Torah Ndi Mini?
Bivhili i a fhindula
Ipfi ḽa Luisimane “Torah” ḽi bva kha ipfi ḽa Luheberu toh·rahʹ, ḽine ḽa nga ṱalutshedzelwa nga uri “ndayo,” “ndaela” kana “mulayo.” a (Mirero 1:8; 3:1; 28:4, NW.) Tsumbo dzi tevhelaho dzi sumbedza nḓila ine ḽeneḽo ipfi la shumiswa ngayo Bivhilini.
Kanzhi Toh·rahʹ i ambela kha bugu ṱhanu dza u thoma dza Bivhili—Genesi, Ekisodo, Levitiko, Numeri na Doiteronomio. Dzi dovha dza vhidzwa Pentateuch, ipfi ḽa Lugerika ḽine ḽa amba “volumu ṱhanu.” Torah yo ṅwalwa nga Mushe, nga zwenezwo, i vhidzwa “bugu ya Mulayo wa Mushe.” (Yoshua 8:31; Nehemia 8:1) Zwi vhonala uri u thomani yo ṅwalwa i bugu nthihi, fhedzi nga murahu ya fhandekanywa u itela uri i faree khwine.
Toh·rahʹ i dovha ya shumiselwa milayo ye ya ṋewa Vhaisiraele nga ha maṅwe mafhungo, u fana na “mulayo [toh·rahʹ] wa tshifhiwa tsha tshivhi,” “mulayo wa mapele” na “mulayo wa Munazari.”—Levitiko 6:25, NW; 14:57, NW; Numeri 6:13, NW.
Nga zwiṅwe zwifhinga Toh·rahʹ yo vha i tshi ambela kha ndayo na ndaela, hu sa londwi uri i bva kha mubebi, a re na tshenzhelo kana kha Mudzimu.—Mirero 1:8; 3:1; 13:14, NW; Yesaya 2:3.
Torah kana Pentateuch i na mafhungo afhio?
Mafhungo a ḓivhazwakale ya nḓila ye Mudzimu a shumisana ngayo na vhathu u bva vha tshi sikwa u sika Mushe a tshi fa.Genesi 1:27, 28; Doiteronomio 34:5.
Mulayo wa Mushe. (Ekisodo 24:3) Wonoyo Mulayo u na milayo ya 600. Wo ḓoweleaho vhukuma ndi Shema kana u bula lutendo ha Tshiyuda. Tshiṅwe tshipiḓa tsha Shema tshi ri: “U fune Yehova Mudzimu wau nga mbilu yau yoṱhe na nga zwoṱhe zwine wa vha zwone na nga nungo dzau dzoṱhe.” (Doiteronomio 6:4-9, NW) Yesu o amba uri wonoyo ndi wone “mulayo muhulwanesa kha yoṱhe.”—Mateo 22:36-38.
I na dzina ḽa Mudzimu, Yehova, lu ṱoḓaho u vha 1 800. Nṱhani ha u thivhela u shumisa ha dzina ḽa Mudzimu, Torah i na milayo ine ya ita uri vhathu vha Mudzimu vha ḽi bule.—Numeri 6:22-27; Doiteronomio 6:13; 10:8; 21:5.
Mazwifhi nga ha Torah
Mazwifhi: Milayo ya Torah ndi ya tshoṱhe, a yo ngo fanela u vhetshelwa thungo.
Ngoho: Dziṅwe ṱhalutshedzelo dza Bivhili dzi amba nga miṅwe milayo ya Torah—u katela milayo ya Sabatha, vhotshifhe na Ḓuvha ḽa Tshipfumelelo—sa ine ya vha ya “tshoṱhe” kana ya “lini na lini.” (Ekisodo 31:16; 40:15; Levitiko 16:33, 34, King James Version) Naho zwo ralo, ipfi ḽa Luheberu ḽo shumiswaho kha dzenedzi ndimana ḽi nga dovha ḽa amba “tshifhinga tshi ḓaho tshi re kule vhukuma,” hu si nga hu sa fheli. b Nga murahu ha musi Mulayo wa Mushe u tshi khou shumiswa lwa miṅwaha ya 900, Mudzimu o amba uri wonoyo mulanga u ḓo dzhiela vhudzulo nga “mulanga muswa.” (Yeremia 31:31-33) Nga u ri: “mulanga muswa ndi uri wa u ranga [mulanga] a u tsha ṱoḓea.” (Vhaheberu 8:7-13) Wo thoma miṅwaha ya 2 000 yo fhiraho wo thewa kha lufu lwa Yesu Kristo.—Vhaefesa 2:15.
Mazwifhi: Masialala a Tshiyuda na Talmud zwi na maanḓa a fanaho na a Torah.
