Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

Lefèvre D’étaples Wakakhumbanga Kuti Ŵanthu Wose Ŵamanye Mazgu Gha Chiuta

Lefèvre D’étaples Wakakhumbanga Kuti Ŵanthu Wose Ŵamanye Mazgu Gha Chiuta

PA SABATA mulenji mu 1520, ŵanthu ŵa ku Meaux, Paris, ŵakazizwa na ivyo ŵakapulika ku tchalitchi. Pa zuŵa ili ŵakapulika Mazgu gha Chiuta ghakuŵazgika mu chiyowoyero chawo cha Chifulenchi m’malo mwa Chilatini.

Jacques Lefèvre d’Étaples ndiyo wakang’anamulira Baibolo kufuma mu Chilatini kuya mu Chifulenchi. Pamasinda, wakalembera mubwezi wake kuti: “Ntchakukondweska kuwona kuti Chiuta wakovwira ŵanthu bweka kuti ŵapulikiske Mazgu ghake.”

Pa nyengo iyo, Tchalitchi la Katolika na ŵalongozgi ŵanyake ŵa ku Paris ŵakakhumbanga yayi kuti Baibolo ling’anamulike mu viyowoyero ivyo ŵanthu ŵanandi ŵakavimanyanga makora. Ntheura ntchivichi pera chikamutuma Lefèvre kuti wang’anamulire Baibolo mu Chifulenchi? Kasi wakachita wuli kuti wawovwire ŵanthu bweka kupulikiska Mazgu gha Chiuta?

WAKAKHUMBANGA KUMANYA UNENESKO

Pambere wandambe mulimo wakung’anamura Baibolo, Lefèvre wakajipeleka chomene pakuŵazga mabuku ghanyake ghakale ghavinjeru vya ŵanthu na gha ŵalongozgi ŵanyake ŵa Tchalitchi. Iyo wakakhumbanga kuti wanozge ivyo vikabudika mu mabuku agha. Wakasanga kuti mu mabuku agha mukaŵa vinandi vyakubudika. Apo wakafufuzanga kuti wasange mabuku agho ghali na unenesko, Lefèvre wakamba kuŵazga Baibolo la Katolika (Latin Vulgate) ilo likaŵa mu Chilatini.

Wati wasanda makora Malemba, iyo wakayowoya mwakusimikizga kuti “munthu wakuŵa wakukondwa para wamanya makora unenesko wa mu Baibolo.” Ntheura Lefèvre wakaleka kutangwanika na mabuku ghavinjeru vya ŵanthu na kwamba mulimo wakung’anamura Baibolo.

Mu 1509, Lefèvre wakasanda mabuku 5 ghakupambanapambana gha buku la Masalimo  *. Pakusanda uku wakaŵaso na Baibolo la Vulgate ilo wakalinozga. Iyo wakapambaniskanga ivyo mabuku agha ghakuyowoya kuti wasange unenesko wenecho. Mwakupambana na ŵalongozgi ŵa Matchalitchi ŵa mu nyengo yake, Lefèvre wakaŵikapo mtima kuti wamanye unenesko wa mu Baibolo. Ivyo wakachita pakung’anamura Baibolo, vikawovwira chomene ŵanthu ŵanyake awo ŵakakhumbanga kusambira Baibolo na awo ŵakakhumbanga kusintha vinthu.—Wonani bokosi lakuti “Baibolo la Lefèvre Likawovwira Chomene Martin Luther.”

Tumitu uto tukaŵa mu Baibolo la Fivefold Psalter, ilo likasindikizgika mu 1513

Nangauli iyo wakaŵa Mukatolika, kweni wakagomezganga kuti ŵanthu ŵa Tchalitchi ili ŵangasintha na kwamba kugomezga Chiuta usange ŵangapulikiska makora Malemba. Kweni kasi ŵanthu aŵa ŵakati ŵakwaniskenge wuli kupulikiska makora Mazgu gha Chiuta agho ghakaŵa mu Chilatini pera?

BAIBOLO ILO ŴAKAVU ŴAKAKWANISKANGA KUGULA

Mazgu ghakwambilira agho ghakulongora khumbo la Lefèvre lakuti ŵanthu wose ŵasambire Baibolo mu chiyowoyero chawo

Pakuti Lefèvre wakatemwanga chomene Mazgu gha Chiuta, wakaŵikapo mtima kuti ŵanthu ŵanandi ŵaŵe na mwaŵi wakughasambira. Ntheura mu Juni 1523, wakafumiska Tumabaibolo tuchokotuchoko Twamakani Ghawemi. Tumabaibolo utu tukaŵa twakutchipa chomene pakuyelezgera na Baibolo ilo likaŵa na ŵanthu ŵakusambira. Ivi vikawovwira kuti ŵakavu nawo ŵaŵe na Baibolo.

Ŵakavu ŵakakondwa chomene kuŵazga ivyo Yesu wakayowoya mu chiyowoyero chawo. Nakuti Tumabaibolo twakukwana 1,200 uto tukapulintika tukamara mu myezi yichoko waka.

WAKAŴA NA CHIKANGA

Mu mazgu ghakwambilira gha mu Tumabaibolo utu, Lefèvre wakayowoya chifukwa icho wakang’anamulira mu Chifulenchi. Iyo wakati ‘nkhukhumba kuti ŵanthu wose ŵaŵe na mwaŵi wakumanya makora unenesko wa mu Baibolo uwo uli mu Chilatini pera.’ Chifukwa wuli iyo wakaŵikapo mtima kuti ŵanthu wose ŵamanye makora ivyo Baibolo likusambizga?

