Julani

Lutani pa vo ve mukati

Kumbi Muziŵa?

Kumbi Muziŵa?

Kumbi Yesu wangunyoza ŵanthu po wangukamba kuti “tana ta galu”?

Chiboliboli cha Agiriki pamwenga Aroma cho chilongo mwana we ndi kamwana kagalu (kutuliya mu 99 B.C.E mpaka cha ma 100 C.E.)

Pa nyengu yinyaki po Yesu wenga kumphaka ya charu cha Yisraele muchigaŵa cha Siriya cho chalamulikanga ndi Aroma, munthukazi wa Chigiriki wanguza kuzimupempha kuti wamuwovyi. Vo Yesu wangumuka, valongonga kuti ŵanthu wo ŵenga Ayuda cha ayanananga ndi “tana ta galu.” Mu marangu ngo Chiuta wangupasa Mosese, agalu ŵenga mugulu la nyama zakufipiskika. (Ŵalevi 11:27) Kumbi pakukamba mazu yanga, Yesu wanyozanga munthukazi uyu yo wenga Mugiriki kweniso ŵanthu wo ŵenga Ayuda cha?

Awa. Fundu yo Yesu wangukamba po wakonkhosiyanga akusambira ŵaki, yilongo kuti chilatu chaki pa nyengu iyi chenga dankha kuwovya Ayuda. Mwaviyo, mphaki kuti iyu wangumuka munthukazi wa Chigiriki kuti: “Ntchakwenere cha kuto chakurya cha ŵana kuponye tana ta galu.” (Mateyu 15:21-26; Marko 7:26) Agiriki ndi Aroma anyaki ayanjanga kuŵeta agalu ndipu ajanga nawu munyumba. Agalu yaŵa aseŵenga ndi ŵana. Mwaviyo, mazu ngakuti “tana ta galu,” ngatenere kuti ngangukumbusa munthukazi uyu chanju cho chengapu pakati pa ŵanthu ndi agalu. Munthukazi wa Chigiriki wanguvwisa vo Yesu wang’anamuwanga ndipu wangumuka kuti: “Hinya Ambuya, kweni asi tana ta galu titurya malivuvu ngo ngambotoka pasi kutuliya pathebulu la ambuyawu.” Yesu wanguwonga chivwanu chaki ndipu wanguchizga mwana waki munthukazi.—Mateyu 15:27, 28.

Kumbi Paulo wangupereka ulongozgi wazeru po wangukamba kuti aleki dankha kunyamuka pa ulendu wawu wa panyanja?

Sitima yikulu yakusema (ya m’nyengu ya akutumika)

Sitima yo Paulo wangukwera pakuluta ku Italy, yasuzgikanga kwenda chifukwa cha mphepu. Wakutumika Paulo wangupereka ulongozgi wakuti ami dankha ulendu. (Machitidu 27:9-12) Kumbi Paulo wenga ndi chifukwa chakuvwika chakupereke ulongozgi uwu?

Wo ayendasanga sitima munyengu yakuvuli, aziŵanga kuti kwenda panyanja ya Mediterranean kwenga kwakofya mu chipwepwi. Sitima zayendanga cha panyanja iyi kutuwa mkatikati mwa mwezi wa November mpaka mkatikati mwa March. Kweni ulendu wo Paulo wangupempha kuti ami dankha unguchitika mu September pamwenga mu October. Pa nkhani iyi, munthu munyaki wa ku Roma yo wengaku mu vyaka va m’ma 300 C.E., zina laki Vegetius wanguti: “Mu myezi yinyaki mungayenda panyanja kwambula suzgu yeyosi, mu myezi yinyaki vija vakukayikisa penipo mu myezi yinyaki vingachitika cha.” (Epitome of Military Science) Iyu wangukamba kuti kwenda panyanja iyi kwenga kwambula kofya kwamba pa 27 May mpaka pa 14 September. Kweni kwenga kwakukayikisa pamwenga kwakofya kwamba pa 15 September mpaka pa 11 November kweniso kwamba pa 11 March mpaka pa 26 May. Paulo watenere kuti waziŵanga vosi ivi chifukwa wayendangapu kaŵikaŵi panyanja. Mweneku wa sitima iyi kweniso yo wayendasanga, nawu atenere kuti aziŵanga, kweni angukana ulongozgi waku Paulo. Pa ulendu uwu, sitima yingusweka.—Machitidu 27:13-44.