Hizaha raha an̈atiny

Handeha amy tany misy hevitry maventy

Masoreta aby io nitandrin̈y tsarabe izikoa fa nan̈ano kopỳ Soratra Masin̈y

FOTOKEVITRY MAVENTY HITA ATO | NAN̈INO MA MBALA MISY FIRAKA IZIOTY BAIBOLY?

Mbala Misy Fo Baiboly Ndray Nisy Olo Nitady Han̈ova Hafatra Tan̈aty Tao

Mbala Misy Fo Baiboly Ndray Nisy Olo Nitady Han̈ova Hafatra Tan̈aty Tao

NY RAHA MISY: Raha mora robaka nanoratan̈a Baiboly io, salakady maro koa olo nitady han̈afoan̈a izio. Fa ndray tio raha aby zen̈y, Baiboly mbala misy fo. Nisy sasany tamindro pandika teny ndreky pan̈ano kopỳ Baiboly io koa nitady han̈ova hafatra tan̈aty tao. Tozay fampianaran̈andro nampifan̈arahindro tamy Baiboly, fampianaran̈any Baiboly ndraiky nitadiavindro hampifan̈arahin̈y amy fampianaran̈andro. Zahava baka ohatra aby ty:

  • Tany ivavahan̈a: Tan̈elan̈elany taonjato fahefatra ndreky faharoe T.K, nampiany panoratra Boky Dimy Voanalohany amy volan̈a samaritanin̈y volan̈a ty taminy Eksodosy 20:17: “ … amy Bongo Gerizima an̈y. Ke anao han̈orin̈y alitara an̈y.” Ke nanjary karaha Soratra Masin̈y fo nan̈iraka iro Samaritanin̈y aby io han̈orin̈y tempoly tamy Bongo Gerizima tan̈y.

  • Fampianaran̈a momba Zan̈ahary tokana olo telo: Latsakany 300 taon̈o tafarany nivitany Baiboly io, nisy panoratra araiky mino fampianaran̈a io nan̈ampy volan̈a karaha ty amy 1 Jaona 5:7: “ … andan̈itry an̈y, Baba, Volan̈a, ndreky Fan̈ahy Masin̈y: Ke iro telo io olo araiky fo.” Kanefa volan̈a aby io tsy hita amy soratan̈ana tamy voanalohany tan̈y. Bruce Metzger, manampahizan̈a momba Baiboly, nivolan̈a fa “nanomboko tamy taonjato fahatsiota” volan̈a aby io “nanjary nimpodipody tan̈aty soratan̈ana latin taloha be tan̈y ndreky tamy Vulgate [latin].”

  • An̈arany Zan̈ahary: Maro tamindro pandika Baiboly aby io nan̈araka finoanoampoan̈any Jiosy, ke baka amy zen̈y nahavy iro nan̈adoso an̈arany Zan̈ahary tan̈aty Baiboly tao. An̈aran̈a io nisoloandro an̈aran̈a fan̈ajan̈a “Zan̈ahary” na “Tompo.” Kanefa amy Baiboly ao, tsy Pamoron̈o zaraiky fo kaian̈a aminy an̈aran̈a fan̈ajan̈a zen̈y fa firaka aminy olo ndreky sampy baka io Devoly koa.​—Jaona 10:34, 35; 1 Korintianina 8:5, 6; 2 Korintianina 4:4. a

NAN̈INO MBALA MISY BAIBOLY FO FIRAKA ZIOTY? Voanalohany, ndray nisy sasany tamindro pan̈ano kopỳ Baiboly io tsy ten̈a nitandrin̈y tsarabe nan̈ano izio ndreky navandy, mbala nisy pan̈ano kopỳ maro hafa koa ten̈a nahay sady nitandrin̈y tsarabe. Ohatra, tan̈elan̈elany taonjato fahatsiota ndreky fahafolo, nataony Masoreta kopỳ Soratra Hebreo, ke an̈aranizio natao soratra nataony Masoreta. Nikontendro iro volan̈a ndreky litera tao, misy ahitan̈a tsao misy diso. Izikoa fa nisy raha atahoran̈a tsao diso tamy kopỳ nataondro io, nimarkendro tamy sisiny pazy io izin̈y. Iro tsy nan̈eky han̈ova volan̈a tamy Baiboly tao foeky. Karaha ty nivolan̈iny Moshe Goshen-Gottstein pikaroko araiky: “Tamindro, miran̈a man̈ano raha araiky farany ratsy in̈y iro izikoa kinia man̈ova raha an̈aty ao.”

