Usa han mga pag-ampo nga una nga nahibabaroan han damu nga tawo amo an Amay Namon, nga igintutdo ni Jesus ha iya mga sumurunod. Ini nga pag-ampo mababasa ha gintatawag nga Bag-o nga Tugon. Ini an tinikangan hito nga pag-ampo: “Amay namon ha langit, baraanon unta an imo ngaran.” (Mateo 6:9) Pero an ngaran han Dios nga iginhubad ha Ingles nga “Jehovah” o danay “Yahweh,” talagsa la makita ha Ingles nga mga hubad han Bag-o nga Tugon. Kondi hini nga mga hubad, makikita an mga ngaran han buwa nga mga dios sugad kanda Zeus, Hermes, ngan Artemis. Salit diri ba dapat liwat unabihon an ngaran han tinuod nga Dios ngan Awtor han Biblia?—Buhat 14:12; 19:35; 2 Timoteo 3:16.

 An mga parahubad han Biblia ha Ingles nga hira Lancelot Shadwell ngan Frederick Parker natoo nga an ngaran han Dios dapat ibalik ha Bag-o nga Tugon. Kay ano nga gin-gamit an pulong nga “ibalik”? Kay nahibaroan nira nga han una an ngaran han Dios mababasa dida hito pero ha urhi gintanggal. Kay ano nga nakasiring hira hito?

 Hira Shadwell ngan Parker maaram nga ha mga manuskrito han gintatawag nga Daan nga Tugon, nga an kadak-an nga bahin orihinal nga iginsurat ha Hebreo, mababasa an personal nga ngaran han Dios hin yinukot ka beses. Salit nahipausa hira kon kay ano nga ha mga manuskrito han Bag-o nga Tugon nga may-ada hira, gintanggal an bug-os nga porma han ngaran han Dios. a Dugang pa, napansin ni Shadwell nga kon an mga manuskrito han Bag-o nga Tugon nagamit hin mga pulong nga tikang ha Daan nga Tugon, sugad han “an anghel ni Jehova,” matin-aw nga ginsaliwnan han mga parakopya han Griego nga Bag-o nga Tugon an ngaran han Dios hin termino sugad han Kyʹri·os, nga nangangahulogan hin “Ginoo.”—2 Hadi 1:3, 15; Buhat 12:23.

 Bisan antes pa igpublikar nira Shadwell ngan Parker an ira mga hubad ha Ingles, iginbalik na han iba nga mga parahubad an ngaran han Dios ha ira mga hubad han Bag-o nga Tugon ha Ingles pero ha pipira la nga teksto. b Antes han 1863, han iginpublikar ni Parker an A Literal Translation of the New Testament, baga hin waray pa Ingles nga parahubad nga nagbalik han ngaran han Dios ha damu nga teksto ha mga napublikar nga Bag-o nga Tugon. Hin-o hi Lancelot Shadwell ngan hi Frederick Parker?

 Hi Lancelot Shadwell (1808-1861) usa nga abogado. Anak hiya ni Sir Lancelot Shadwell, an vice-chancellor han England, ngan membro hiya han Church of England. Bisan kon natoo hiya ha Trinidad, ginrirespeto niya an ngaran han Dios, ngani gintawag niya ito nga “an mahimayaon nga ngaran nga JEHOVA.” Ha iya hubad nga The Gospels of Matthew, and of Mark, gin-gamit niya an “Jehova” hin 28 ka beses ha main text ngan 465 ka beses ha iya ginhimo nga mga nota.

 Posible nga nahibaroan ni Shadwell an ngaran han Dios kay nakita niya ito ha Daan nga Tugon ha orihinal nga Hebreo. Siring niya nga “diri tangkod nga mga parahubad” adton naggamit han termino nga Kyʹri·os sugad nga kasaliwan han ngaran han Dios ha Griego nga hubad han Daan nga Tugon.

 Ha iya hubad, siyahan nga gin-gamit ni Shadwell an “Jehova” ha Mateo 1:20. Ini an iya komento hito nga bersikulo: “An pulong nga [Kyʹri·os] dinhi, ngan ha iba pa nga damu nga teksto ha Bag-o nga Tugon nangangahulogan hin JEHOVA, an personal nga ngaran han Dios: ngan importante gud nga maibalik ini nga pulong ha mga hubad ha Ingles.” Nagsiring liwat hiya: “Kinahanglan naton ini buhaton basi pasidunggan an Dios. Nagpakilala hiya pinaagi han ngaran nga JEHOVA: ngan angay la nga gamiton naton ito nga ngaran kon nag-iistorya kita parte ha iya.” Nagsiring pa hiya: “Ha aton E.V. [Established, Authorized, o King James Version] han Biblia, an ngaran nga JEHOVA talagsa la makita . . . Imbes nga personal nga ngaran han Dios, Ginoo an aton mababasa.” Hi Shadwell nagsiring: “An Ginoo . . . diri gud igo nga titulo” sugad nga kasaliwan han ngaran han Dios kay bisan ngani hiya gintatawag nga “Ginoo” ha ira balay, o ha ira lugar.

