Hizaha raha an̈atiny

Handeha amy tany misy hevitry maventy

DEA/G. Dagli Orti/De Agostini via Getty Images

Huldrych Zwingli Nitady Fahamarin̈ana Tamy Baiboly

Huldrych Zwingli Nitady Fahamarin̈ana Tamy Baiboly

 Amy ziôty, lan̈iany mpivavaka ten̈a mitady ny marin̈y afaka mizaha asa finoan̈andrô miôrin̈y amy raha ampianarin’ny Baiboly ankitin̈y. Fa tsy karaha zen̈y foeky ndraiky kadiriny tamy taon̈o 1500 tan̈y. Nan̈ino? Ankamarozan’olo tamin’andra zen̈y baka, sady tsy afaka nanan̈a Baiboly tamy volan̈andrô aviô ndray irô nisy, irô mbala tsy nimboan̈a namaky izio koa. Ke vitsy fo mpivavaka afaka nizaha asa mitovy amy raha koran̈in’ny Baiboly ankitin̈y raha ampianarin’ny fivavahan̈andrô. Tsy nitavandrain̈a foeky koa irô mpitondra fivavahan̈a aby io. Karaha ty volan̈in’ny boky Tantaran’ny Fivavahan̈a Kristianin̈y (angiley): “Tsisy raha pare leglizy ta Suisse. Irô mpitondra fivavahan̈a aby io tsy nahay raha momba Baiboly foeky, ninonino foan̈a, aviô ratsy fitondran-ten̈a.”

 Tamy fotoan̈a zen̈y, Huldrych Zwingli nanomboko nitady fahamarin̈ana tamy Baiboly. Ino raha hitany? Akôry nataony nan̈ambara tamin’olo raha hitany io? Baka iô, ino raha mety ianarantsika baka amy fiain̈ananany ndreky finoan̈anany?

Zwingli Nanomboko Nitady Fahamarin̈ana

 Tamin’izy kadiriny 20 taon̈o tiô, Zwingli nan̈iry tiho mompera. Lan̈iany tiho mompera, tamy fotoan̈a zen̈y, tsy maintsy nianatra filôzôfy, fombafomban’ny fivavahan̈a, ndreky raha nisoratin’ny “Papan’ny Leglizy” fa tsy raha misoratra amy Baiboly.

 Akôry nataon’i Zwingli nahita fahamarin̈ana? Tamin’izy tamin’ny iniversiten’ny Bâle ta Suisse, izy nandeha nitandren̈y toriteny nataon’i Thomas Wyttenbach. Thomas nivolan̈a fa tsy mety foeky raha ataony Leglizy fôtony irô man̈ano fandaharan̈a fan̈amezan̈a vola baka hazahoan’olo familan-keloko. a Izikoa zahan̈a tantaram-piain̈anan’i Zwingli, “nianarany baka tamy raha nivolan̈in’i [Wyttenbach] fa indraiky fo Kristy naty nohon’ny fahotan̈antsika.” (1 Petera 3:18) Koa fa hain’i Zwingli fa baka amy vidim-pan̈avaotan̈a io zaraiky fo fomba azahoantsika familan-keloko, efa tsy nikeny eky fampianaran̈a fa mpitondra fivavahan̈a afaka mamafa fahotan̈a izikoa ifain̈a vola. (Asan’ny Apostoly 8:20) Fa ndray zen̈y, mbala nitohizan’i Zwingli fo fianaran̈anany. Nanjary pasiteran’ny Katôliky izy tamin’izy 22 taon̈o.

 Mbala tanora Zwingli tamin’izy nianatra teny griky. Tiany ho hay baka raha koran̈in’ny Testamenta Vaovao nisoratin̈y tamy volan̈a griky tamy voanalohany tan̈y. Izy koa nandiniky asan’i Erasmus. Hainy baka tamy raha nisoratin’i Erasmus io fa Jesosy zaraiky fo Mpan̈elan̈elan̈a amintsika olombelon̈o ndreky Zan̈ahary, karaha ampianarin’ny Baiboly. (1 Timoty 2:5) Ke Zwingli nanomboko nisalasala tamy raha nampianarin’ny fivavahan̈a katôliky, fôtony irô nampianatra fa olo masin̈y aby io man̈ampy atsika hifandray amy Zan̈ahary.

 Tamin’izy kadiriny 30 tiô, Zwingli nahainitady ny marin̈y fo. Fa izy koa niasa tamy tafiky; asanany mpankamasin̈y maramila andeha hiady tamin’ny ady nifampitohitohy tan Erôpy baka azahoan̈a Italie. Tamin’ny ady ta Marignano tamin’ny 1515, izy nahita Katôliky andrivony nifamono faty. Taon̈o vitsivitsy tafara tatỳ, Zwingli nandika tan̈ana Soratra Griky ke nazony onon̈o ankamarozany raha voasoratra tao. Tamin’ny 1519, izy nipetraka ta Zurich, foiben’ny fitondrasan̈a ara-pôlitiky ta Suisse. Tan̈y izy nanomboko nino fa fivavahan̈a tôkony vôly mampianatra raha tsy voaporofo baka amy Soratra Masin̈y. Fa akôry nahavitany nandresy lahatra olo amy zen̈y?

