U ya nga onoyo muṅwali wa kale wa Bivhili, tshifhinga tshine muthu a tshi tshila ndi tshiṱuku musi tshi tshi vhambedzwa na miṅwaha ine ḽifhasi ḽa vha nayo. Vhukuma, lwa miṅwaha ya zwigidi, mirafho yo ḓa ya dovha ya fhira, ḽifhasi ḽi ḓi dzula ḽi hone nahone ḽi bvela phanḓa ḽi tshi tikedza vhutshilo—u swika na zwino.

U bva tshifhingani tsha Nndwa ya Shango ya Vhuvhili, ho vha na tshanduko khulwane ye ya itea nga u ṱavhanya u fhira naho hu lini kha ḽifhasi. Miṅwahani ya 70 kana u fhira, ho vha na mvelaphanḓa i swayeaho kha zwa vhuendedzi, vhudavhidzano na kha dziṅwe thekinolodzhi, zwe zwa ita uri hu vhe na tshanduko dzi sa athu vhonwa kha zwa ekonomi. Vhathu vhanzhi vha tshila vhutshilo he ha vha vhu sa vhuyi ha humbulwa uri vhu nga konadzea. Naho zwo ralo, tshivhalo tsha vhathu kha ḽifhasi tsho engedzea lu ṱoḓaho u vha luraru.

Naho zwo ralo, zwenezwi zwoṱhe zwo ḓisa mutshinyalo u si na vhukono. Zwine zwa itwa nga vhathu zwi khou tshinya ḽifhasi lune mitevheṱhaḓu ya mupo ya si tsha ḓo kona u tikedza zwavhuḓi vhutshilo. Zwi re zwone ndi uri vhaṅwe vhaḓivhi vha saintsi vha amba uri ro dzhena kha ḽifhinga ḽiswa ḽine ḽa vhidzwa Anthropocene—ḽine khaḽo vhathu vha khou tshinya ḽifhasi nga nḓila khulwane.

Bivhili yo dzula yo amba nga ha tshifhinga tshine vhathu vha ḓo ‘tshinyadza ḽifhasi.’ (Nzumbululo 11:18) Vhaṅwe vha a ḓivhudzisa arali ri tshi khou tshila  tshifhingani tshenetsho. Zwithu zwi ḓo bvela phanḓa zwi tshi tshinyala u swika kha vhuimo vhufhio? Naa zwo tshinyala lwa tshoṱhe? Vhukuma, naa vhathu vha ḓo tshinya ḽifhasi lune ḽa si tsha ḓo lugisea?

Naa ḽifhasi ḽi ḓo tshinyala lune ḽa si tsha ḓo lugisea? Vhaṅwe vhaḓivhi vha saintsi vha amba uri zwi nga konḓa u ḓivha uri tshanduko dza mutsho dzi ḓo ḓisa thaidzo dzifhio. Zwenezwi zwi ita uri vha kwamee vhukuma nga uri ri nga kha ḓi vha ro swika vhuimoni vhune khaho tshanduko dza tshihaḓu na dzi songo lavhelelwaho dza nga bveledza khombo khulwane.

Sa tsumbo, ṱhogomelani Vhukovhela ha Antarctica ho Fukedzwaho nga Aisi. Vhaṅwe vha tenda uri arali khungulu yoṱhe ya bvela phanḓa i tshi fhisa, aisi i ḓo ṋoka nahone ya si tsha dovha ya ita tombo. Zwenezwi zwi itiswa nga uri nga lwa nzulele aisi yo fukedzaho lwanzhe i thivha masana a ḓuvha. Fhedzi musi yeneyo aisi i tshi ṋoka nahone ya fhungudzea, zwi mbo ḓi ita uri lwanzhe lwe lwa vha lwo thivhiwa nga aisi lu vhe khagala. Lwanzhe lu mbo ḓi tzwonzwa mufhiso munzhi, une wa ita uri aisi i ṋaṋe u ṋoka. Zwenezwi zwi nga ita uri aisi i ṋoke nga nḓila i sa langei. Honohu u ṋoka hu ita uri maḓi a lwanzhe a engedzee nahone zwi nga vha na khombo kha vhathu vha maḓana a dzimilioni.

Ho dzudzanywa maitele o fhamba-fhambanaho u itela u piringulula thaidzo ye ra sedzana nayo zwino ya u shandu-shanduka ha mutsho. Maṅwe a maitele a kale ndi u shumisa zwithu zwa mupo nga nḓila yavhuḓi, zwine zwa amba u ṱuṱuwedza nyaluwo ya ekonomi na matshilele hu sa khou tshinywa ḽifhasi. Ho vha na mvelelo dzifhio?

