Paradiso! Zwibugwana zwa u enda zwine zwa vha na muvhala wavhuḓi zwi sumbedza fhethu ha manaka-naka hune ra nga ya hone u itela u awela na u hangwa thaidzo na mbilaelo dzashu. Fhedzi samusi roṱhe ri tshi zwi ḓivha, musi ri tshi humela mahayani, vhutshilo vhu vha vhu songo shanduka.

Naho zwo ralo, u humbulisisa nga ha paradiso ndi zwithu zwavhuḓi vhukuma. Ri nga ḓivhudzisa uri: ‘Naa “paradiso” i sokou vha muḽoro zwawo? Arali zwo ralo, ndi ngani i tshi kunga? Naa i ḓo vhuya ya vha hone zwa vhukuma?’

Maḓanani a miṅwaha o fhiraho, vhathu vho vha vha tshi takalela u pfa nga ha paradiso. Dakalo ḽa vhathu vhanzhi ḽo ṱuṱuwedzwa nga zwe zwa bulwa Bivhilini nga ha “tsimu [ya] ngei Edeni, thungo ya Vhubvaḓuvha.” Ndi mini zwe zwa ita uri yeneyo tsimu i kunge? Bivhili i ri: “Yehova Mudzimu a melisa miri yoṱhe i takadzaho i tshi vhonwa, na i ḓifhaho i tshi ḽiwa.” Yeneyo tsimu yo vha i fhethu havhuḓi na hu takadzaho. Tshithu tshe tsha vha tshi tshi kunga u fhira zwoṱhe, ndi “muri wa vhutshilo vhukati ha tsimu.”—Genesi 2:8, 9.

Zwiṅwe hafhu, bugu ya Genesi yo bula milambo miṋa ye ya vha i tshi elela i tshi bva tsimuni ya Edeni. Kha yeneyo milambo miṋa, hu na milambo mivhili ine ya kha ḓi ḓivhea na ṋamusi—ndi Tigris (kana Hidekele) na Furata. (Genesi 2:10-14) Yeneyo milambo mivhili i elela i tshi ya Gombameni ḽa Peresia, ḽine zwino ḽa vha Iraq, ḽe ḽa vha ḽi tshipiḓa tsha kale tsha Peresia.

Zwi a pfesesea uri paradiso i re kha ḽifhasi ndi tshipiḓa tsha ndeme vhukuma kha mvelele ya Peresia. Khaphethe ya Peresia ya ḓanani ḽa vhu-16 ḽa miṅwaha ine ya vha ngei Philadelphia Museum of Art, Pennsylvania kha ḽa U.S.A., yo olwa tsimu yo tingeledzwaho i re na miri na maluvha. Ipfi ḽa Lupersia ḽine ḽa ri “tsimu yo tingeledzwaho” ḽi dovha ḽa amba “paradiso” nahone yeneyo tsimu ine ya vha kha khaphethe, i sumbedza nḓila ye Bivhili ya ṱalusa ngayo lunako lwa tsimu ya Edeni ya vhuimo ha nṱha.

Zwi re zwone ndi uri mafhungo nga ha paradiso a ambiwa lunzhi-lunzhi kha nyambo na mvelele nnzhi shangoni ḽoṱhe. Samusi vhathu vha tshi pfulutshela mashangoni o fhamba-fhambanaho, vha vha vhe na mahumbulele a hune vha bva hone nahone nga murahu ha miṅwaha vha thoma u ḓowelana na zwine ḽeneḽo shango ḽa zwi tenda na mvelele dza henefho. Na ṋamusi, vhathu vhanzhi vha ṱalusa fhethu ho nakaho vhukuma sa paradiso.

Vhaṅwe vhaendelamashango vho amba uri vho wana paradiso ye ya vha yo xela. Sa tsumbo, muṅwe mudzhenerala wa mmbi ya Britain ane a pfi Charles Gordon, musi a tshi dalela ngei Seychelles nga 1881, o takadzwa vhukuma nga lunako lwa tsimu ya Vallée de Mai—zwino ho no vha fhethu ha World Heritage—nahone o vha a tshi hu dzhia sa tsimu ya Edeni. Ḓanani ḽa vhu-15 ḽa miṅwaha, mutshimbidzatshikepe wa ngei Italia ane a pfi Christopher Columbus o vha a tshi humbula u nga o wana tsimu ya Edeni musi a tshi swika tshiṱangadzimeni tsha ngei Hispaniola hune zwino ha vha Dominican Republic na Haiti.

Bugu ya ḓivhazwakale ya musalauno ine ya pfi Mapping Paradise, i na zwidodombedzwa zwi fhiraho 190 zwa mimapa ya kale nahone vhunzhi hayo i sumbedza Adamu na Eva vhe tsimuni ya Edeni. Kha yeneyo mimapa, hu na mapa u songo ḓoweleaho une wa bva kha kopi ya ḽiṅwalwa ḽa Beatus wa ngei Liébana wa ḓanani ḽa vhu-13 ḽa miṅwaha. Nṱha ha wonoyo mapa hu na kubogisi kuṱuku kwo olwaho paradiso vhukati hakwo. Kha kwonoko kubogisi, hu khou elela milambo miṋa yo ṅwalwaho “Tigris,” “Furata,” “Pisoni” na “Geon” nahone lumeme luṅwe na luṅwe lwa yeneyo milambo lu vhonala lu tshi nga lu imela u phaḓalala ha Vhukriste kha zwipiḓa zwiṋa zwa ḽifhasi. Tshenetsho tshifanyiso tshi sumbedza uri naho Paradiso ya mathomoni yo vha i sa ḓivhei, fhedzi Paradiso i kha ḓi sumbedzwa sa fhethu hu kungaho vhukuma.

