SARA u yime exikarhi ka kamara kutani a ri languta. N’wi vone hi mahlo ya mianakanyo wansati loyi, loyi a nga ni mahlo yo saseka loyi a humaka eVupeladyambu bya Asia ni le Egipta. Xana u vonaka a nga tsakanga? Loko swi ri tano, swa twisiseka leswaku ha yini. Phela ku humelele swo tala endlwini leyi. Yena ni nuna wakwe loyi a n’wi rhandzaka Abrahama, va hete malembe yo tala va tshama endlwini leyi. * A ku ri kaya ra vona.

A va tshama e-Ura, ku nga muti lowu fuweke lowu nga ni vanhu vo tala lava tivaka mitirho ya mavoko ni van’wamabindzu. Handle ko kanakana a va fuwile. Kambe kaya ra Sara a ku ngo va ndhawu leyi a vekaka swilo swa yena kona ntsena. Eka malembe lawa a ma heteke ni nuna wakwe va tshama kwalaho, ku endleke swilo swo tala leswi va tsakiseke ni leswi va twiseke ku vava. Kwalaho va khongele ko tala swinene eka Yehovha Xikwembu lexi va xi rhandzaka. Sara a a ri ni swivangelo swo tala leswi n’wi endleke a rhandza yindlu leyi.

Nilokoswiritano, Sara a a tiyimisele ku rhurha a siya swilo hinkwaswo leswi a a swi toloverile. Hambileswi a ri ni malembe ya kwalomu ka 60, a ta ya etindhawini leti a nga titivi ni ku hanya vutomi byo tika naswona a nga swi tivi leswaku wa ha ta tlhelela ekaya rakwe. I yini lexi endleke leswaku vutomi byakwe byi cinca hilaha ku heleleke? Naswona hina namuntlha hi nga dyondza yini eka ripfumelo rakwe?

Swi tikomba onge Sara u kulele e-Ura. Namuntlha ku lo sala marhumbi emutini lowu. Kambe enkarhini wa Sara, swikepe swa van’wamabindzu leswi a swi famba hi Nambu wa Yufrata a swi tisa swilo swa risima emutini lowu. Vanhu a va khitikanela emutini lowu va famba hi switarata leswitsongo, laha a ku ri ni swikepe leswi a swi boheleriwe eribuweni naswona a ku chichiwa swilo leswi a swi ya eku xavisiweni etimakete. Anakanya Sara loyi a kuleleke emutini wo tano, laha a a tiva vanhu vo tala va muti wolowo hi mavito. Handle ko kanakana a va n’wi tsundzuka na yena hikuva a a ri mbhurhi. Nakambe ndyangu wa ka vona a wu ri kwalaho.

EBibeleni, Sara u tiveka hi ripfumelo rakwe lerikulu, ku nga ri hi leswi a a gandzela xikwembu xa n’weti lexi a xi gandzeriwa hi vanhu vo tala e-Ura. Xikwembu xexo a xi endleriwe xihondzo xo leha swinene lerova a xi vonaka ni le kule. Hambiswiritano, Sara a a gandzela Yehovha Xikwembu xa ntiyiso. Bibele a yi hlamuseli ndlela leyi a kumeke ripfumelo ha yona. Ku ringana nkarhi wo karhi, tata wakwe a a ri mugandzeri wa swifaniso swa hava. Hi ku famba ka nkarhi, Sara u tekane na Abrahama, loyi a a n’wi hundza hi malembe ya khume. * (Genesa 17:17) Hi ku famba ka nkarhi Abrahama u tiviwe tanihi “tata wa hinkwavo lava va nga ni ripfumelo.” (Varhoma 4:11) Vukati bya vona a byi tiyile, a va xiximana, va vulavurisana kahle naswona  havumbirhi bya vona a va tiyimisele ku lulamisa swiphiqo leswikulu. Kasi xa nkoka swinene, havambirhi a va rhandza Xikwembu.

Sara a a rhandza nuna wakwe swinene naswona va ake muti wa vona e-Ura laha a ku ri ni maxaka ya vona. Naswona hi ku famba ka nkarhi va langutane ni xiyimo xo tika. Bibele yi vula leswaku Sara ‘a a ri mhika; a nga ri na n’wana.’ (Genesa 11:30) Enkarhini wolowo ku va Sara a nga kumi vana a swi tika swinene. Kambe Sara u tshame a tshembekile eka Xikwembu ni le ka nuna wa yena. Lota loyi a nga ri na tatana u ve n’wana wa vona. Vutomi byi ye emahlweni ku fikela laha swilo swi cinceke hi ku helela.

