Akaswiri a Bayibolu azomereza kuti zina chayilu laku Chiuta lo lilembeka ndi vilembu vinayi va Chiheberi (יהוה), lisanirika maulendu pafufupi 7,000 mumipukutu yakwambiriya ya Malemba nga Chiheberi. Kweni ŵanthu anandi awona kuti zina laku Chiuta mwengavi mumipukutu yakwambiriya ya Malemba nga Chigiriki Ngachikhristu. Ndichu chifukwa chaki mu Mabayibolu nganandi nga Chingelezi mazuŵa nganu, alembamu cha zina lakuti Yehova asani afwatuliya cho chidanika kuti Chipanganu Chasonu. Akufwatuliya anandi agwiriskiya ntchitu zina laulemu lakuti “Ambuya,” mumalu mwa zina chayilu laku Chiuta, chinanga mphanyengu yo afwatuliya mazu ngo ngakutoleka mu Malemba nga Chiheberi ngo nge ndi vilembu vinayi vo vimiya zina chayilu laku Chiuta.

Kweni Bayibolu la Charu Chifya la Malemba Ngakupaturika, likufwatulika viyo cha. Mu Bayibolu ili, zina lakuti Yehova lisanirika maulendu ngakukwana 237, mu Malemba nga Chigiriki Ngachikhristu. Wo akufwatuliya Bayibolu ili, anguŵanaŵaniya fundu zakukhumbika ukongwa ziŵi izi: (1) Mipukutu ya Chigiriki yo yilipu sonu njakwambiriya cha. Mipukutu yinandi yo yiliku mazuŵa nganu yingulembeka pati pajumpha vyaka pafufupi 200 kutuliya po mipukutu yakwamba yingulembeke. (2) Pa nyengu yo, mumalu mwakulemba vilembu vinayi vo vimiya zina chayilu laku Chiuta, ŵanthu wo akopiyanga mipukutu, alembanga mazu nga Chigiriki ngakuti Kyʹri·os, ngo ngang’anamuwa kuti “Ambuya,” pamwenga akopiyanga mumipukutu yo angutuzgamu kali zina chayilu laku Chiuta.

Komiti Yakufwatuliya Bayibolu la Charu Chifya, yinguwona kuti pe ukaboni wakukwana wakuti vilembu vinayi vo vimiya zina chayilu laku Chiuta vasanirikanga mumipukutu yakwambiriya ya Chigiriki. Ivi venga viyo chifukwa cha maukaboni yanga:

• Malemba nga Chiheberi ngo ŵanthu agwiriskiyanga ntchitu mu nyengu yaku Yesu ndi akutumika ngenga ndi vilembu vinayi va Chiheberi vo vimiya zina laku Chiuta. Kali, mbanthu amanavi ŵaka wo asuskanga fundu iyi. Kweni sonu palivi yo wangasuska chifukwa chakuti mipukutu ya Malemba nga Chiheberi yo yingulembeka mu nyengu ya akutumika, yikusanirika kufupi ndi Qumran.

• Mu nyengu yaku Yesu ndi akutumika, vilembu vinayi va Chiheberi vo vimiya zina laku Chiuta, vasanirikanga so mu Malemba nga Chiheberi ngo angungafwatuliya mu Chigiriki. Kwa vyaka vinandi, akaswiri a Bayibolu aŵanaŵananga kuti mumipukutu ya Bayibolu la Chigiriki la Malemba nga Chiheberi la Septuagint, mwengavi vilembu vinayi vo vimiya zina laku Chiuta. Kweni chamukatikati mwa vyaka va mu  ma 1900, akaswiri a Bayibolu angusaniya vigaŵa vinyaki vakali va Bayibolu la Chigiriki la Septuagint, vo vengaku mu nyengu yaku Yesu. Muvigaŵa ivi, mwe zina chayilu laku Chiuta lo likulembeka mu vilembu va Chiheberi. Mwaviyo, mu nyengu yaku Yesu, mumipukutu ya Malemba nga Chigiriki mwenga zina laku Chiuta. Kweni mu vyaka va mu ma 300 C.E., mumipukutu yakukhumbika ukongwa ya Bayibolu la Chigiriki la Septuagint nge, Codex Vaticanus ndi Codex Sinaiticus, mwengavi zina chayilu laku Chiuta kwambiya mubuku la Genezesi mpaka Malaki (mumalu mo lasanirikanga mumipukutu yakwambiriya). Mwaviyo, vakuziziswa cha kuti mumipukutu yo yingusungika kutuliya nyengu yeniyi, mwengavi zina chayilu laku Chiuta muchigaŵa cha Bayibolu cho chidanika kuti Chipanganu Chasonu pamwenga Malemba nga Chigiriki.