Ngoho: A hu na vhuṱanzi ha lwa Maṅwalo ha uri Mudzimu o ṋea Mushe mulayo u bulwaho une wa ḓo tshimbidzana na Torah yo tou ṅwalwaho. Nṱhani hazwo, Bivhili i ri: “Yehova a amba na Mushe a ri: ‘Ṅwala milayo hei.’” (Ekisodo 34:27) Mulayo u bulwaho, we nga murahu wa tou ṅwalwa nahone u ḓivhiwaho sa Mishnah nahone nga murahu wa ḓadzisa Talmud, wo vha u na masialala a Tshiyuda e a thomiwa nga Vhafarisei. Kanzhi enea masialala o vha a tshi lwisana na Torah. Nga nṱhani ha zwenezwo, Yesu o vhudza Vhafarisei uri: “No ita uri ipfi ḽa Mudzimu ḽi si vhe ḽa ndeme nga nṱhani ha masialala aṋu.”—Mateo 15:1-9.
Mazwifhi: Vhafumakadzi a vho ngo fanela u gudiswa Torah.
Ngoho: Mulayo wa Mushe wo vha u na mulayo une wa amba uri Mulayo woṱhe u fanela u vhaliwa nga vhathu vhoṱhe vha Isiraele, u katela vhafumakadzi na vhana. Ndi ngani? “Uri vha thetshelese nahone vha gude u ofha Yehova Mudzimu waṋu nahone vha tevhedze maipfi oṱhe a hoyu Mulayo.”—Doiteronomio 31:10-12. c
Mazwifhi: Torah i na mulaedza wo dzumbamaho.
Ngoho: Mushe, we a ṅwala Torah o amba uri mulaedza u re khayo wo leluwa nahone i nga vhalwa nga vhathu vhoṱhe, a i na mulaedza wo dzumbamaho. (Doiteronomio 30:11-14) Mazwifhi a uri hu na milaedza yo dzumbamaho kha Torah a bva kha Kabbalah, kana kha vhurereli ha Tshiyuda, vhune ha shumisa “ngano dza mazwifhi” u ṱalutshedza Maṅwalo. d—2 Petro 1:16.
a Sedzani Ṱhalutshedzelo yo Vusuluswaho ya Strongest Strong’s Exhaustive Concordance of the Bible, entry 8451 kha tshiteṅwa “Hebrew-Aramaic Dictionary-Index to the Old Testament.”
b Sedzanzi Theological Wordbook of the Old Testament, Volumu 2, masiaṱari 672-673.
c U fhambana na zwine Torah ya zwi funza, sialala ḽa Tshiyuda ḽo vha ḽi sa tendeli vhafumakadzi vha tshi guda Torah. Sa tsumbo, Mishnah i amba uri Rabbi Eliezer ben Hyrcanus o ri: “Ane a gudisa ṅwananyana wawe Torah, zwi nga u khou mu funza zwithu zwo khakheaho.” (Sotah 3:4) Talmud ya Yerusalema i amba uri: “Nṱhani ha uri Torah i gudiswe vhafumakadzi ndi khwine yo tou fhiswa.” —Sotah 3:19a.
d Sa tsumbo, Encyclopaedia Judaica musi i tshi ṱalusa mavhonele a Kabbalah nga ha Torah i amba uri: “Torah a i ambi tshithu nga ho livhaho,naho i tshi amba zwithu zwo fhambanaho kha vhuimo vhu sa fani.”—Second edition, Volumu 11, siaṱari 659.
You May Also Like
MBUDZISO DZA BIVHILI DZO FHINDULWA
Milayo Ya Fumi Ya Mudzimu Ndi Mini?
Yo vha yo ṋewa nnyi? Naa Vhakriste vha tea u i tevhedza?
ESSENTIAL BIBLE TEACHINGS
Naa Mudzimu u na Dzina?
Mudzimu u na madzina zwao manzhi, u katela na Ramaanḓaoṱhe, Musiki na Murena. Fhedzi dzina ḽa Mudzimu ḽi shumiswa lwa 7 000 Bivhilini.
TSHIINGAMO
Naa Mulayo We Mudzimu A U Ṋea Vhaisiraele Wo Vha Wo Luga Nahone U Sa Ṱaluli?
Maitele maṋa a ndeme e a livhisa vhahaṱuli vha Vhaisiraele.
MBUDZISO DZA BIVHILI DZO FHINDULWA
Naa Vhakriste Vha Fanela U Humbula Sabatha?
Arali zwi songo ralo, ndi ngani Bivhili i tshi amba uri Sabatha ndi mulanga wa lini na lini?
MBUDZISO DZA BIVHILI DZO FHINDULWA
Naa Vhurabeli Hoṱhe Vhu A Fana? Naa Hoṱhe Vhu A Takadza Mudzimu?
Hu na zwithu zwivhili zwo ambiwa Bivhili zwine zwa ri thusa u wana phindulo.
PFUNZO DZA BIVHILI
Lingedzani Heyi Ngudo Ya Bivhili
Gudani Bivhili nga mahala ni tshi khou thuswa nga muṅwe wa Ṱhanzi dza Yehova.