“Atsika Mbala Tsiary Naharen̈y Toriteny Karaha In̈y”

 Zwingli natoky fa tsy iken’olo eky vandy ampianarin’ny fivavahan̈a izikoa haindrô fahamarin̈ana ampianarin’ny Baiboly. Ke izy koa fa nanjary mompera tamy leglizin’ny Grossmünster, leglizy maventy ta Zurich, nisy raha niavaka nambarany. Talohan’izy hanomboko toriteninany, izy nivolan̈a fa izy efa tsy hamaky boky b amy volan̈a latin fivakiandrô mpitondra fivavahan̈a aby io tamin’olo tan̈aty taon̈otaon̈o. Fa izy hitory Filazantsara baka amy Baiboly ao, isaka toko, rango am-boanalohany firaka am-parany. Izy tsy ampiasa hevitrin’ny Papan’ny Leglizy han̈azavan̈a Soratra Masin̈y, fa ambelany Soratra Masin̈y fo man̈azava raha koran̈in’ny Soratra Masin̈y. Tamy fomba karakôry? Andininy moramora azo amy Baiboly ao fo nampiasainy nan̈azava andininy aby sarotsarotro.​—2 Timoty 3:16.

Sergio Azenha/Alamy Stock Photo

Leglizin’ny Grossmünster a Zurich

 Izikoa izy fa nitoriteny, nampian’i Zwingli olo hahita fa Baiboly io man̈ampy amy fiain̈ana andavanandra. Izy nampianatra fitsipiky momba fitondran-ten̈a koran̈in’ny Baiboly, aviô izy nampianatra fa tsy mety mivavaka amy Maria maman’i Jesosy, mivavaka amin’olo masin̈y, ndreky man̈amia vola mpitondra fivavahan̈a baka mahazo familan-keloko. Nambarany koa fa ratsy fitondran-ten̈a irô mpitondra fivavahan̈a aby io. Akôry fihetsikin’olo koa fa naharen̈y zen̈y? Koa fa tapitry toriteninany voanalohany, karaha ty hon’olo sasany: “Atsika mbala tsiary naharen̈y toriteny karaha in̈y.” Nanoratra karaha ty koa mpahay tantara araiky momba irô olo nitandren̈y Zwingli tamy leglizy katôliky tao: “Irô olo aby vôly nandeha leglizy, fôtony nangaroharo tamy raha tsy manjary nataondrô mompera aby io ndreky tamy jery ratsindrô, nimpody nandeha leglizy ndraiky.”

 Tamin’ny 1522, mpitondra fivavahan̈a nitady handresy lahatra irô mpitondra pôlitiky ta Zurich tan̈y baka hisakan̈a olo tsy han̈ano raha tsy mifan̈araka amy raha ampianarin’ny leglizy. Ke irô nan̈odihody Zwingli ho mpivadi-pinoan̈a zen̈y. Fa Zwingli tapa-kevitry tsy hiala amy finoan̈anany io ke izy tsy nan̈ano mompera eky.

Ino Raha Nataon’i Zwingli?

 Zwingli efa tsy mompera eky fa izy fo mbala mpitory mazoto, sady izy mbala tsy vôly nandresy lahatra olo tamy raha ninoany. Nampalaza izy mare fitorian̈anany io, ke nanjary nitandren̈y izy irô mpitondra pôlitiky ta Zurich tan̈y. Nararaotiny raha zen̈y nan̈anaovan̈a fan̈avaozan̈a tamy fivavahan̈a ta Zurich. Tamin’ny 1523, ohatra, izy nandresy lahatra mpitsara ta Zurich han̈aboaka lalàn̈a fa tsy ikeny lalàn̈a olo mampianatra raha ampianarin’ny leglizy izikoa tsy ahitan̈a porofo baka amy Soratra Masin̈y. Tamin’ny 1524, izy nandresy lahatra irô han̈aboaka lalàn̈a fa tsy ara-dalàn̈a fampiasan̈a sampy. Irô mpitoriteny tamy faritry tiô ndreky vahoaka samby nanohan̈a manam-pahifan̈a aby io ke maro alitara, sampy, sarivongana, ndreky sarisarin-draha niravan̈indrô. Mivolan̈a karaha ty boky Zwingli​—Tafikin’ny Mpaminan̈in’ny Zan̈ahary (angiley): “Nanomboko irô Vikings aby io nandrava tran̈om-pivavahan̈a, mbala tsiary nisy fandravan̈a kinian̈a karaha in̈y navoa Leglizy tamy Faritry Andrefa.” Tamin’ny 1525, izy nandresy lahatra manam-pahifan̈a koa han̈aova irô tran̈om-pivavahan̈a aby io hanjary lôpitaly aviô han̈aomba moany ndreky masera hanambady. Izy koa nan̈amia soso-kevitry fa Lamesy tôkony hisoloan̈a fankalazan̈a tsotsotra miôrin̈y amy raha ampianarin’ny Baiboly. (1 Korintianina 11:23-25) Irô mpahay tantara aby io mivolan̈a fa baka amin’ny ezaka be nataon’i Zwingli in̈y nahavy mpitondra fivavahan̈a ndreky mpan̈ano pôlitiky ta Zurich niaraka niasa. Baka amin’ny ezakanany io koa nampisy Fan̈avaozan̈a ke nisy fivavahan̈a vaovao nifôron̈o, fivavahan̈a Protestant.