Abrahama u ye eka Sara a nga ha tikoti hi ku tsaka. A a nga swi tshembi leswi endlekeke. Xikwembu lexi a va xi gandzela a xa ha ku vulavula na yena hi ku tirhisa ntsumi. Anakanya Sara a honolele nuna wakwe kutani a n’wi vutisa a ku: “Ndzi kombela u ndzi byela leswi ntsumi yi ku byeleke swona.” Kumbexana Abrahama u rhange hi ku yimanyana a vuyisa miehleketo, kutani a n’wi byela leswi Yehovha a n’wi byeleke swona a ku: “Huma etikweni ra wena ni le maxakeni ya wena u ta etikweni leri ndzi nga ta ku komba rona.” (Mintirho 7:2, 3) Endzhaku ka loko va vulavurisane hi mhaka leyi, va anakanyisise hi xileriso lexi Yehovha a va nyikeke xona. A va ta siya rifuwo ra vona kutani va va vatsendzeleki! Xana Sara a a ta ku yini? A swi kanakanisi leswaku Abrahama a a rindzele ku twa leswi Sara a nga ta swi vula. Xana a a ta n’wi seketela eka xiyimo lexi a xi ta cinca vutomi bya vona?

Hi nga ha vona onge xiyimo xa Sara a xi hi khumbi. Hi nga ha ku, ‘Xikwembu a xi si tshama xi kombela mina kumbe munghana wa mina wa vukati ku endla nchumu wo fana ni lowu!’ Nilokoswiritano, xana na hina a hi le ka xiyimo lexi fanaka? Hi hanya emisaveni leyi rhangisaka rifuwo, leyi hi khutazaka ku tirha hi matimba leswaku hi va ni swilo swo tala. Kambe Bibele yi hi khutaza ku endla leswi hambaneke, ku nga ku rhangisa vuxaka bya hina ni Xikwembu ni ku lava ku xi tsakisa ku ri ni ku va hi titsakisa. (Matewu 6:33) Loko hi ri karhi hi anakanyisisa hi leswi Sara a swi endleke, hi nga tivutisa leswi, ‘Xana ndzi ta hlawula ku endla yini?’

Loko Sara a ri karhi a paka swilo swakwe, a fanele a endla xiboho xa leswi a nga ta swi longa ni leswi a nga ta swi siya. A nga ta rhwala swilo leswikulu hikuva timbhongolo ni tikamela a swi nga ta swi kota ku swi rhwala. A swi kanakanisi leswaku swilo swo tala leswi a va ri na swona a va ta boheka ku swi xavisa kumbe ku nyika van’wana. A ta siya timakete, laha a hamba a xava mavele, nyama, mihandzu swiambalo ni swilo swin’wana ni swin’wana leswi lavekaka.

Kumbexana Sara a swi n’wi tikela ku sukela kaya rakwe. Loko ku ri leswaku yindlu ya yena a yi fana ni tiyindlu to tala leti vayimburi va ti tshubuleke eUra, Sara u lahlekeriwe hi nchumu wa nkoka swinene. Tin’wana ta tiyindlu teto a ti ri ni makamara yo tala, ni mati yo tenga. Hambi ku ri yindlu leyi tolovelekeke yi  nga ha va ni lwangu leri tiyeke, makhumbi ni rivanti leri nga lotleriwaka kahle. Xana tende a ri ta swi kota ku n’wi sirhelela eka makhamba? Kumbe, xana a ri ta n’wi sirhelela eka tinghala, tiyingwe, tibere ni timhisi, ku nga swiharhi leswi a swi tolovelekile eminkarhini ya Bibele?

Ku vuriwa yini hi ndyangu wa ka vona? Xana a a ta siya vamani? Xileriso xa Xikwembu lexi nge “huma etikweni ra wena ni le maxakeni ya wena” kumbexana a xi tika eka Sara. Swi nga ha endleka leswaku wansati loyi wa rirhandzu a a ri ni maxaka ya le kusuhi ni vamakwavo lava a a va toloverile swinene, lava kumbexana a nga ha ta tlhela a va vona. Hambiswiritano, Sara a a tiyimiserile ku famba.

