Eaha to roto?

Tapura tumu parau

Mea nafea te ora i te faraa mai?

Mea nafea te ora i te faraa mai?

Eaha ta oe e parau?

TE ORA . . .

  1. MEA TUPU NOA MAI TE MAU MEA ATOA

  2. MEA POIETEHIA TE MAU MEA ATOA

 No vetahi, e parau te aivanaa e “mea tupu noa mai te mau mea atoa” e e parau te taata faaroo e “mea poietehia te mau mea atoa.”

 E ere râ tera manaˈo i te mea papu roa.

 Inaha, no e rave rahi taata tei haere i te haapiiraa teitei, oia atoa no e rave rahi aivanaa, mea papu ore te manaˈo e ua tupu noa mai te mau mea atoa.

 Teie te hiˈoraa o Gerard, te hoê aivanaa tei haapii mai e ua tupu noa mai te mau mea atoa i te haapiiraa tuatoru. Ua parau o ˈna: “I te mau hiˈopoaraa, ua horoa noa vau i te mau pahonoraa ta te mau orometua i hinaaro. Aita roa ˈtu râ vau i tiaturi i ta ratou i haapii mai.”

 No te aha ïa mea fifi no vetahi aivanaa ia farii e mea tupu noa mai te mau mea atoa? No te pahono atu, e hiˈopoa anaˈe i to muri nei na uiraa e piti ta e rave rahi aivanaa e uiui noa ra: (1) Mea nafea te ora i te faraa mai? (2) Mea nafea te mau mea ora i te tupuraa mai?

Mea nafea te ora i te faraa mai?

 TA VETAHI E PARAU RA. Ua fa taue mai te ora, maoti te hoê mea ora ore.

 NO TE AHA AITA VETAHI E FARII RA I TERA PAHONORAA? Mea ite aˈe te mau aivanaa i teie nei no nia i te ihitaoˈa e te faanahoraa o te mau mea ora iti roa. Noa ˈtu râ, aita ratou e nehenehe e faataa papu roa nafea te ora i fa mai ai. Aita roa ˈtu e tuatiraa i rotopu i te mau mea ora ore e te taoˈa tahi ora haihai roa ˈˈe.

 E ere i te mea papu roa te faataaraa a te mau aivanaa no nia i te huru o te oraraa i nia i te fenua e miria matahiti na mua ˈˈe. E rave rau manaˈo ta ratou i faahiti no nia i te faraa mai o te ora. Ei hiˈoraa, e parau ratou ua haamata te ora e te hoê mouˈa auahi aore ra i raro aˈe i te moana. Te tiaturi atoa ra vetahi e ua haamata te ora i roto i te hoê vahi o te ao nui e ua tae mai te reira i nia i te fenua maoti te mau fetia pao. Aita râ te reira e pahono ra i te uiraa mea nafea te ora i te faraa mai. Te haapapu noa ra te reira e ua haamata te ora i te tahi atu vahi.

 Te manaˈo ra vetahi mau aivanaa e i vai na te tahi mau huˈa taoˈa o tei riro mai ei taoˈa tahi ora no te tapao tupuna. No ratou, ua fa taue mai taua mau huˈa taoˈa ra no roto mai i te mau mea ora ore. Ua nehenehe atoa tera mau huˈa taoˈa e tatai ia ratou iho. Tera râ, aita roa ˈtu e haapapuraa i vai mau na tera mau huru huˈa taoˈa. Aita atoa te mau aivanaa i nehenehe e hamani i te reira i ta ratou piha maimiraa.

 Mea taa ê roa te mea ora tataitahi i roto i to ratou huru haaputuraa e faaohiparaa i te mau haamaramaramaraa. E horoa, e faataa e e hapono te mau taoˈa tahi ora i te mau haamaramaramaraa no nia i te mau tapao tupuna. E faaau te tahi mau aivanaa i te tapao tupuna i te hoê porotarama roro uira e te faanahoraa o te taoˈa tahi ora i te hoê taoˈa haaputuraa haamaramaramaraa roro uira. Aita râ te tiaturiraa e mea tupu noa mai te mau mea ora atoa e faataa ra nohea mai tera mau haamaramaramaraa.

 Ia tere maitai hoê taoˈa tahi ora, mea faufaa roa te mau huˈa taoˈa parauhia protéines. I roto hoê huˈa taoˈa parauhia protéine, te vai ra 100 taoˈa nainai roa parauhia acides aminés. Ua taatihia te reira te tahi i te tahi na roto i te hoê faanahoraa taa maitai. Hau atu, e mea faufaa ia faanahohia tera huˈa taoˈa na roto e 3 tuhaa taa maitai. No reira vetahi mau aivanaa e parau ai aita te reira e nehenehe e fa noa mai tera. Ua papai Paul Davies, hoê aivanaa i te pae o te ihi: “Ia tere maitai hoê taoˈa tahi ora, e titauhia 1 000 huru huˈa taoˈa parauhia protéines. E ere roa ˈtu i te mea tano ia manaˈo e mea tupu taue noa mai te reira.”

 FAAHOPEARAA. I muri aˈe e rave rahi matahiti maimiraa i roto i te mau tuhaa atoa o te ihi, ua papu ia tatou e no ǒ mai te ora i te hoê mea ora noa.

Mea nafea te mau mea ora i te tupuraa mai?

 TA VETAHI E PARAU RA. Ua tupu mǎrû mai te taoˈa ora matamua e ua tauiui hanoa te reira ia ˈna iho na roto e rave rau huru mea ora, mai te taata.