Faharoe, iro soratan̈ana marobe amy zioty io man̈ampy manampahizan̈a momba Baiboly aby io hahita zay raha diso ao. Ohatra, tan̈atiny taonjato maro, iro pitondra fivavahan̈a aby io nampianatra fa Baiboly amy volan̈a latin io ten̈a marin̈y. Kanefa tamy 1 Jaona 5:7 tao efa nampiandro fampianaran̈a diso nikoran̈intsika tan̈abo tio in̈y. Firaka amy Fandikan-tenin’ny Fiangonana Jesosy Mamonjy koa mbala ahitan̈a izio. Kanefa ino raha hita tan̈aty soratan̈ana hafa niboaka tafara tatỳ? Karaha ty nivolan̈iny Bruce Metzger: “Frazy nampian̈a [amy 1 Jaona 5:7] ao io tsy hita amy soratan̈ana taloha tan̈y foeky (syriàka, kôpta, armenianin̈y, etiopianin̈y, arabo ndreky slavôniky). Soratan̈ana amy volan̈a latin fo misy izio.” Ke frazy tsy marin̈y io nadoso taminy ankamaraozany Baiboly gasy.

Chester Beatty P46, Baiboly soratan̈ana amy taratasy papyrus, kadiriny tamy taon̈o 200 tan̈y

Iro soratan̈ana taloha tan̈y aby io ma man̈aporofo fa Baiboly io tsy niova? Taminy 1947 nahitan̈a Horonambokiny Ranomasin̈y Maty. Efa mandilatrany arivo taon̈o talohany nanoratan̈a soratra hebreo nataony Masoreta in̈y nanoratan̈a izio. Ke soratan̈ana aroe io afaka nampiran̈indro manampahizan̈a aby io. Nisy araiky tamindro pandalin̈y horonambokiny Baiboly io nivolan̈a fa horonan̈a araiky fo efa “man̈amia porofo tsy azo famaran̈a fa Jiosy aby pan̈ano kopỳ aby io ten̈a nitandrin̈y mare sady tsy nan̈ano diso foeky, izikoa fa nan̈ano kopỳ iro Baiboly soratan̈ana tan̈atiny arivo taon̈o manan̈amby.”

Amy Biblioteky Chester Beatty an Irlandy an̈y, ahitan̈a taratasy papyrus misy ankamaraozany boky amy Soratra Griky Kristianin̈y. An̈isanizen̈y soratan̈ana tamy taonjato faharoe, kadiriny 100 taon̈o fo tafarany nivitany Baiboly. Karaha ty nivolan̈iny Diksionera Andrisany Baiboly (angiley): “Taratasy papyrus aby io nahitan̈a tsipiriandraha vaovao maro. Fa ndray zen̈y, hita baka amindro io koa fa tsy niova foeky iro Baiboly soratan̈ana aby io izikoa fa natao kopỳ.”

“Amy rariny atsika izikoa mivolan̈a fa tsisy asa soratra taloha be karaha io nampiran̈iny tamy fomba marin̈y tsarabe karaha zen̈y”

VOKANY: Ndray iô fisiandro soratan̈ana maro ndreky efa ela be io, tsy nihen̈y lanjany Baiboly fa izio nanjary nahaimety atokisan̈a fo. Frederic Kenyon nivolan̈a karaha ty momba Soratra Griky Kristianin̈y: “Io zaraiky fo boky taloha be tan̈y manan̈a porofo maro fa marin̈y ankitin̈y raha an̈aty ao. Baka io izikoa mbala manampahizan̈a tsy mitsara antendrony fo tsy maintsy han̈eky fa marin̈y ankitin̈y Baiboly anan̈antsika amizioty io.” Karaha ty koa nivolan̈iny manampahizan̈a araiky, William Henry Green momba Soratra Hebreo: “Amy rariny atsika izikoa mivolan̈a fa tsisy asa soratra taloha be karaha io nampiran̈iny tamy fomba marin̈y tsarabe karaha zen̈y.”

a Izikoa mila fan̈ampiny fan̈azavan̈a, zahava amy pazy 1-13 amy bokikely Fitaovan̈a Fianaran̈a Soratra Masin̈y, amy www.pr418.com.