Zwi ṱungufhadzaho ndi uri u fana na u wa ha ekonomi ya shango ḽoṱhe, shango ḽi khou bvela phanḓa ḽi tshi tshinywa. Vhathu a vha khou ṋea ḽifhasi tshibuli tsha uri ḽi ḓivusuluse. Naa hu na zwine zwa nga itwa? Muṅwe muḓivhi wa zwa mupo o ri: “Ndi ngoho uri a ri ḓivhi nḓila ine ra tea u ṱhogomela ngayo ḽifhasi.” Honovhu vhuimo vhu tendelana zwavhuḓi na zwine zwa ambiwa nga Bivhili musi i tshi ri: “Muthu dzinḓila dzawe ha dzi vhusi; munna hune a ya ha ḓi-isi na̗ u̗ kanda a khwaṱhisa.”—Yeremia 10:23.

Kha ḽiṅwe sia, Bivhili i ri khwaṱhisedza uri Mudzimu, ane a vha Musiki a nga si tendele vhathu vha tshi tshinya ḽifhasi lwa tshoṱhe. Kha Psalme ya 115:16, ri a  vhala: “Ḽifhasi ḽone [Mudzimu] o ḽi ṋea vhana vha vhathu.” Ee, ḽifhasi ndi ‘tshifhiwa tshavhuḓi’ tshi bvaho ha Khotsi ashu wa ṱaḓulu. (Yakobo 1:17) Naa ri nga lavhelela uri tshifhiwa tsha Mudzimu tshi shume lwa tshifhinganyana? Na khathihi! Hezwi ri zwi vhona zwavhuḓi kha nḓila ye pulanete yashu ya itwa ngayo.

Bugu ya Genesi i dodombedza nga hu pfalaho nḓila ye Mudzimu a vhumba ngayo ḽifhasi. U thomani ho ṱaluswa uri ḽifhasi “ḽo vha ló vilingana, hú si na tshithu khaḽo’, hú’ swiswi.” Fhedzi ho bulwa “maḓi”nga ho livhaho—ane a vha a ndeme u itela vhutshilo—e a vha e hone kha ḽifhasi. (Genesi 1:2) Nga zwenezwo, Mudzimu a amba uri: “Tshedza kha tshi vhe hone!” (Genesi 1:3) Zwi vhonala uri masana a ḓuvha o mbo ḓi dzhena kha dzingamufhe nahone ha mbo ḓi vha na tshedza kha ḽifhasi lwa u tou thoma. Nga murahu ha zwenezwo, hu ambiwa nga ha u vhumbiwa ha shango ḽo omaho na lwanzhe. (Genesi 1:9, 10) Ha mbo ḓi bvelela “hatsi na zwi melaho zwine zwa aṋwa dzimbeu zwi tshi ya nga lushaka, na miri ya u aṋwa mitshelo.” (Genesi 1:12) Ha vha na zwithu zwine zwa ṱoḓea u itela uri hu vhe na maitele na mitevheṱhaḓu ine ya ṱoḓea uri hu vhe na vhutshilo—i ngaho photosynthesis. Yo vha i ifhio ndivho ya u dzudzanya ḽifhasi nga yeneyo nḓila?

Yesaya muporofita wa kale o ṱalusa Mudzimu sa “Muvhumbi wa ḽifhasi, [we] a ḽi tika, ha ngo sika mahandana, o ḽi vhumba uri ḽi dzulwe nga vhathu.” (Yesaya 45:18) Zwi khagala uri ndivho ya Mudzimu ndi ya uri ḽifhasi ḽi dzulwe nga vhathu lwa tshoṱhe.

Zwi ṱungufhadzaho ndi uri vhathu vho shumisa luvhi tshifhiwa tsho nakaho tsha Mudzimu u swika he vha tshi tshinya. Fhedzi ndivho ya Musiki a yo ngo shanduka. Muṅwe munna wa tshifhingani tsha kale o ri: “Mudzimu ha ngi muthu, ha nga zwifhi; ha ngi ṅwana wa muthu, ha nga sutuki. Naa a nga amba, a si tsha ita? Naa a nga bula, a si vuledze?” (Numeri 23:19) Zwi re zwone ndi uri nṱhani ha uri Mudzimu a tendele uri ḽifhasi ḽi tshinywe, tshifhinga tshine a ḓo “lozwa vha tshinyadzaho ḽifhasi” tshi khou swika nga u ṱavhanya.—Nzumbululo 11:18.