Baibolin’ny Zurich naboaka tamin’ny 1536, Foiben’ny Vavolombelon̈on’i Jehovah a Warwick, New York

 Nandika Baiboly asa farany maventy nataon’i Zwingli. Tan̈atindrô taon̈o nan̈arakaraka 1520, Zwingli ndreky manam-pahaizan̈a maromaro niaraka niasa ke nandiniky soratra hebreo ndreky griky tamy voanalohany tan̈y, niaraka tamy Fandikan-teny Grikan’ny Fitopolo ndreky Vulgate latin. Tsotra fomba fiasandrô. Vakiandrô andininy tsiaraikiaraiky baka amy soratra tamy voanalohany tan̈y, baka iô vakiandrô koa andininy amy fandikan-teny sasany aby io. Irô baka iô nandiniky raha tiany andininy aby io volan̈iny, aviô nisoratindrô hevitrindrô farany. Nadikandrô ndreky nazavaindrô Volan̈a Zan̈ahary. Ke baka tamy raha jiaby zen̈y, nanjary nisy Baibolin’ny Zurich niboaka tamin’ny 1531.

 Zwingli olo tsara fô, fa izy koa tsy tia man̈eky hevitrin’olo tsy mitovy amy ninany aviô izy kafiry. Tamin’ny 1525, ohatra, izy nimalo tamindrô Anabatista aby io tamy fitsaran̈a. Izy baka mivolan̈a fa zazamena tôkony hatao batisa fa irô io ndraiky tsy nan̈eky zen̈y. Fitsaran̈a baka tiô nan̈aboaka didim-pitsaran̈a fa hivonen̈a lan̈iany mbala tsy man̈eky fa zazamena tôkony hatao batisa. Didim-pitsaran̈a enjan̈a be zen̈y tsy nampan̈ino Zwingli foeky. Nirahiny koa irô mpitondra pôlitiky aby io ampiasa fitaovan̈an’ny maramila hifôrsen̈a olo han̈eky finoan̈a vaovao. Fa ndray zen̈y, nisy faritry misy Katôliky mafana fô maromaro ta Suisse tan̈y tsy nan̈eky izio foeky. Ke nanjary nisy ady. Zwingli nandeha niaraka niady tamy maramilan’ny Zurich, ke tan̈y izy naty tamin’izy 47 taon̈o.

Vokatran’ny Raha Nataon’i Zwingli

 Raha nataon’i Huldrych Zwingli ten̈a nan̈aova tantara, fa ndray zen̈y, izy tsy nalaza be karaha Martin Luther ndreky John Calvin Mpitondra Fan̈avaozan̈a nahavita nitaon̈o olo maro. Mbala Zwingli ny ten̈a tsy nan̈eky fampianaran̈an’ny leglizy katôliky romanin̈y, tozay Luther. Baka tamy raha nataon’i Zwingli, nanjary noranora tamin’olo nan̈eky hevitrin’i Calvin. Zen̈y nahavy Zwingli nanjary Lelahy Fahatelo Nitondra Fan̈avaozan̈a.

 Misy tsara misy ratsy raha nataon’i Zwingli. Tsy maintsy niditry mare tamy pôlitiky ndreky ady izy baka han̈aparitahan̈a hevitrinany. Kanefa lôso tsy nan̈araka môdelin’i Jesosy Kristy izy koa fa nan̈ano zen̈y. Jesosy baka tsy nan̈eky niditry tamy pôlitiky foeky sady nampianatra mpianatranany ho tia fahavalondrô fa tsy hamono irô.​—Matio 5:43, 44; Jaona 6:14, 15.

 Ndray zen̈y, Zwingli ten̈a nazoto mare nianatra Baiboly sady tapa-kevitry nan̈ambara tamin’olo raha nianarany. Maro fahamarin̈ana amy Baiboly lôso hainy ke izy nan̈ampy olo hahay irô io koa.

a Mpitondra fivavahan̈a nivolan̈a fa baka amy vola amian̈a solon’ny fangatahan̈a familan-keloko io zen̈y mety hahavy olo araiky tsy hijaly be na tsy hijaly foeky amy môtrobe lera izy maty.

b Izio boky misy andinin-teny efa voafidy tsialohaloha ke nivakin̈y tan̈aty taon̈o araiky.