Murendi wa Muisimane we a vha a tshi pfi John Milton wa ḓanani ḽa vhu-17 ḽa miṅwaha, u ḓivhelwa tshirendo  tshawe tshe tsha vha tshi tshi pfi Paradise Lost, tsho thewaho kha mafhungo a re kha Genesi ane a amba nga ha tshivhi tsha Adamu na u pandelwa hawe Edeni. Kha tshenetsho tshirendo o ombedzela uri mafulufhedziso a u wana vhutshilo vhu sa fheli kha ḽifhasi a ḓo ḓadzea, o ri: “Nga tshenetsho tshifhinga ḽifhasi ḽoṱhe ḽi ḓo vha Paradiso.” Nga murahu, Milton o ṅwala tshiṅwe tshirendo tshine tsha pfi Paradise Regained.

Vhukuma, mafhungo a u xelelwa nga paradiso kha ḽifhasi ho vha hu zwithu zwine vhathu vha dzula vha tshi amba nga hazwo. Fhedzi ndi ngani vhathu vha si tsha amba nga hazwo ṋamusi? Bugu Mapping Paradise yo amba uri “vhagudi vha zwa vhurereli a . . . vho ngo tsha vha na ndavha na mafhungo a uri paradiso yo vha i ngafhi.”

Vhathu vhanzhi vhane vha ya kerekeni vha funzwa uri vha khou ya ṱaḓulu, hu si paradisoni kha ḽifhasi. Fhedzi Bivhili i amba zwi tevhelaho kha Psalme ya 37:29: “Vha u ḓo vha vhaṋe vha shango ndi vhavhuya, ndi vhone vha u ḓo dzula khaḽo’ lini na lini.” Samusi ḽino shango ḽi si paradiso, ri na fulufhelo ḽifhio ḽine ḽa sumbedza uri ḽeneḽo fulufhedziso ḽi ḓo vhuya ḽa ḓadzea? *

Yehova Mudzimu we a sika Paradiso ya mathomoni, o fulufhedzisa uri u ḓo dovha a i vusulusa. Nga nḓila-ḓe? Humbulani uri Yesu o ri funza uri ri rabele nga nḓila i tevhelaho: “Muvhuso wau nga u ḓe. Zwine wa funa nga zwi itwe fhano kha ḽifhasi vhunga zwi tshi itwa ngei ṱaḓulu.” (Mateo 6:10) Wonoyo ndi Muvhuso une wa ḓo vha kha ḽifhasi une muvhusi wawo a ḓo vha Yesu Kristo nahone u ḓo fhelisa mivhuso yoṱhe ine ya vha hone zwino. (Daniele 2:44) Nga fhasi ha wonoyo Muvhuso, hu ḓo ‘itwa’ zwine Mudzimu a zwi funa malugana na paradiso i re kha ḽifhasi.

Mathomoni, muporofita Yesaya o vha o hevhedzwa uri a ṱaluse nḓila ine Paradiso ya ḓo vha ngayo, zwithu zwoṱhe zwine zwa tsikeledza na zwi dinaho vhathu ṋamusi zwi ḓo vha zwi si tsheeho. (Yesaya 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23) Ri ni ṱuṱuwedza uri ni fhedze mimunithi isi gathi ni tshi khou vhala eneo maṅwalo Bivhilini yaṋu. U ita nga u ralo zwi ḓo ita uri ni vhe na vhungoho ha zwine Mudzimu a ḓo zwi itela vhathu vha thetshelesaho. Vhane vha ḓo vha vha tshi khou tshila vha ḓo ḓiphina nga paradiso nahone vha ḓo takalelwa nga Mudzimu, zwithu zwe Adamu a xelelwa ngazwo.—Nzumbululo 21:3.

Ndi ngani ri tshi nga vha na vhungoho ha uri Paradiso ye ya fulufhedziswa a si muḽoro, fhedzi ndi ya vhukuma? Ngauri Bivhili i ri: “Ḽiṱaḓulu ndi ḽiṱaḓulu ḽa Yehova; ḽifhasi ḽone o ḽi ṋea vhana vha vhathu.” Fulufhelo ḽa Paradiso ya kha ḽifhasi ndi ḽe ḽa “fulufhedziswa kale-kale nga Mudzimu a sa zwifhi.” (Psalme ya 115:16; Tito 1:2) Ndi tshilavhelelwa tshavhuḓi vhukuma tshine Bivhili ya ri fulufhedzisa tshone—u tshila lwa tshoṱhe Paradisoni!