Yesu Kristo kha Pfunzo yawe ya Thavhani i re na bvumo o ri: “Hu takala vho vuḓaho, ngauri vha ḓo vha vhaṋe vha ḽifhasi.” (Mateo 5:5) Nga murahu kha yeneyo nyambo, Yesu o dzumbulula nḓila ine ḽifhasi ḽa ḓo  tsireledzwa ngayo kha mutshinyalo. O laedza vhatevheli vhawe uri vha rabele vha ri: “Muvhuso wau nga u ḓe. Zwine wa funa nga zwi itwe fhano kha ḽifhasi vhunga zwi tshi itwa ngei ṱaḓulu.” Ee, Muvhuso wa Mudzimu kana hulumeni, u ḓo khunyeledza ndivho ya Mudzimu kha ḽifhasi.—Mateo 6:10.

Malugana na tshanduko dzi swayeaho dzine dza ḓo ḓiswa nga Muvhuso, Mudzimu u ri: “Vhonani! Zwoṱhe ndi zwi ita zwiswa.” (Nzumbululo 21:5) Naa izwi zwi amba uri Mudzimu u ḓo sika ḽifhasi ḽiswa? Hai, a hu na tsho khakheaho nga pulanete yashu. Nṱhani hazwo, Mudzimu u ḓo fhelisa vhane vha khou tshinya pulanete, vha “tshinyadzaho shango,” ndi uri mivhuso ya vhathu ine ya khou vhusa ṋamusi. I ḓo dzhielwa vhudzulo nga “ḽiṱaḓulu ḽiswa na ḽifhasi ḽiswa”—hulumeni muswa wa ṱaḓulu, Muvhuso wa Mudzimu, une wa ḓo vhusa vhathu vhaswa kha ḽifhasi.—Nzumbululo 21:1.

U itela u lugisa mutshinyalo wo bveledzwaho nga vhathu, Mudzimu u ḓo dovha a ḓadza ḽifhasi nga zwibveledzwa zwa mupo. Musi a tshi ṱalusa zwine Mudzimu a ḓo zwi ita, mupsalme o hevhedzwa u ṅwala zwi tevhelaho: “Wo dalela shango wa ḽi nusa maḓi, wa ḽi shudufhadza nga zwinzhi.” Samusi hu tshi ḓo vha hu na mutsho wavhuḓi nahone zwa ndeme vhukuma, hu na phaṱhutshedzo ya Mudzimu, ḽifhasi ḽi ḓo vha paradiso ine ya bveledza zwiḽiwa zwinzhi.—Psalme ya 65:9-13.

U ya nga muṅwaleli wawe ane a pfi Pyarelal, Mohandas Gandhi, we a vha e murangaphanḓa wa zwa vhurereli wa India, o amba zwi tevhelaho: “Ḽifhasi ḽi bveledza zwithu zwine zwa nga fusha zwishaiwa zwa vhathu vhoṱhe, fhedzi hu si vhupangwa ha vhathu vhoṱhe.” Muvhuso wa Mudzimu u ḓo fhelisa tshiitisi tsha thaidzo dzi re kha ḽifhasi nga u shandula mbilu dza vhathu. Muporofita Yesaya o amba hu tshee nga phanḓa uri nga fhasi ha vhuvhusi ha Muvhuso, vhathu a vha tsha ḓo ita ‘tshivhi, a vha tsha ḓo tshinya’ vhathu ngavho kana ḽifhasi. (Yesaya 11:9) Zwi re zwone ndi uri ṋamusi vhathu vha dzimilioni vha vhubvo hoṱhe vho no ḓi thoma u guda zwilinganyo zwa nṱha zwa Mudzimu. Vha khou funzwa u funa Mudzimu na vhaṅwe vhathu, u sumbedza muya wa u livhuha, u ṱhogomela mupo, u vhulunga zwibveledzwa zwa ḽifhasi na u tshila nga nḓila ine ya tikedza ndivho ya Musiki. Vha khou lugiselelwa vhutshilo kha ḽifhasi ḽa paradiso.—Muhuweleli 12:13; Mateo 22:37-39; Vhakolosa 3:15.

Mafhungo a tsiko a re kha Genesi a phetha nga maipfi a tevhelaho: “Mudzimu a lavhelesa zwoṱhe zwe a ita a wana zwó naka nga ngoho.” (Genesi 1:31) Ndi ngoho uri ḽifhasi ndi ḽa ndeme vhukuma lune Mudzimu a nga si tende ḽi tshi tshinywa lwa tshoṱhe. Ri khuthadzwa nga u ḓivha uri vhumatshelo ha pulanete yashu vhu zwanḓani zwa Yehova Mudzimu, Musiki washu wa lufuno. U fulufhedzisa uri: “Vha u ḓo vha vhaṋe vha shango ndi vhavhuya, ndi vhone vha u ḓo dzula khaḽo’ lini na lini.” (Psalme ya 37:29) U nga ri ni nga vha muṅwe wa “vhavhuya” vhane vha ḓo vhidza ḽifhasi uri ndi haya havho ha tshoṱhe.