  Yesu wangukamba mwakuvwika umampha kuti: “Ini ndaza mu zina la Ada.” Iyu wangukamba so kuti vosi vo wachitanga wavichitanga ‘mu zina la Awisi’

• Malemba nga Chigiriki Ngachikhristu ngalongo kuti Yesu wagwiriskiyanga ntchitu zina laku Chiuta ndipu wanguliziŵikisa ku ŵanthu. (Yohane 17:6, 11, 12, 26) Yesu wangukamba mwakuvwika umampha kuti: “Ini ndaza mu zina la Ada.” Iyu wangukamba so kuti wachitanga vosi ‘mu zina la Awisi.’—Yohane 5:43; 10:25.

• Pakuti Chiuta wangukambiya ŵanthu kuti alembi Malemba nga Chigiriki Ngachikhristu ndipuso Malemba ngakupaturika nga Chiheberi, kutuzgamu zina laku Yehova mu Malemba nga Chigiriki, kungalongo kuti Malemba ngakupambana. Chamukatikati mwa vyaka 100 vakwambiriya, wakusambira waku Yesu Yakobe, wangukambiya ŵara a ku Yerusalemu kuti: “Simiyoni wakonkhoska mwakuvwika umampha mo Chiuta wangung’anamukiya kakwamba ku ŵanthu amitundu yinyaki kuti watomu ŵanthu akuti aziŵikengi ndi zina laki.” (Machitidu 15:14) Yakobe watingi wakambengi cha mazu yanga asani pengavi weyosi mu nyengu ya akutumika yo waziŵanga pamwenga yo wagwiriskiyanga ntchitu zina chayilu laku Chiuta.

• Zina laku Chiuta lo likulembeka mwakudumuwa lisanirika mu Malemba nga Chigiriki Ngachikhristu. Pa Chivumbuzi 19:1, 3, 4, 6, zina laku Chiuta le mu mazu ngakuti “Aleluya.” Mazu yanga ngatuliya ku mazu nga Chiheberi ngo ngang’anamuwa kuti, “Thamikani Ya.” “Ya” ndi mazu ngakudumuwa nga zina lakuti Yehova. Mazina nganandi ngo nge mu Malemba nga Chigiriki Ngachikhristu, ngakutuliya ku zina laku Chiuta. Ndipu mabuku nganyaki ngakamba kuti zina lakuti Yesu, ling’anamuwa kuti “Yehova Mbutaski.”

• Mabuku ngakali nga Ayuda ngalongo kuti Akhristu Achiyuda agwiriskiyanga ntchitu zina laku Chiuta mumabuku ngawu. Buku linyaki la marangu nga Ayuda lo angumaliza kulilemba cha mu 300 C.E., lo lidanika kuti Tosefta, likonkhoska vakukwaskana ndi mabuku nga Akhristu ngo ŵanthu angawotchanga pa Sabata, kuti: “Mabuku nga  ŵanthu wo apharazga uthenga wamampha kweniso mabuku nga ŵanthu wo adanika kuti Aminimu [anyaki aŵanaŵana kuti Aminimu ŵenga Akhristu Achiyuda] atingawotcha pamotu. Atingawotche pamalu po angasaniya ndipu nganyeke penipo limoza ndi mapepala ngo nge ndi Zina laku Chiuta.” Buku ili likonkhoska so vo wangukamba Rabi Yosé wa ku Galileya yo wengaku chakukwambiriya kwa vyaka va mu ma 100 C.E., kuti asani ndi zuŵa linyaki lelosi kupatuwaku Sabata, “ŵanthu acheketanga po pe Zina laku Chiuta mumabuku ngo [mabuku ngachikhristu] ndi kusunga timapepala to patali ndipu vo vajaku aviwotchanga.”

• Akaswiri anyaki a Bayibolu azomereza kuti zina laku Chiuta lasanirikanga mu mazu ngo ngangutoleka mu Malemba nga Chiheberi ngo  ngenga mu Malemba nga Chigiriki Ngachikhristu. Pa kamutu kakuti “Vilembu Vinayi vo Vimiya Zina Laku Chiuta mu Chipanganu Chasonu,” dikishonale yinyaki yakukonkhoska mazu nga mu Bayibolu yikamba kuti: “Pe ukaboni wakulongo kuti wo alembanga Chipanganu Chasonu, alembanga vilembu vinayi vo vimiya zina laku Chiuta lakuti Yahweh mumalemba ngosi nga mu Chipanganu Chasonu asani mazu nganyaki pamwenga ngosi nga mumalemba ngo angato mu Chipanganu Chakali.” (The Anchor Bible Dictionary) Kaswiri munyaki wa masambiru nga Bayibolu zina laki George Howard wangukamba kuti: “Mphakuvwika kugomezga kuti ŵanthu wo alembanga Chipanganu Chasonu, atuzgangamu cha vilembu vinayi vo vimiya zina laku Chiuta, asani ato mazu nga mu Chipanganu Chakali. Ivi ve viyo  chifukwa chakuti vilembu vinayi vo vimiya zina laku Chiuta vengamu mu Bayibolu la Chigiriki [Septuagint], lo Akhristu agwiriskiyanga ntchitu pa nyengu yeniyo.”

