Һә-ә, уйғун. Муқәддәс Язмилар илим-пән китави болмисиму, униңда илим-пәнгә мас келидиған нәрсиләр йезилған. Илим-пән вә Муқәддәс китап өз ара бир-биригә уйғун келидиғанлиғини көрситидиған бәзи мисалларға диққәт қилиң. Шундақла қедимда Муқәддәс Язмилар йезилған заманларда яшиған инсанларниң көзқариши вә чүшәнчилириниң Муқәддәс китаптики илим-пәнгә уйғун дәлилләрдин пәриқлик болғанлиғиға диққәт ағдуруң.

•   Муқәддәс китап каинатниң башлиниши болған дәйду (Яритилиш 1:1). Лекин көплигән қедимқи әпсанә-ривайәтләрдә каинатниң яритилғанлиғи әмәс, әксинчә өз-өзидин пәйда болғанлиғи тәсвирләнгән. Бабиллиқлар каинатни яратқан илаһлар икки океандин келип чиққанлиғиға ишәнгән. Башқа әпсанә-ривайәтләрдә болса, каинат йоған бир тухумдин пәйда болған дәп һекайә қилинған.

•   Муқәддәс китап каинат намәлум бир илаһларниң хаһиши бойичә әмәс, бәлки тәбиәтниң қанунийәтлири бойичә һәрикәтлинидиғанлиғини ейтиду (Аюп 38:33; Йәрәмия 33:25). Дунияниң җай-җайлиридики хәлиқләр арисидики ривайәтләр илаһларниң алдин билгили болмайдиған вә һәтта бәзидә рәһим-шәпқәтсизлиги алдида инсанлар бәк аҗиз дәп үгитиду.

•   Муқәддәс китап йәр шари каинатта бошлуққа есип қоюлған дәйду (Аюп 26:7). Қедимда яшиған көплигән инсанлар йәр түз тәкшиликтә вә йоған бир нәрсә яки һайванниң, мәсилән буқа яки ташпақиниң үстидә туриду дәп ишәнгән.

•   Муқәддәс китап деңиз-океанлардин вә башқа мәнбәләрдин һорға айланған сулар асманға көтирилип, ямғур, қар вә мөлдүр һалитидә йәргә қайтип чүшүп, дәриялар вә булақларни толдуриду дәйду (Аюп 36:27, 28; Вәз 1:7; Йәшая 55:10; Амос 9:6). Қедимий греклар болса, дәриялар йәр астидики деңиз сулири билән толдурилиду дәп ойлиған. Бу көзқараш 18 әсиргичә давам қилған.

•   Муқәддәс китаптики тазлиқ қаидилири кишиләрниң тән-саламәтлигини һимайә қилиду. Исраил хәлқигә берилгән Тәврат қанунида бир җәсәткә тәккүзгәндин кейин жуюнуш, жуқумлуқ кесәлгә гириптар болған кишини карантин қилиш вә инсанларниң тәрәтлирини йәргә күмүветиш керәк дегән буйруқлар бар (Лавийлар 11:28; 13:1—5; Қанун шәрһи 23:13). Бирақ бу буйруқлар берилгән вақитта Мисирда кишиниң очуқ ярисиға инсанниң тәрәтлири қошулған арлашмиларни чаплап давалаш тәвсийә қилинған.

 Муқәддәс китапни пухта тәтқиқ қилсақ, бундақ хаталиқларни тапалмаймиз. Төвәндә Муқәддәс китап илим-пәнгә уйғун әмәс дәйдиған кәң тарқалған бәзи натоғра көзқарашлар бар:

 Натоғра көзқараш: Муқәддәс китапта каинат 24 саат вақитни бирлик қилған 6 күн ичидә яритилған дәп йезилған.

 Һәқиқәт: Муқәддәс китапта Худа каинатни қанчә узун вақит ичидә яратқанлиғи ениқ йезилмиған (Яритилиш 1:1). Униңдин башқа, Яритилиш китавиниң 1-бабида тилға елинған яритилиш күнлири яки дәвирлири қанчә узун вақит давамлашқанлиғи ениқ көрситилмигән. Қизиқарлиқ йери шуки, йәр вә асман яритилған дәвир Муқәддәс китапта «күн» дәп тилға елинған (Яритилиш 2:4).

 Натоғра көзқараш: Муқәддәс китап фотосинтезға ярдәм беридиған қуяш пәйда болуштин бурун өсүмлүкләр яритилған дәйду (Яритилиш 1:11, 16).

 Һәқиқәт: Муқәддәс китапта асмандики юлтузларниң бири болған қуяш яритилғандин кейин өсүмлүкләр яритилғанлиғи тилға елинған (Яритилиш 1:1). Қуяш чачқан нур яритилишниң биринчи «күни» яки дәвридә йәр йүзигә йетип кәлгән. Яритилишниң үчинчи «күнигә» кәлгәндә, атмосфера барғансири тазланғач, йәр йүзидә фотосинтезниң башлинишини илгири сүридиған йоруқлуқ йетәрлик дәриҗидә пәйда болған еди (Яритилиш 1:3—5, 12, 13). Бирақ кейинәрәк қуяш йәр йүзидин ениқ көрүнгән (Яритилиш 1:16).

 Натоғра көзқараш: Муқәддәс китапта қуяш йәр йүзини мәркәз қилип айлиниду дәп ейтилған.

 Һәқиқәт: Вәз 1:5дә: «Күн чиқиду, күн патиду; вә чиқидиған җайға қарап йәнә алдирап маңиду»,— дәп йезилған. Бирақ бу айәт йәр йүзидә туруп қариғанда, қуяшниң қандақ һәрикәтлинидиғанлиғини тәсвирләйду. Гәрчә йәр шариниң қуяшни мәркәз қилип айлинишини ениқ билсәкму, «күн чиқиду» вә «күн патиду» дегән сөз-ибариләрни ишлитимиз.

 Натоғра көзқараш: Муқәддәс китапта йәр шари түз тәкши шәклидә дәп ейтилған.

 Һәқиқәт: Муқәддәс китапта «йәр-зиминниң чәтлиригичә» дегән ибарә бар. Бирақ бу ибарә йәр шариниң тәкши вә униң чети бар екәнлигини билдүрмәйду (Әлчиләр 1:8). Шуниңға охшаш Муқәддәс китаптики «йәр йүзиниң төрт тәрипидин» дегән сөз-ибарә пүткүл йәр йүзи дегән мәнаға егә (Йәшая 11:12; Луқа 13:29).

 Натоғра көзқараш: Муқәддәс китапқа асасланғанда, чәмбәрниң узунлуғи дәл униң диаметриниң 3 һәссигә тәң дейишиду. Лекин тоғра қиммити (π) «Пи»ға, йәни тәхминән 3,1416 саниға тәң.

 Һәқиқәт: Падишалар 1-язма 7:23; Тарихнамә 2-язма 4:2-айәтләрдә кәлтүрүлгән «мистин “деңиз” дәп аталған йоған дасниң» диаметри 10 куб яки гәз еди. «Униң бир гирвикидин йәнә бир гирвикигичә он гәз келәтти. Униң айланмиси оттуз гәз еди». Бу өлчәмләр қаримаққа тәхминән қиммәт. Униңдин башқа, мис деңизниң қелин-нипизлиғи бар, бәлким айәттә «деңизниң» ташқи гирвикиниң диамметри билән ички айланма узунлуғи өлчәнгәндики қиммәт тилға елинған.