Skip to content

Skip to table of contents

Naʻá Ke ʻIloʻi?

Naʻá Ke ʻIloʻi?

Naʻe anga-fēfē hono ʻiloʻi ʻa e ngaahi taʻú mo e māhiná ʻi he taimi ʻo e Tohi Tapú?

KO E taʻu ngāue ki he kau Hepelū ʻi he Fonua ʻo e Talaʻofá naʻe kamata ʻaki ʻa e palau mo e tūtuuʻi, ʻa ia naʻe fakahoko ia ʻi he māhina ʻoku tau ui he taimí ni ko Sepitema/ʻOkatopa.

Naʻe fikaʻi ʻe he kakaí ʻa e lōloa ʻo ha māhina ʻo makatuʻunga ʻi he vilo ʻa e māhiná, ʻa ia ʻoku fakafuofua ki he ʻaho ʻe 29 pe 30. Naʻa nau fikaʻi ʻa e lōloa ʻo e taʻú ʻaki ʻa e laʻaá. Kae kehe, ko ha taʻu naʻe fikaʻi mei he vilo ʻa e māhiná ʻoku nounou ange ia ʻi ha taʻu naʻe fikaʻi ʻaki ʻa e laʻaá. Ko ia naʻe fiemaʻu ke nau kumi ki ha founga ke ʻai ai ʻa e ongo meʻá ni ke na fehoanaki. Naʻe lava ke fai eni ʻaki hono tānaki atu ha ngaahi ʻaho pe ko ha māhina ʻe taha ki he taʻú mahalo ʻi he ki muʻa pea kamata ʻa e taʻu hono hokó. Ko e founga ko iá ʻe fehoanaki ai ʻa e tohimāhiná mo e ngaahi faʻahitaʻu naʻe tō ai ʻa e ngoué pe ko e utu-taʻú.

Neongo ia, ʻi he taimi ʻo Mōsesé, naʻe tala ʻe he ʻOtuá ki Heʻene kakaí ko e taʻu toputapú naʻe kamata ia ʻaki ʻa e māhina ko ʻĀpipí, pe ko Nīsani, ʻi he faʻahitaʻu failaú. (ʻEki. 12:2; 13:4) Ko ha kātoanga naʻe fakahoko ʻi he māhina ko ení naʻe kau ai ʻa e utu-taʻu paʻalé.​—ʻEki. 23:15, 16.

“Ko hono fikaʻi pe ʻe toe tānaki atu ha māhina ki he taʻú naʻe faingofua ʻaupito,” ko e lea ia ʻa e mataotao ko Emil Schürer, ʻi heʻene tohi ko e The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, (175 B.C.–A.D. 135). “Ko e kātoanga ʻo e Pāsová, ʻa ia naʻe fai ʻi he māhina kātoá ʻi he māhina ko Nīsaní (Nīsani 14), kuo pau maʻu pē ke tō ia ʻi he hili ʻa e ʻekunoti ʻi he faʻahitaʻu failaú . . . Ko ia ai, kapau naʻe fakatokangaʻi ʻi he ofi ke ngata ʻa e taʻú ko e Pāsová ʻe tō ia ki muʻa ʻi he ʻekunoti ʻi he faʻahitaʻu failaú, naʻe tānaki atu leva ha māhina [hono 13] ki muʻa ʻi Nīsani.”

Ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻoku nau ngāueʻaki ʻa e founga ko ení ke fakapapauʻi ʻa e ʻaho totonu ki he Kai Efiafi ʻa e ʻEikí, ʻa ia ʻoku hoko ʻi he faʻahitaʻu failaú pea ʻoku fehoanaki ia mo Nīsani 14 ʻi he tohimāhina faka-Hepeluú. ʻOku fakahaaʻi tokamuʻa leva ʻa e ʻaho ko ení ki he ngaahi fakatahaʻanga takatakai he māmaní. *

Ka naʻe anga-fēfē hono ʻiloʻi ʻe he kau Hepeluú ʻa e taimi ʻe ngata ai ha māhina pea kamata ha māhina foʻou? ʻI he ʻahó ni te ke sio nai ki ha tohimāhina kuo pulusi pe ko ha app tohimāhina ʻi hoʻo meʻangāue fakaʻilekitulōniká. Kae kehe, ʻi he taimi ʻo e Tohi Tapú, naʻe ʻikai ke faingofua pehē.