• Akufwatuliya Bayibolu anyaki akuziŵika umampha agwiriskiyanga ntchitu zina laku Chiuta mu Malemba nga Chigiriki Ngachikhristu. Anyaki mwa ŵanthu ŵenaŵa, angwamba kali ukongwa kugwiriskiya ntchitu zina laku Chiuta, Bayibolu la Charu Chifya lechendafwatuliki. Mazina nga ŵanthu yaŵa kweniso Mabayibolu ngawu ndi yanga: A Literal Translation of the New Testament . . . From the Text of the Vatican Manuscript, lo likulembeka ndi Herman Heinfetter (1863); The Emphatic Diaglott, lo likulembeka ndi Benjamin Wilson (1864); The Epistles of Paul in Modern English, lo likulembeka ndi George Barker Stevens (1898); St. Paul’s Epistle to the Romans, lo likulembeka ndi W. G. Rutherford (1900); The New Testament Letters, lo likulembeka ndi J.W.C. Wand, Bishopu wa ku London (1946). Kweniso, Pablo Besson yo wangufwatuliya Bayibolu mu Chisipanishi, kukwamba kwa vyaka va mu ma 1900, wangugwiriskiya ntchitu zina lakuti “Jehová” pa Luka 2:15 ndi Yuda 14, ndipuso mazu ngamumphata pafufupi 100 ngo nge mu Bayibolu lo wakufwatuliya, ngalongo kuti zina ili ndilu lakwenere. Kweni Mabayibolu yanga ngechendafwatuliki, Mabayibolu nga Chiheberi nga Malemba nga Chigiriki Ngachikhristu, ngo ngangwamba kulembeka muvyaka va mu ma 1500 kuluta kunthazi, ngagwiriskiyanga ntchitu vilembu vinayi vo vimiya zina laku Chiuta mumalu nganandi. Pafufupi Mabayibolu 11 nga Chijeremani, nge ndi  zina lakuti “Yehova” (pamwenga zina la Chiheberi lakuti “Yahweh”) mu Malemba nga Chigiriki Ngachikhristu. Ndipu akufwatuliya anyaki anayi akulemba zina ili mumabulaketi panthazi pa zina lakuti “Ambuya.” Mu Mabayibolu nganyaki ngakujumpha 70 nga Chijeremani musanirika zina chayilu laku Chiuta mumazu ngamumphata pamwenga mumazu nganyaki ngakukonkhoska Malemba.

• Mu Mabayibolu nga vineneru vakujumpha 100 mwe zina laku Chiuta mu Malemba nga Chigiriki Ngachikhristu. Mabayibolu nga vineneru vinandi va ku Africa, America, Asia, Ulaya ndi Pacific island, nge ndi zina chayilu laku Chiuta. (Wonani vineneru venivi  papeji 2126 ndi 2127.) Ŵanthu wo afwatuliyanga Mabayibolu ngenanga, angusankha kugwiriskiya ntchitu zina chayilu laku Chiuta pa vifukwa vakuyanana ndi vo vakonkhoskeka mundimi zakuvuli uku. Nganyaki mwa Mabayibolu ngenanga nga Malemba nga Chigiriki Ngachikhristu ngo ngakufwatulika pambula kuswera yapa nge Bayibolu la Rotuman lo lingufwatulika mu 1999, ligwiriskiya ntchitu zina lakuti “Jihova” maulendu 51 mu mavesi 48, kweniso Bayibolu la Batak (Toba) lo lingufwatulika mu 1989 la ku Indonesia, ligwiriskiya ntchitu zina lakuti “Jahowa” maulendu 110.

Mwaviyo, mphakuvwika kuweziyamu zina laku Chiuta lakuti Yehova, mu Malemba nga Chigiriki Ngachikhristu. Ndipu ivi ndivu akufwatuliya Bayibolu la Charu Chifya achita. Yiwu atumbika ukongwa zina laku Chiuta kweniso atopa kutuzgamu kanthu kekosi ko kenga mumipukutu yakwambiriya.—Chivumbuzi 22:​18, 19.