Hambileswi a swi nga olovi, Sara a a lunghekele ku famba hi siku leri Yehovha a va byeleke leswaku va famba ha rona. Tera, tata wa vona na yena a ta famba na vona, hambileswi se a ri ni malembe ya kwalomu ka 200. (Genesa 11:31) Swi le rivaleni leswaku Sara a a ta va ni ntirho wo tala wo khathalela tata wakwe loyi se a dyuharile. Lota na yena u yingise Yehovha hi ku famba na vona loko va “huma etikweni ra Vakalediya.”—Mintirho 7:4.

Va fambe hi le tlhelo ka Nambu wa Yufrata laha va rhangeke va ya eHarani ku nga muti lowu nga en’walunguvupeladyambu, laha swi tekaka tikhilomitara ta kwalomu ka 960 ku ya kona. Va fike va tshama nkarhinyana eHarani. Kumbexana Tera se a vabya swinene lerova a nga ha ta swi kota ku famba mpfhuka wo leha. Va tshame kwalaho kukondza loko a fa a ri ni malembe ya 205. Loko va ha ri kwalaho, Yehovha u tlhele a vulavula na Abrahama, a n’wi byela leswaku a huma etikweni rero a ya etikweni leri a nga ta n’wi komba rona. Kambe enkarhini lowu, Xikwembu xi tlhele xi n’wi tshembisa xi ku: “Ndzi ta endla tiko lerikulu ha wena.” (Genesa 12:2-4) Kambe loko va suka eHarani, Abrahama a ri ni malembe ya 75 kasi Sara a ri ni malembe ya 65 naswona a va nga ri na vana. Xana a swi ta kotekisa ku yini leswaku Abrahama a va tiko lerikulu? Xana a a ta teka nsati un’wana? A swi tolovelekile leswaku vanhu va teka tshengwe enkarhini wolowo, kumbexana Sara u anakanye leswaku nuna wakwe a a ta teka nsati un’wana.

Va nambe va suka eHarani. Kambe xiya leswaku va fambe na vamani. Bibele yi hi byela leswaku ndyangu wa Abrahama wu fambe ni rifuwo leri wu ri kumeke kwalaho ku katsa ni “malandza lawa va ma kumeke eHarani.” (Genesa 12:5; Bibele ya Mahungu Lamanene) A swi kanakanisi leswaku Abrahama na Sara va byele malandza lawa hi Xikwembu xa vona. Vayuda van’wana va khale va vula leswaku malandza lawa ndzimana leyi yi vulavulaka ha wona, a ku ri vanhu va matiko lava sunguleke ku gandzela Yehovha swin’we na Abrahama na Sara. Loko swi ri tano, vanhu lava Sara a vulavuleke na vona hi Xikwembu xakwe ni ntshembo lowu a nga na wona va n’wi khorwile hikwalaho ka ripfumelo rakwe leri tiyeke. I swa nkoka eka hina leswaku hi anakanyisisa hi mhaka leyi, hikuva hi hanya enkarhini lowu vanhu va nga riki na ripfumelo ni ntshembo. Loko u dyondza swo karhi eBibeleni, xana u nga byela van’wana hi swona?

Endzhaku ka loko va pele Nambu wa Yufrata, kumbexana hi Nisani 14, 1943 B.C.E., va ye edzongeni wa tiko leri Yehovha a va tshembiseke rona. (Eksoda 12:40, 41) Vona Sara hi tihlo ra mianakanyo a ri karhi a languta hala ni hala, a tsakisiwa hi ku saseka ka tiko leri ni maxelo ya rona lamanene. Loko va hundza hi le Xikeme ekusuhi ni mirhi leyikulu ya More, Yehovha u tlhele a humelela eka Abrahama, a ku: “Tiko leri ndzi ta ri nyika mbewu ya wena.” Rito leri nge “mbewu” kumbexana ri endle Abrahama a anakanya hi swo tala! Kumbexana ri n’wi tsundzuxe leswi humeleleke entangeni wa Edeni, laha Yehovha a vuleke ka ha ri emahlweni leswaku siku rin’wana mbewu yi ta lovisa Sathana. Yehovha a a n’wi byerile Abrahama leswaku tiko leri nga ta huma eka yena a ri ta endla leswaku vanhu emisaveni hinkwayo va katekisiwa.—Genesa 3:15; 12:2, 3, 6, 7.