Lefèvre wakamanyanga makora kuti Tchalitchi la Katolika lili kutimbanizgika na vinjeru vya ŵanthu. (Mariko 7:7; Ŵakolose 2:8) Iyo wakayowoya mwakusimikizga kuti ‘nyengo yakwana kuti ŵanthu ŵamanye makora Uthenga wa Makani Ghawemi kweniso kuti ukwenera kupharazgika pa charu chose chapasi kuti ŵanthu ŵaleke kupuluskika na visambizgo vyachilendo vya ŵanthu.’

Lefèvre wakavumbura upusikizgi wa awo ŵakasuskanga mulimo wake wakung’anamura Baibolo. Iyo wakati: “Kasi ŵalongozgi aŵa ŵangasambizga wuli ŵanthu kuti ŵachitenge ivyo Yesu wakachitanga apo iwo ŵakukhumba yayi kuti ŵanthu wose ŵaŵazgenge Mazgu gha Chiuta mu chiyowoyero chawo?”—Ŵaroma 10:14.

Ntheura Ŵalongozgi Ŵachalitchi ŵa pa Yunivesite ya Sorbonne ku Paris ŵakayezga kulekeska mulimo wa Lefèvre. Lekani mu Ogasiti 1523, ŵalongozgi aŵa ŵakakanizga kuti ŵanthu ŵaŵenge na Mabaibolo ghanyake padera pa Baibolo la Chilatini. Iwo ŵakatenge ‘Mabaibolo agha ghangatimbanizga Tchalitchi.’ Nakuti Themba Francis 1 ilo likaŵa la Chifulenchi lilekenge kunjilirapo pa nkhani iyi, mphanyi Lefèvre wakakakika na Tchalitchi la Katolika.

WAKAMALIZGA MULIMO WAKE

Lefèvre wakazomerezga yayi kuti ŵakususka ŵatimbanizge mulimo wake wakung’anamura Baibolo. Nakuti mu 1524, wakati wamara kung’anamura Malemba gha Chigiriki (Phangano Liphya), wakafumiska Kabaibolo ka buku la Masalimo mu Chifulenchi. Iyo wakachita ivi na chilato chakuti ŵanthu awo ŵakugomezga Chiuta ‘ŵalombenge kufumira pasi pa mtima nga umo wakachitiranga wamasalimo.’

Ntheura ŵalongozgi ŵa Tchalitchi pa Yunivesite ya Sorbonne mwaluŵiro ŵakamba kusanda Mabaibolo agha. Paumaliro, ŵakalamura kuti Mabaibolo ghose gha Malemba gha Chigiriki ghotcheke pakweru chifukwa ghakakhozgeranga chisambizgo cha Luther uyo ŵakatenge ngwakugaluka. Apo ŵalongozgi ŵakamwimbanga mulandu, Lefèvre wakaŵazgoranga yayi, ndipo paumaliro wakachimbilira ku Strasbourg, uko wakalutilizga mulimo wake wakung’anamura Baibolo. Nangauli ŵanthu ŵanyake ŵakati wakachita makora yayi kukhala waka chete, kweni iyo wakawona kuti ntchiwemi kuchita nthena kwa ŵanthu ŵambura kuwongera usambazi panji kuti “ngale” zaunenesko wa mu Baibolo.—Mateyu 7:6.

Pakati pajumpha waka chaka chimoza kufuma apo Lefèvre wakachimbira, Themba Francis I wakasora Lefèvre kuti ndiyo wasambizgenge Baibolo mwana wake Charles, uyo panyengo iyo wakaŵa na vyaka vinayi. Ivi vikamovwira Lefèvre kuti wamalizge makora mulimo wake wakung’anamura Baibolo. Nakuti mu 1530, Charles V. *, themba la ku France wakazomerezga kuti Baibolo lose la Chifulenchi ilo Lefèvre wakang’anamura lisindikizgike ku Antwerp.

IVYO WAKAKHUMBANGA VIKACHITIKA NADI

Pa umoyo wake wose, Lefèvre wakagomezganga kuti Matchalitchi ghangaleka kwendera vinjeru vya ŵanthu na kwamba kuthemba chomene Malemba pakusopa. Iyo wakagomezganga chomene fundo yakuti ‘Mkhristu waliyose wakwenera kuŵazga na kusambira Baibolo payekha.’ Lekani wakaŵikapo mtima kuti waliyose waŵe na mwaŵi wakusanga Baibolo. Nangauli ivyo Lefèvre wakakhumbanga kuti Matchalitchi ghaleke kuthemba vinjeru vya ŵanthu vikatondeka, kweni wakawovwira chomene kuti ŵanthu ŵakavu ŵamanye mazgu gha Chiuta.

^ ndime 8 Baibolo ilo Lefèvre wakang’anamura (Fivefold Psalter), likaŵa na vigaŵa 5 ivyo vikalongosoranga buku la Masalimo. Baibolo ili likaŵaso na tumitu tunandi uto tukalongosora vya Chiuta. Kweniso mu vigaŵa ivi mukaŵa vilembo vinayi Vyachihebere ivyo vikwimira zina la Chiuta. (Tetragrammaton.)

^ ndime 21 Mu 1535, Olivétan nayo wakafumiska Baibolo mu Chifulenchi ilo wakaling’anamura kufuma ku Mabaibolo ghanyake ghakale chomene. Iyo wakathemba chomene Baibolo la Lefèvre apo wakang’anamuranga Malemba Ghachigiriki.