŵa nyumba jakulambilila pa “Aligalesimu” kapena kuti petumbi lya Gelisimu. M’yoyo ŵajonjecesye maloŵe m’Baibulo kuti gakamulene ni yiŵasakagayo.

  • Cijiganyo ca utatu: Pali papite yaka ciŵandika 300 kutyocela pajamasile kulembedwa Baibulo, mundu jwine jwakulupilila utatu ŵajonjecesye maloŵe pa 1 Yohane 5:7. Maloŵe gakwe galiji gakuti, “Atati, Liloŵe, soni Msimu Weswela, wosope ali ŵamo.” Nambo maloŵe gelega gangasimanikwa mu yakulemba yandanda ya Baibulo. Jwakulijiganya ya Baibulo jwine lina lyakwe Metzger Bruce ŵaŵecete kuti maloŵe gelega “gatandite kusimanikwa mnope m’mipukutu ja Baibulo ja Cilatini Cakala soni ja [Latin] Vulgate kutandila m’yaka ya m’ma 500 kwawulaga msogolo.”

  • Lina lya Mlungu: Ŵagopolela Baibulo ŵajinji ŵatyosisye lina lya Mlungu m’Malemba pakujigalila cikulupi ca Ayuda. Paŵatyosisye linali ŵalembagapo mena gaucimbicimbi mpela gakuti “Mlungu” kapena “Ambuje,” mena gele m’Baibulo gakusajimilasoni ŵandu, yiwanicisyo yakulambila kwaunami, soni atamose Satana.—Yohane 10:34, 35; 1 Akolinto 8:5, 6; 2 Akolinto 4:4. *

MUJAKULUPUCILE BAIBULO: Candanda, atamose kuti ŵakopela Mabaibulo ŵane ŵacengaga kapena konjecesya maloŵe, nambo papali ŵandu ŵane ŵaŵakopelaga mwakusamala. M’yaka ya m’ma 500 mpaka 1000 C.E. * ŵandu ŵane ŵakolanjikwa kuti Amasoleti ŵakopele Malemba Gacihebeli. Pambesi pakopela, Amasoleti ŵaŵalangaga winji wa maloŵe soni cilembo cilicose pakulolecesya kuti nganalemwesya. Naga akayicila kuti akopele maloŵe gane gakulemweceka, ŵalembaga yeleyi mumbali mwa yakopeleyo. Amasoleti nganasaka kucenga maloŵe ga m’Baibulo. Mundu jwine jwakumanyilila mnope ya Malemba Gacihebeli lina lyakwe Moshe Goshen-Gottstein ŵalembile kuti, “Amasoleti akacenje maloŵe ga m’Baibulo mwamele, gakaliji magambo gekulungwa.”

Caŵili, ligongo lyakuti mipukutu jejinji ja Baibulo jipalipe, yeleyi yikusakamucisya ŵakulijiganya mnope ya Baibulo kumanyilila papalemwecekwe. Mwacisyasyo, kwa yaka yejinji acimlongola ŵa dini ŵaŵele ali mkwiganya kuti Baibulo ja Cilatini jili jangalemweceka palipose. Nambo jemanjaji ŵajonjecesye maloŵe gane pa lilemba lya 1 Yohane 5:7. Yeleyi yatendekasisye kuti Baibulo ja Cisungu jakumanyika mnope ja King James Version jikolesoni maloŵe gakonjecesyaga pa lilembali. Nambo pajapatikene mipukutu jine jakala yakamucisye. Bruce Metzger ŵalembile kuti: “Maloŵe gakonjecesya ga [pa 1 Yohane 5:7] gangasimanikwa m’mipukutu jine josope jakala (Syriac, Coptic, Armenian, Ethiopic, Arabic, Slavonic), nambo mu mpukutu wa ciŵeceto ca Cilatini basi.” Ligongo lya yeleyi, maloŵega ŵagatyosisye m’Mabaibulo gane soni mu Baibulo jelinganyesoni ja King James Version.

Mpukutu wa Baibulo wakolanjikwa kuti Chester Beatty P46, waŵawulembile ca m’ma 200 C.E

Ana mipukutu jakala jilosisye kuti utenga wa m’Baibulo nganiwucenga? Pajapatikene mipukutu ja ku Nyasa Jewe mu 1947, ŵakulijiganya mnope ya Baibulo ŵapatile upile wakulandanya mipukutu ja Cihebeli ja Amasoleti ni yayaliji m’mipukutujo jajalembedwe yaka yakupunda 1000 munyuma mwakwe. Mundu jwine juŵasonganganyaga nawo mipukutu ja ku Nyasa Jewe ŵasasile kuti atamose mpukutu umo “ukusapeleka umboni wakuti ŵakopela ŵa Ciyuda ŵakopele mwakusamala maloŵe ga m’Baibulo mkati mwa yaka 1000.”

Mu layibulale ja Chester Beatty jajili mumsinda wa Dublin, ku Ireland, mwana mipukutu ja mabuku ga Malemba Gacigiliki Gaciklistu ciŵandika gosope gene. Jine mwa mipukutuji jalembedwe pali papite yaka ciŵandika 100 kutyocela paŵamalisisye kulemba Baibulo. Buku jine jagopolela maloŵe ga m’Baibulo jatite, “Mipukutuji jikusasala yejinji yakwamba maloŵe ga m’Baibulo, soni jikusalosyasoni kuti ŵakopela ŵakwe nganacenga utenga wa m’Baibulo.”—The Anchor Bible Dictionary.

“Mpaka tujile kuti pangali buku jinesoni jakala jele utenga wakwe ŵawukopele cenene kupunda Baibulo”

YAKUYICISYA YAKWE: Kupatikana kwa mipukutu jejinji jakala kukamucisye kulinganya cenene utenga wa m’Baibulo m’malo mwakuwusokonasya. Pakwamba ya Malemba Gacigiliki Gaciklistu, jwakulijiganya ya Baibulo jwine lina lyakwe Sir Frederic Kenyon ŵalembile kuti, “Baibulo jikwete maumboni gejinji kupunda buku jilijose jakala. Soni pangali jwakulijiganya ya Baibulo jwampaka ajile kuti utenga wakwe wasokonecele.” Pakwamba ya Malemba Gacihebeli, jwakulijiganya ya Baibulo jwine lina lyakwe William Henry Green ŵatite, “Mpaka tujile kuti pangali buku jinesoni jakala jele utenga wakwe ŵawukopele cenene kupunda Baibulo.”

^ ndime 6 Kuti amanyilile yejinji ya lina lya Mlungu, alole Zakumapeto 1 ni 2 mu Baibulo la Dziko Latsopano la Malemba Opatulika, jajikusimanikwa pa www.pr418.com/ny.

^ ndime 7 C.E jigopolela yaka yele Yesu ŵaliji ali apagwile