MUSI Pascal a tshi khou aluwa vhuponi vhune ha vha na tshengelo ngei Côte d’Ivoire, o vha a tshi ṱoḓa vhukuma u tshila vhutshilo ha khwine. Samusi o vha e mutambi wa mavili a sa athu vha na tshenzhelo, o ḓivhudzisa uri, ‘Ndi ngafhi hune nda nga wana hone tshibuli tsha u vha ngweṋa ya zwa mitambo nahone nda pfuma?’ Musi e miṅwahani yawe ya vhu-20, o phetha nga ḽa uri Yuropa ndi hone hune a fanela u ya hone. Fhedzi samusi o vha e si na maṅwalwa a u enda, o vha a tshi ḓo fanela u dzhena Yuropa nga nḓila i siho mulayoni.

Nga 1998, musi e na miṅwaha ya 27, Pascal a thoma lwendo lwawe. A dzhena kha ḽa Ghana, a fhira Togo na Benin, nahone a fhedzisela o swika ḓoroboni ya Birni Nkonni ngei Niger. Zwino o vha o sedzana na tshipiḓa tshi re na khombo vhukuma tsha lwonolwo lwendo. U itela uri a ye devhula, o vha a tshi fanela u ṋamela ṱhiraka u itela u pfuka Soga ḽa Sahara. Nga murahu ha zwenezwo, musi o no swika lwanzheni lwa Mediterranean, o vha a tshi ḓo ṋamela tshikepe tshi yaho Yuropa. Zwenezwo ndi zwe a vha o ḓiimisela zwone, fhedzi hu na zwithu zwivhili zwe zwa itea ngei Niger zwe zwa mu thivhela.

Tsha u thoma, o fhelelwa nga tshelede. Tsha vhuvhili, o ṱangana na Noé, muvulanḓila we a thoma u guda nae Bivhili. Zwe a zwi guda zwo mu kwama vhukuma nahone zwa shandula nḓila ine a dzhia vhutshilo ngayo. Zwipikwa zwawe zwa ṋama zwo dzhielwa vhudzulo nga zwithu zwa muya. Pascal o lovhedzwa nga December 1999. U itela u sumbedza Yehova ndivhuho, nga 2001 o thoma u vula nḓila ngei Niger—ḓorobo ye a guda khayo ngoho. U ḓipfa hani nga ha tshumelo yawe? U ri: “Ndi khou tshila vhutshilo hanga nga vhuḓalo!”

U fana na Pascal, vhanzhi vho zwi vhona uri u fushea vhutshiloni zwi ḓisendeka nga u tovhola zwipikwa zwa muya. U itela u swikelela zwenezwi zwipikwa, vhaṅwe vho pfuluwa Yuropa nahone vha ḓa Afurika u itela u shuma fhethu hu re na ṱhoḓea khulwane ya vhahuweleli vha Muvhuso. Zwi re zwone ndi uri Ṱhanzi dzi fhiraho 65 dzi bvaho Yuropa—dzi re vhukati ha miṅwaha ya 17 na 70—dzo pfulutshela hu re na ṱhoḓea ngei mashangoni a Afurika Vhukovhela a Benin, Burkina Faso, Niger na Togo. * Ndi mini zwe zwa vha ṱuṱuwedza u dzhia honovhu vhukando ha ndeme, nahone ho vha na mvelelo dzifhio?

Anne-Rakel ane a bva ngei Denmark u ri: “Vhabebi vhanga vho vha vhe vharumiwa ngei Senegal. Vho vha vha tshi amba nga ha vhutshilo ha vhurumiwa tshifhinga tshoṱhe nga nḓila i nyanyulaho lwe na nṋe nda vha ndi tshi ṱoḓa u tshila honoho vhutshilo.” Hu ṱoḓaho u vha miṅwaha ya 15 yo fhiraho, musi Anne-Rakel e miṅwahani yawe ya vhu-20, o pfulutshela ngei Togo hune a ṱanganela tshivhidzoni tsha luambo lwa zwanḓa. U pfuluwa hawe zwo kwama hani vhaṅwe? U ri: “Nga murahu, murathu wanga na khaladzi anga vho ntevhela henefha Togo.”