ʻI he taimi ʻo e Lōmakí, ko e ngaahi māhiná naʻe ʻaho ʻe 30. (Sēn. 7:11, 24; 8:3, 4) Ki mui ai, ko e tohimāhina ʻa e kau Hepeluú naʻe ʻikai ke ʻaho pau pē ʻe 30. Ko ʻenau tohimāhiná, ko ha māhina naʻe kamata ia ʻi he ʻasi lelei mai ha konga ʻo e māhina foʻoú. Ko e ʻaho ia ʻe 29 pe 30 hili ʻa e kamata ʻo e māhina ki muʻá.

ʻI he taimi ʻe taha, naʻe lave ʻa Tēvita mo Sionatane ki ha māhina, ʻo pehē: “ʻE māhina foʻou ʻapongipongi.” (1 Sām. 20:5, 18) Ko ia ʻoku hā ngali ʻi he aʻu ki he senituli hono 11 K.M., ko e ngaahi māhiná naʻe fikaʻi tokamuʻa ia. ʻE anga-fēfē hono ʻiloʻi ʻe ha tokotaha ʻIsileli ʻa e kamataʻanga ʻo ha māhina foʻou? Ko e Misinaá, ko hano fakatahaʻi ia ʻo e lao tala-ngutu mo e talatukufakaholo faka-Siú, ʻokú ne ʻomai ha fakamatala fekauʻaki mo ia. ʻOku fakahaaʻi ai ʻi he taimi hili ʻa e fakaheeʻi ʻo e kau ʻIsilelí ki Pāpiloné, ko e Sanetalimí (ʻa e fakamaauʻanga māʻolunga faka-Siú) naʻa nau kaunga ki ai. Lolotonga ʻa e māhina ʻe fitu ʻa ia naʻe fai ai ʻa e ngaahi kātoangá, naʻe fakataha ʻa e fakamaauʻangá ʻi he ʻaho hono 30 ʻo e māhiná. Ko e kau tangata ko ení ko honau fatongiá ke fakapapauʻi ʻa e taimi ʻe kamata ai ʻa e māhina hono hokó. ʻO anga-fēfē?

Ko e kau tangata leʻo naʻa nau ʻi he ngaahi feituʻu māʻolunga takatakai ʻi Selusalemá naʻa nau fakasio ki he langí ʻi he poʻulí ki he fuofua ʻasi ha konga ʻo e māhina foʻoú. Naʻa nau fakahā leva ia ki he Sanetalimí. ʻI he taimi naʻe fakapapauʻi ai ʻe he fakamaauʻangá kuo nau maʻu ha fakamoʻoni feʻunga kuo ʻasi ʻa e māhina foʻoú, naʻa nau fanongonongo ʻa e kamata ʻo ha māhina foʻou. Kae fēfē kapau naʻe ʻaoʻaofia ʻa e langí ʻo ʻikai lava ai ʻa e kau tangata leʻó ʻo sio ki he ʻasi mai ko ia ʻa e māhina foʻoú? Ko e māhina lolotongá leva naʻe hoko atu ia ʻo ʻaho ʻe 30, pea toki kamata leva ʻa e māhina foʻoú.

ʻOku fakamatala ʻi he Misinaá ko e tuʻutuʻuni ʻa e Sanetalimí naʻe fanongonongo ia fakafou ʻi ha afi naʻe tutu ʻi he Moʻunga ko ʻŌlivé, ofi ki Selusalema. ʻI he ngaahi feituʻu māʻolunga ʻi he toenga ʻo ʻIsilelí, naʻe tutu ai ha afi ke fakamafola atu ai ʻa e ongoongó. ʻI ha ngaahi taimi ki mui ange ai, naʻe tuku atu ia ʻe he kau talafekau. Ko ia ko e kau Siu ʻi Selusalema, ʻi he kotoa ʻo ʻIsilelí, pea mo ha toe ngaahi feituʻu kehe naʻe fakahā kiate kinautolu ʻa e kamata ʻo ha māhina foʻou. Naʻe lava leva ke nau fai ʻa e ngaahi kātoanga fakafaʻahitaʻú ʻi he taimi tatau.

ʻE tokoni nai kiate koe ʻa e saati hokó ke mahinoʻi ʻa e anga ʻo e fekauʻaki ʻa e ngaahi māhina, kātoanga mo e faʻahitaʻu faka-Hepeluú.

^ Sio ki he Watchtower ʻo Fepueli 15, 1990, p. 15, mo e “Fehuʻi mei he Kau Lautohí” ʻi he ʻīsiu ʻo Sune 15, 1977.