Nilokoswiritano, ndyangu lowu a wu ta langutana ni swiphiqo. Ku ve ni ndlala etikweni ra Kanana naswona Abrahama u teke ndyangu wakwe va ya edzongeni wa Kanana ekusuhi na Egipta. Hambiswiritano, loko va ri kwalaho Abrahama u tlhele a vona khombo rin’wana. U byele Sara a ku: “Sweswi ndza ku kombela! Ndzi swi tiva kahle leswaku u wansati la nga mbhurhi. Kutani Vaegipta va ta ku vona, va ku, ‘Loyi i nsati wakwe.’ Kunene va ta ndzi dlaya, kambe wena va ta ku londzovota u hanya. Ndzi kombela u vula leswaku u makwerhu wa xisati, leswaku swi ta ndzi fambela kahle hikwalaho ka wena, moya-xiviri wa mina wu hanya kunene hikwalaho ka wena.” (Genesa 12:10-13) Ha  yini Abrahama a endle xikombelo xexo lexi nga tolovelekangiki?

Abrahama a a nga ri toya naswona a nga ri na mavunwa, hilaha vaxopaxopi van’wana va vulaka hakona. Entiyisweni, Sara a a ri makwavo wa yena, naswona Abrahama a ri ni xivangelo lexi twalaka xo endla xikombelo xexo. Abrahama na Sara a va swi tiva leswaku xikongomelo xa Xikwembu xa leswaku Abrahama a va tiko lerikulu a xi ri xa nkoka swinene, kutani a swi ri swa nkoka leswaku a hlayiseka. Ku engetela kwalaho, vumbhoni lebyi kumiweke hi vayimburi byi kombisa leswaku a swi tolovelekile leswaku vafumi va le Egipta va teka nsati hi nkani va dlaya nuna wa kona. Kutani Abrahama u endle xiboho xa vutlhari naswona Sara hi ku titsongahata u pfumelelane na xona.

Swi nga si ya kwihi, ku endleke leswi Abrahama a a chava swona, tihosana tin’wana ta Faro ti vone Sara wo saseka, hambileswi a kurile. Ti byele Faro hi yena kutani a lerisa leswaku ti ya n’wi teka! A swi kanakanisi leswaku Abrahama a nga ha tivi ta yena naswona Sara a chuhile. Kambe, swi ti komba onge Sara a a khomiwe bya tandza. Kumbexana Faro a lava ku n’wi yiva mbilu ni ku n’wi komba rifuwo rakwe leswaku a yengeka kutani a kombela “makwavo” wakwe leswaku a n’wi pfumelela a n’wi teka a va nsati wakwe.—Genesa 12:14-16.

Anakanya hi Sara, a yime endlwini ya hosi laha a kota ku ri vona kahle tiko ra Egipta. Xana u titwe njhani hi ku tlhela a tshama endlwini ku hambana ni matende lawa a a tshama eka wona, laha a nyikiwa ni swakudya leswi phomisaka ni marha? Xana u ringiwe hi vutomi byebyo bya vulovolovo, lebyi a byi tsakisa swinene ku tlula bya le Ura laha a humaka kona? Anakanya ndlela leyi Sathana a ta va a tsake ha yona loko Sara a lo tshika Abrahama kutani a va nsati wa Faro! Sara a nga swi endlanga sweswo. U tshame a tshembekile eka nuna wakwe, vukati bya vona ni Xikwembu xakwe. A swi ta va kahle loko vanhu hinkwavo lava ngheneleke vukati va tshembeka ku fana na Sara emisaveni leyi, leyi tikhomeke ku biha. Xana u nga tshembeka eka vanhu lava u va rhandzaka ku katsa ni vanghana va wena ku fana na Sara?

Yehovha u nghenelerile leswaku a sirhelela wansati loyi, hi ku va a rhumela makhombo eka Faro ni ndyangu wakwe. Loko Faro a twa leswaku Sara i nsati wa Abrahama, u n’wi tlherisele eka yena kutani a va lerisa leswaku va huma aEgipta. (Genesa 12:17-20) Abrahama a tsakile ku tlhela a kuma nsati wakwe loyi a n’wi rhandzaka! Tsundzuka leswaku u byele Sara a ku: “Ndzi swi tiva kahle leswaku u wansati la nga mbhurhi.” Kambe a ku ri ni mfanelo yin’wana leyi a yi rhandza hi yena, leyi a yi saseke ku n’wi tlula. Sara a a ri ni timfanelo letinene leti Yehovha a ti rhandzaka. (1 Petro 3:1-5) Timfanelo teto hi leti na hina hi nga ti karhatelaka ku va na tona. Loko hi rhangisa vuxaka bya hina ni Xikwembu ku tlula rifuwo, hi byela van’wana hi xona ni ku yingisa milawu ya xona ya mahanyelo, hambiloko hi langutane ni miringo hi ta swi kota ku tekelela ripfumelo ra Sara.