 Aurele ane a vha wahashu wa tshinnani o vhingaho ane a bva ngei Fura, u ri: “Miṅwahani miṱanu yo fhiraho, musi ndi tshi bva phesheni, ndo vha ndi na khetho: u tshila vhutshilo ho dzikaho ngei Fura na u lindela Paradiso i tshi ḓa kana u dzhia vhukando ha u ṱanḓavhudza vhuḓinḓa hanga.” Aurele o dzhia vhukando ha u ṱanḓavhudza vhuḓinḓa hawe. Hu ṱoḓaho u vha miṅwaha miraru yo fhiraho, ene na mufumakadzi wawe Albert-Fayette, vho pfulutshela Benin. Aurele u ri: “U ḓiṋekedzela u shumela Yehova fhano ndi zwithu zwavhuḓi vhukuma u fhira zwoṱhe zwe ra vhuya ra zwi ita.” Aurele a tshi khou ṅwethuwa u engedza nga uri: “Zwi re zwone ndi uri zwiṅwe zwipiḓa zwa tsimu yashu zwi re phendelashango zwi nkhumbudza nga ha Paradiso.”

Clodomir na mufumakadzi wawe Lysiane, vho pfuluwa Fura vha ḓa Benin miṅwaha ya 16 yo fhiraho. Mathomoni vho vha vha tshi ṱuvha muṱa na khonani dzavho dza ngei Fura, nahone vhenevho vhavhingani vho vha vha tshi vhona u nga vha nga si kone u ḓowela vhutshilo havho vhuswa. Naho zwo ralo, ho vha hu si na tshiitisi tsha u vhilaela. Vho wana dakalo ḽihulwane vhukuma. Clodomir u ri: “Nga u tou angaredza, kha yeneyo miṅwaha ya 16, ro vha na ndugelo ya u thusa muthu muthihi nga ṅwaha u ṱanganedza ngoho.”

Sébastien na Johanna, vhavhingani vha bvaho ngei Fura, vho pfulutshela Benin nga 2010. Sébastien u ri: “Hu na mushumo munzhi tshivhidzoni. U shuma fhano zwi fana na u dzhena tshikolo tsha lwa ṱaḓulu tsho ṱavhanyiswaho!” Vhathu vha aravha hani vhuḓinḓani? Johanna u ri: “Vha na ḓora ḽa u ṱoḓa u ḓivha ngoho. Na musi ri si vhuḓinḓani, vhathu vha a ri imisa tshiṱaraṱani u itela u ri vhudzisa mbudziso dza Bivhili na u wana khandiso dzashu.” Honohu u pfuluwa ho kwama hani mbingano yavho? Sébastien u ri: “Zwo khwaṱhisa mbingano yashu. Ndi zwithu zwavhuḓi vhukuma u ṱwa na mufumakadzi wanga vhuḓinḓani.”

Eric na mufumakadzi wawe, Katy, ndi vhavulanḓila ngei Benin hune vhathu vha dzula kule na kule. Hu ṱoḓaho u vha miṅwaha ya fumi yo fhiraho, musi vha tshi kha ḓi dzula ngei Fura, vho thoma u vhala thero dzine dza amba nga ha u shuma fhethu hu re na ṱhoḓea khulwane na u haseledza na vhahashu vha re tshumeloni ya tshifhinga tsho ḓalaho. Zwenezwo zwo vha ṋea lutamo lwa u pfulutshela seli ha malwanzhe, zwe vha zwi ita nga 2005. Nyaluwo ye vha i tshenzhela yo vha yavhuḓi vhukuma. Eric u ri: “Miṅwahani mivhili yo fhiraho tshigwada tshashu tsha ngei ḓoroboni ya Tanguiéta tsho vha tshi na vhahuweleli vha 9; zwino tshi na vha 30. Nga Swondaha, vhane vha vha hone miṱanganoni vha vha vhukati ha 50 na 80. U vhona yeneyi nyaluwo zwi ḓisa dakalo ḽihulwane vhukuma!”