 NO TE AHA AITA VETAHI E FARII RA I TERA PAHONORAA? Te vai ra te tahi mau taoˈa tahi ora mea paari aˈe ta ratou faanahoraa i te tahi atu. Ia au i te hoê papai, aita te tiaturiraa mea tupu noa mai te mau mea atoa e faataa ra e nafea te taoˈa tahi ora haihai roa ˈˈe e nehenehe ai e fanaˈo i te hoê faanahoraa paari aˈe. Aita atoa hoi e faataa ra nohea mai te ora.

 Ua itehia i te mau aivanaa i roto i te taoˈa tahi ora tataitahi, ua faanahohia te mau huˈa taoˈa no te rave i te mau ohipa taa maitai mai te faahaereraa e te faariroraa i te maa ei ito, te rapaauraa i te tahi mau tuhaa o te taoˈa tahi ora e te haponoraa i te mau haamaramaramaraa i roto i te taoˈa tahi ora. E nehenehe anei tera faanahoraa paari roa e tupu noa mai tera? No vetahi, mea fifi ia farii i tera manaˈo.

 No ǒ mai te animara e te taata i te hoê huero faatitohia. I roto i tera huero, e rahi mai te numera o te mau taoˈa tahi ora. E fanaˈo te taoˈa tahi ora taitahi i te hoê huru e toroa no te faatupu i te mau tuhaa taa maitai o te tino. Aita te tiaturiraa mea tupu noa mai te mau mea atoa e haapapu ra e nafea te taoˈa tahi ora e “ite” ai eaha to ˈna huru e i teihea tuhaa o te tino e haere ai.

 Ua taa i te mau aivanaa i teie nei e ia taui te hoê animara i to ˈna huru no te riro ei animara ê, e titauhia ia haamata tera tauiraa i roto iho â i te huˈa taoˈa o te taoˈa tahi ora. Aita te mau aivanaa e nehenehe e haapapu e nafea te taoˈa tahi ora “haihai roa ˈˈe” e nehenehe ai e fa noa mai tera. Mea tano anei ïa ia manaˈo e ua tauiui hanoa te huru o te mau animara atoa i nia i te fenua e ua tupu noa mai te reira mai tera? Te parau ra Michael Behe, te hoê aivanaa i te pae o te ihi, e mea faahiahia roa te mea itehia maoti te mau maimiraa. Tera râ, aita hoê aˈe haapapuraa tei itehia no te faataa e nafea te faanahoraa paari roa o te mau animara i tupu ai maoti te hoê faanahoraa feruri ore.

 Mea feruri te mau taata e mea haapao atoa. E nehenehe ratou e manaˈo, e haaferuri, e faaite i te mau huru maitatai mai te aau horoa noa, te haapaeraa ia ˈna iho e te haroˈaroˈa. Aita te tiaturiraa mea tupu noa mai te mau mea atoa e nehenehe e faataa nohea mai tera mau huru maitatai o te taata.

 FAAHOPEARAA. E rave rahi o te turu ra i te manaˈo mea tupu noa mai te mau mea atoa. Aita râ vetahi e farii ra i te mau faataaraa ta tera tiaturiraa e horoa ra no nia i te faraa mai e te tupuraa o te ora.

Te mau pahonoraa mea faufaa ia haapaohia

 A hiˈopoa ˈi i te mau haapapuraa e vai ra, e rave rahi o te manaˈo ra e ua fa mai te ora maoti te ohipa a te hoê mea ora maramarama roa ˈˈe. Teie te hiˈoraa o Antony Flew, e orometua haapii i te manaˈo philosopho. I te hoê taime o to ˈna oraraa ua paturu etaeta o ˈna i te tiaturiraa mea tupu noa mai te mau mea atoa. I to ˈna iteraa i te huru faahiahia roa o te ora e te faanahoraa o te ao nui, ua taui o Flew i to ˈna manaˈo. Ma te faahiti i te hoê haaferuriraa philosopho tahito ua papai o ˈna: “E mea tia ia farii i te mau manaˈo haapapuhia noa ˈtu aita te reira e tu ra i to tatou.” No Flew, mea papu roa te manaˈo e te vai ra Hoê tei poiete i te mau mea atoa.

 Hoê â manaˈo to Gerard, faahitihia i te omuaraa o teie tumu parau. Noa ˈtu to ˈna haereraa i te haapiiraa teitei a riro atu ai ei aivanaa, ua parau o ˈna: “Aita roa ˈtu e haapapuraa o te faaite ra ua fa taue mai te ora, maoti te hoê mea ora ore. A hiˈopoa ˈi i te faanahoraa faahiahia roa o te mea ora, ua papu roa ia ˈu e te vai ra Hoê tei poiete e tei faanaho i te ohipa.”

 E nehenehe e ite hau atu â no nia i te hoê taata peni a hiˈopoa ˈi i ta ˈna i peni. Hoê â huru no Gerard tei haapii no nia i Tei poiete i te mau mea atoa a hiˈopoa ˈi i te natura. Ua rave atoa o Gerard i te taime no te haapii i te Bibilia, te buka no ǒ mai i te Atua poiete. (Timoteo 2, 3:16) I reira o ˈna i ite ai i te pahonoraa tano i te mau uiraa no nia i te aamu o te huitaata e te mau ravea papu i mua i te mau fifi ta te taata e faaruru ra. Ua papu atoa ia ˈna e te vai ra Hoê tei feruri ma te maramarama roa ia nehenehe te Bibilia ia papaihia.

 Mai ta Gerard i haapii, mea faufaa ia haapaohia te mau pahonoraa Bibilia. Te faaitoito atu nei matou ia hiˈopoa oe i te reira.