Lutani apo pali nkhani

Kasi Sayansi Yikukolerana na Ivyo Baibolo Likuyowoya?

Kasi Sayansi Yikukolerana na Ivyo Baibolo Likuyowoya?

Ivyo Baibolo Likuyowoya

 Enya. Baibolo ni buku la sayansi yayi kweni likuneneska pa nkhani za sayansi. Tiwonenge nkhani zinyake izo Baibolo likuyowoya izo zikukolerana na sayansi. Kweniso tiwonenge vinyake ivyo ŵanthu ŵakagomezganga kweni vikupambana na ivyo ŵasayansi ŵakuyowoya.

  •   Vinthu vyose vikachita kulengeka. (Genesis 1:1) Mu vidokoni vyakale ŵakatenge charu chikaŵako mwangozi. Ŵanthu ku Babuloni ŵakagomezganga kuti ŵachiuta awo ŵakafuma mu nyanga ziŵiri ndiwo ŵali kupanga vinthu vyose. Ŵanyake ŵakuti vinthu vyose vikafuma mu sumbi likuru.

  •   Vinthu vyose vili kulengeka kuti viyendenge mwandondomeko. Vikulongozgeka na ŵachiuta ŵatesi yayi. (Job 38:33; Yeremiya 33:25) Vidokoni vinandi vikuti ŵanthu ŵalije nkhongono ndipo ŵachiuta ŵangaŵachitira chilichose ŵanthu, chiwemi panji chiheni.

  •   Charu chili kulenjekeka pambura kanthu. (Job 26:7) Kale ŵanthu ŵakagomezganga kuti charu ntchakupwatalara, kweniso kuti chili pa msana wa nyama yinyake yikuru nga njati panji furu mukuru chomene.

  •   Maji gha munyanja na mu milonga ghakukwera kuchanya na kuŵaso vula, chiwuvi, na matalala. (Job 36:27, 28; Mupharazgi 1:7; Yesaya 55:10; Amosi 9:6) Kale ŵanthu ŵa ku Greece ŵakagomezganga kuti maji gha mu milonga na mu nyanja ghakufuma mu nyanja iyo yili kusi kwa charu. Ndivyo ŵakagomezganga m’paka m’ma 1700.

  •   Mapiri ghakusintha. Ghanyake ghakupangika, ghanyake ghakuwundika. Mapiri ghanyake agho ghaliko sono ghakaŵa pasi pa nyanja. (Salmo 104:6, 8) Kweni ŵanyake ŵakugomezga kuti mapiri ghakalengeka na ŵachiuta ndendende umo ghakuwonekera sono.

  •   Ntchakuzirwa kujipwelelera kuti tileke kulwara. Ŵaisrayeli ŵakapika malango. Malango ghanyake ghakati ŵagezenge m’mawoko para ŵakora munthu wakufwa. Awo ŵali na nthenda yakwambukira ŵakeneranga kukhala kwaŵekha. Kweniso para ŵamujovwira ku thondo, ŵakeneranga kuwundira viheni. (Leviticus 11:28; 13:1-5; Duteronome 23:13) Nyengo iyo Ŵaisrayeli ŵakapika malango agha, munkhwala uwo Ŵaeguputo ŵakaŵikanga pa chilonda ŵakasazgangako bibi la munthu.

Kasi Baibolo likuyowoyapo utesi pa nkhani za sayansi?

 Zgoro ndakuti yayi. Wonani ivyo ŵanthu ŵanyake ŵakuti Baibolo likuyowoya:

 Utesi: Baibolo likuti Chiuta wakalenga vyose mu mazuŵa 6 gha maora 24.

 Unenesko: Baibolo likuti pakwamba Chiuta wakalenga kuchanya na charu chapasi. Fundo iyi yikulongora kuti vinthu vikalengeka ni kale. (Genesis 1:1) Chaputara 1 mu buku la Genesis, chikuyowoya yayi utali weneko wa nyengo iyo Chiuta wakalengera vinthu. Kweniso Baibolo likuti nyengo iyo Chiuta wakalengera kuchanya na charu chapasi ni “zuŵa” limoza.—Genesis 2:4.

 Utesi: Baibolo likuti Chiuta wakalenga dankha vyakumera, ndipo pamanyuma wakalenga zuŵa kuti vyakumera vikulenge makora.—Genesis 1:11, 16.

 Unenesko: Baibolo likulongora kuti Chiuta wakalenga dankha kuchanya pambere wandalenge vyakumera. Zuŵa ndimoza mwa nyenyezi izo zili “kuchanya.” (Genesis 1:1) Ungweru wa zuŵa ukayamba kufika pa charu chapasi mukatikati mwa “zuŵa” lakwamba ilo Chiuta wakalenganga vinthu. Kukati kwangweruka chomene, pa “zuŵa” lachitatu vyakumera vikamba kuŵapo pa charu. (Genesis 1:3-5, 12, 13) Kufuma apo, zuŵa likamba kuwoneka pa charu chapasi.—Genesis 1:16.

 Utesi: Baibolo likuti zuŵa likuzingilira charu.

 Unenesko: Pa Mupharazgi 1:5 pakuti: ‘Dazi likufuma, ndipo dazi likunjira, likuchimbira kuwelera ku malo ghake, uko likufumaso.’ Lemba ili likuyowoya ivyo ise tikuwona pano pasi. Nase tikuyowoya kuti “dazi lafuma” panji kuti “dazi lanjira.” Kweni fundo njakuti charu ndicho chikuzingilira zuŵa.

 Utesi: Baibolo likuti charu ntchakupwatalara.

 Unenesko: Baibolo likuyowoya mazgu ghakuti “ku vigoti vya charu” kung’anamura ‘vigaŵa vyakutali chomene vya charu chapasi.’ Kweni mazgu agha ghakung’anamura kuti charu ntchakupwatalara yayi panji kuti chili na chigoti. (Milimo 1:8) Mwakuyana waka, lero ŵanthu ŵakuyowoya kuti ‘vigaŵa vinayi vya charu chapasi’ kung’anamura kumafumiro gha dazi, kumanjiliro gha dazi, kumpoto, na kumwera. Kweni ŵakung’anamura kuti charu chili nadi na vigaŵa vinayi yayi.—Yesaya 11:12; Luka 13:29.

 Utesi: Baibolo likuti para mwagaŵa mukombero patatu, kapisi kamoza kakuyana ndendende na usani wa mukombero uwo (kutambika sirya na sirya). Kweni unenesko ngwakuti pisi iyo yikutalika pachoko. Yikuŵa 3.1416, panji kuti pi (π).

 Unenesko: Mulomo wa “Nyanja yachisulo chakusonongora” iyo yikuyowoyeka pa 1 Mathemba 7:23 na 2 Midauko 4:2 ukaŵa mikono 10 (sirya na sirya), ndipo “pakakhumbikwanga chingwe chakupimira cha mikono 30 kuti chizingilizge nyanja iyi.” Kweni vingachitika kuti panji miyeso iyi yili ndendende umo vikaŵira yayi. Nakuti panji mikono 30 mbusani wamukati kuzingilira nyanja, apo mikono 10 kupima sirya na sirya, mbusani wakuwaro.