Ndi khaedu dzifhio dze vhenevha vhane vha thusa fhethu hu re na ṱhoḓea khulwane vha sedzana nadzo? Benjamin, a re na miṅwaha ya 33, ndi khaladzi a Anne-Rakel. Nga ṅwaha wa 2000 musi e ngei Denmark, o ṱangana na murumiwa  we a vha a tshi shuma Togo. Benjamin u ri: “Musi ndi tshi vhudza onoyo murumiwa uri ndi ṱoḓa u vula nḓila, o ri: ‘Ni nga vula nḓila kha ḽa Togo.’” Benjamin o elekanya nga hazwo. U ri: “Ndo vha ndi sa athu fara na miṅwaha ya 20 nga tshenetsho tshifhinga, fhedzi khaladzi dzanga mbili dzo vha dzi tshi vho shuma ngei Togo. Zwenezwo zwa ita uri zwi leluwe vhukuma uri ndi ye henefho.” Nga zwenezwo, a mbo ḓi pfuluwa. Naho zwo ralo, hu vha hu tshee na khaedu. Benjamin u ri: “Ndo vha ndi sa koni u amba Lufura na zwiṱuku-ṱuku. Miṅwedzi ya rathi ya u thoma yo konḓa vhukuma nga nṱhani ha uri ndo vha ndi sa koni u amba na vhathu.” Naho zwo ralo, nga u ya ha tshifhinga, a mbo ḓi vha khwine. Zwino Benjamin u shuma Bethele ya ngei Benin, u isa khandiso zwivhidzoni na u thusa muhashoni wa dzikhomphyutha.

Eric na Katy vho bulwaho u thomani vho vha vha tshi shuma tsimuni ya luambo lusili ngei Fura musi vha sa athu pfulutshela kha ḽa Benin. Afurika Vhukovhela ḽo fhambana hani na maṅwe mashango? Katy u ri: “Zwo vha zwi tshi konḓa u wana vhudzulo havhuḓi.” Lwa miṅwedzi yo vhalaho ro dzula nḓuni i si na muḓagasi na maḓi. Eric u engedza nga uri: “Ho vha hu tshi dzula hu na muzika une wa lilela nṱha u swika vhukati ha vhusiku. U fanela u konḓelela zwithu zwo raloho nahone u ḓiimisele u tendelana na zwiimo.” Vhuvhili havho vha a tenda uri: “Dakalo ḽine ḽa ḓiswa nga u shuma tsimuni i sa athu shumiwa ḽi fhira thaidzo naho dzi dzifhio dzine dza nga vha hone.”

Michel na Marie-Agnès, vhavhingani vha ngei Fura vha re miṅwahani yavho ya vhu-50, vho pfulutshela ngei Benin hu ṱoḓaho u vha miṅwaha miṱanu yo fhiraho. Mathomoni vho vha vha tshi vhilaela. Michel u ri: “Vhaṅwe vho vhambedza u pfuluwa hashu na muthu ane a tshimbila kha thambo a tshi khou sukumedza girivhana—nahone riṋe ro vha ro dzula kha girivhana! Zwo vha zwi tshi ḓo ofhisa arali ro vha ri sa zwi ḓivhi uri muthu ane a khou tshimbila kha thambo ndi Yehova. Nga zwenezwo, ra pfuluwa ri tshi itela Yehova nahone ri na Yehova.”

Vhane vha vha na tshenzhelo ya u shuma hu re na ṱhoḓea khulwane vha ombedzela ndeme ya u ḓilugiselela nga u dzhia hovhu vhukando vhu tevhelaho: Dzudzanyani hu tshee nga phanḓa. Gudani u tendelana na zwiimo. Shumisani zwavhuḓi tshelede. Ḓitikeni nga Yehova.—Luka 14:28-30.

Sébastien, we a bulwa mathomoni o ri: “Musi ri sa athu pfuluwa nṋe na Johanna ro vhulunga tshelede lwa miṅwaha mivhili nga u fhungudza tshinyalelo dza u ḓimvumvusa na u sa renga zwithu zwi si zwa ndeme.” U itela uri vha kone u bvela phanḓa vha tshi shuma seli ha malwanzhe, vho shuma kha ḽa Yuropa lwa miṅwedzi yo vhalaho ṅwaha muṅwe na muṅwe, zwa vha ita uri vha kone u vula nḓila Benin ṅwaha woṱhe.