 Iginpublikar ni Shadwell an iya hubad han Mateo han 1859 ngan an iya gintampo nga hubad han Mateo ngan Marcos han 1861. Pero naundang an iya buruhaton. Namatay hiya han Enero 11, 1861, ha edad nga 52. Bisan pa hito, diri gud karag an iya mga nahimo.

 An hubad ni Shadwell han Mateo nabasa han usa nga riko nga negosyante ha London nga an ngaran hi Frederick Parker (1804-1888). Gintikangan niya paghubad an Bag-o nga Tugon han mga 20 anyos pa la hiya. Diri pariho kan Shadwell, iginsalikway ni Parker an katutdoan han Trinidad. Hiya nagsurat: “[Hinaot] nga an bug-os nga Singbahan han hinigugma nga Anak han [Dios] . . . kinasingkasing nga kumarawat han kamatuoran . . . ngan magsingba ha Makagarahum ha ngatanan nga hi Jehova.” Para kan Parker, tungod kay may mga manuskrito han Bag-o nga Tugon nga naggamit han Kyʹri·os para ha Ginoo nga Dios ngan Ginoo nga hi Jesus, nagin makuri na hibaroan an kaibahan nira nga duha. Salit nainteres hiya han makita niya nga ha pipira nga teksto gin-gamit ni Shadwell an “Jehova” imbes nga an Kyʹri·os.

 Paonan-o nasabtan ni Parker an sugad nga mga butang? Nag-aram hiya hin Griego ngan nagsurat hin pipira nga libro ngan tract parte han gramar hito. Nagin membro liwat hiya han Anglo-Biblical Institute, nga nagsuporta han mga pag-aram han mga manuskrito han Biblia para mas mapaopay pa an mga hubad han Biblia ha Ingles. Han 1842, gintikangan ni Parker pagpublikar an pipira nga bahin ngan edisyon han iya siyahan nga hubad han Bag-o nga Tugon. c

 Ha sulod hin pipira ka tuig, hi Parker nagsurat parte ha mga pakiana sugad han: “Paonan-o mahibabaroan kon an Kyʹri·os nagtutudlok ha Ginoo nga hi Jesus, ngan paonan-o mahibabaroan kon nagtutudlok ito ha Ginoo nga Dios?” “Kay ano nga an Kyʹri·os kasagaran nga gin-gagamit sugad nga ngaran imbes nga titulo?”

 Han nakita ni Parker an 1859 nga hubad ni Shadwell han Mateo nga may komento parte han Kyʹri·os, nakombinse hiya nga ha pipira nga konteksto, an Kyʹri·os “dapat ighubad nga Jehova.” Salit iya ginrebisa an iya bug-os nga hubad han Bag-o nga Tugon para ibutang an “Jehova” ha mga teksto nga para ha iya dapat aadto ito, sumala ha konteksto o gramatika han Griego. Salit han 1863 nga edisyon han A Literal Translation of the New Testament ni Parker mababasa naton an ngaran han Dios hin 187 ka beses ha main text. Posible nga ini an siyahan nga naipublikar nga hubad ha Ingles nga gumamit han baraan nga ngaran ha bug-os nga Kristiano Griego nga Kasuratan. d

 Han 1864, iginpublikar liwat ni Parker an A Collation of an English Version of the New Testament . . . With the Authorized English Version. Gintampo niya inin duha nga bersyon han Bag-o nga Tugon basi ipakita kon diin ngan paonan-o naiiba an iya hubad. e

 Basi ipakita an pagkaimportante han pagbalik han ngaran han Dios, nag-unabi hi Parker hin pipira nga teksto ha Authorized Version, upod na an Roma 10:13, nga nasiring: “Kay an bisan hin-o nga matawag ha ngaran han Ginoo maluluwas.” Hi Parker nagpakiana: “May-ada ba bisan hin-o nga nakahunahuna nga hini nga mga teksto ha Authorized English Version, hi Jehova, ngan diri An Anak nga hi Jesu-Kristo nga aton Ginoo, . . . an gintutudlok hito”?

 Daku gud an gasto ni Parker ha pagpublikar ngan pagpakilala han iya mga tract ngan iba pa nga mga sinurat. Ngani ha usa la ka tuig, naggasto hiya hin 800 pounds, nga katugbang yana hin 100,000 British pounds ($132,000 U.S.). Nagpadara liwat hiya hin libre nga mga kopya han damu han iya publikasyon ngadto ha iya mga kakilala ngan ha mga klero nga higtaas an posisyon basi nira ito mausisa.

 An mga sinurat ni Parker ngan an iya hubad han Bag-o nga Tugon, nga gutiay la an naimprinta, gintamay han pipira nga eskolar. Waray nira pabilhi an sinsero nga pangalimbasog nira Parker, Shadwell ngan han iba pa, nga ibalik an personal nga ngaran han Dios ha Ingles nga Bag-o nga Tugon.

 Puydi mo liwat kitaon an napulo-ka-minuto nga video: Tour sa Warwick Museum: “The Bible and the Divine Name.”