Marie-Thérèse ndi muṅwe wa vhahashu vha tshisadzini a songo vhingwaho kha vha 20 vha bvaho seli ha  malwanzhe u itela u shuma hu re na ṱhoḓea khulwane ngei Afurika Vhukovhela. O vha e mureili wa bisi ngei Fura; naho zwo ralo, nga 2006 a dzhia ḽivi ya ṅwaha u itela u vula nḓila ngei Niger. Hu sa athu fhela na tshifhinga, o vha a tshi vho zwi ḓivha uri honovhu ndi hone vhutshilo vhune a ṱoḓa u vhu tshila. Marie-Thérèse u ri: “Musi ndo no humela kha ḽa Fura, ndo amba na mutholi wanga nga ha lutamo lwanga lwa u shandula mbekanyamushumo yanga ya u shuma, nahone o vha o ḓiimisela u i shandula. Zwino, u bva nga May u swika nga August, ndi shuma sa mureili wa bisi ngei Fura, nahone u bva nga September u swika nga April, ndi shuma sa muvulanḓila ngei Niger.”

Vhane vha ‘dzula vha tshi ṱoḓa Muvhuso u thoma’ vha nga fulufhela uri Yehova u ḓo vha ṋea “zwiṅwe zwithu zwoṱhe” zwi ṱoḓeaho. (Mat. 6:33) Sa tsumbo: Ṱhogomelani zwe zwa itea kha Saphira, wahashu wa tshisadzini wa ngei Fura a re miṅwahani yawe ya vhu-20 ane a vula nḓila ngei Benin. Nga 2011 o humela Fura u itela u shumela tshelede yo eḓanaho u itela u ḓiṱhogomela muṅwe ṅwaha (wa vhurathi) ngei Afurika. Saphira u ri: “Ho vha hu nga Ḽavhuṱanu, hu ḓuvha ḽanga ḽa u fhedzisela mushumoni, fhedzi ndo vha ndi tshi kha ḓi ṱoḓa uri ndi shume maṅwe maḓuvha a fumi u itela uri ndi kone u vha na tshelede yo eḓanaho ṅwaha u tevhelaho. Ndo vha ndo salelwa nga vhege mbili ndi kha ḽa Fura. Ndo rabela Yehova, nahone nda mu ṱalutshedza vhuimo hanga. Nga murahunyana, vha khamphani ya u thola vhathu vho nthwela luṱingo nahone vha mmbudzisa arali ndi tshi nga dzhiela muṅwe muthu vhudzulo lwa vhege mbili.” Nga Musumbuluwo, Saphira a ya mushumoni wonoyo u itela uri a gudiswe mushumo nga mushumi we a vha a tshi tea u shuma vhudzuloni hawe. U ri: “Zwo mmangadza vhukuma musi ndi tshi wana uri o vha e wahashu wa tshisadzini wa Mukriste we a vha a tshi ṱoḓa maḓuvha a vhuawelo a fumi u itela uri a kone u ya Tshikoloni tsha Tshumelo ya Vhuvulanḓila! Mutholi wawe o vha o hana u mu ṋea maḓuvha a vhuawelo nga nnḓa ha musi a wana muthu we a vha a tshi ḓo shuma vhuimoni hawe. O vha o humbela Yehova uri a mu thuse, samusi na nṋe ndo vha ndo ita nga u ralo.”

Vhaṅwe vhahashu vha tshinnani na vha tshisadzini vho shuma kha ḽa Afurika Vhukovhela lwa miṅwaha minzhi nahone vha vho tou ḓipfa vhe hayani. Vhaṅwe vho kona u dzula miṅwaha i si gathi nahone vha dovha vha humela mashangoni a havho. Fhedzi na ṋamusi, vhenevha vhe vha vhuya vha thusa hu re na ṱhoḓea khulwane vha kha ḓi vhuyelwa nga miṅwaha ye vha i fhedza vha tshi khou shuma mashangoni a sili. Vho guda uri u fushea ha ngoho vhutshiloni vhu ḓiswa nga u shumela Yehova.