Go na content

Suma na Yehovah?

Suma na Yehovah?

A piki fu Bijbel

 Yehovah na a tru Gado di Bijbel e taki fu en, a sma di meki ala sani (Openbaring 4:​11). Den profeiti Abraham nanga Moses ben dini en neleki fa Yesus ben du dati (Genesis 24:27; Eksodes 15:1, 2; Yohanes 20:17). Yehovah a no a Gado fu wan pipel nomo, ma fu „heri grontapu.”​—Psalm 47:2.

 Soleki fa Bijbel e sori dan a nen fu Gado na Yehovah. Disi na wan tumisi aparti nen (Eksodes 3:​15; Psalm 83:18). A teki fu a Hebrew wortu di wani taki „kon tron.” Son sabiman e taki dati a nen disi wani taki „A e meki kon tron.” Disi fiti srefisrefi fu di na en meki ala sani èn en na a sma di o meki a wani fu en kon tru (Yesaya 55:10, 11). Bijbel e yepi wi tu fu kon sabi fa Yehovah de trutru, spesrutu a moro prenspari fasi fu en, lobi.​—Eksodes 34:5-7; Lukas 6:35; 1 Yohanes 4:8.

 A nen Yehovah na wan Ingrisitongo vertaling fu a nen fu Gado na ini Hebrewtongo. A e skrifi nanga den fo letter יהוה (YHWH), èn sma sabi en leki a Tetragrammaton. Sma no sabi soifri fa sma ben e taki a nen disi na ini owru Hebrewtongo. Ma toku furu sma sabi a nen Yehovah na ini Ingrisitongo wan langa pisi ten kaba. A fosi leisi di a ben gebroiki de fu feni na ini a Bijbelvertaling fu William Tyndale na ini 1530. a

Fa a du kon taki sma no sabi fa den ben e taki a nen fu Gado na ini a fositen Hebrewtongo?

 Sma ben e skrifi a Hebrewtongo fu fositen nanga soso medeklinkers (letters leki b, d, k). Den sma di ben e taki a tongo disi ben sabi sortu klinker den ben musu poti te den ben e leisi. Na baka di den kaba skrifi den Hebrew buku fu Bijbel („Owru testament”) son Dyu ben bigin bribi taki a de wan fowtu sani fu taki a nen fu Gado. Te den ben e leisi a Wortu fu Gado nanga wan tranga sten, dan den ben e poti den wortu „Masra” noso „Gado” na den presi pe a nen fu Gado ben skrifi. Na so a kon de taki na ini den furu yari di pasa baka dati, moro sma ben kon abi a fowtu denki disi èn den no ben sabi moro fa fu taki a nen disi. b

 Son sma e taki dati a nen fu Gado ben de „Yahweh,” ma tra sma e taki a nen tra fasi tu. A Dede Se Lolo di abi wan pisi fu Lefitikus na ini Grikitongo, vertaal a nen disi leki Iao. Tra skrifiman fu Grikitongo na ini owruten ben vertaal a nen fu Gado tu leki Iae, I·a·beʹ, nanga I·a·ou·eʹ. Ma buweisi no de taki na wan fu den nen disi sma ben gebroiki na ini a owru Hebrewtongo. c

Fowtu denki di sma abi fu a nen fu Gado na ini Bijbel

 Fowtu denki: Na sma srefi poti a nen „Yehovah” na ini son vertaling.

 A tru: A wortu di vertaal nanga a nen fu Gado na ini Hebrewtongo de so wan 7000 leisi na ini Bijbel. d Furu vertaling puru a nen fu Gado na en presi èn den poti wortu leki „Masra.”

 Fowtu denki: Na Almakti Gado no abi wan spesrutu nen fanowdu.

 A tru: Na Gado srefi ben meki sma skrifi en nen dusundusun leisi na ini Bijbel èn a taigi den sma di e dini en fu gebroiki en nen (Yesaya 42:8; Yoel 2:​32; Maleaki 3:​16; Romesma 10:13). Fu taki en leti, Gado ben krutu den falsi profeiti di ben wani sma frigiti a nen fu en.​—Yeremia 23:27.

 Fowtu denki: Neleki den Dyu, wi no musu gebroiki a nen fu Gado na ini Bijbel.

 A tru: A tru taki son Dyu sabiman no ben wani kari a nen fu Gado. Ma den no ben puru a nen fu Gado na ini den Bijbel fu den. Gado no wani taki wi teki den gwenti fu libisma abra, di e puru wi prakseri na den komando fu en.​—Mateyus 15:​1-3.

 Fowtu denki: Wi no musu gebroiki a nen fu Gado na ini Bijbel, fu di wi no sabi fa sma ben taki a nen na ini Hebrewtongo.

 A tru: Efu disi ben de so dan Gado ben o wani taki sma di e taki difrenti tongo, musu taki en nen na a srefi fasi. Ma Bijbel e sori taki sma di ben e taki difrenti tongo, no ben e taki son nen na a srefi fasi.

 Luku na eksempre fu Yosua, di ben de krutuman fu a pipel Israel. Efu den Kresten fu a fosi yarihondro di ben e taki Hebrewtongo ben o taki a nen disi, den ben o taki Yehoh·shuʹa. Ma den wan di ben e taki Grikitongo ben o taki I·e·sousʹ. A Griki vertaling fu a Hebrew nen Yosua de fu feni na ini Bijbel. Disi e sori taki den Kresten na ini a ten dati, ben e taki den nen fu sma soleki fa den ben gwenti na ini den eigi tongo.​—Tori 7:​45; Hebrewsma 4:8.

 Wi kan taki a srefi sani disi gi a nen fu Gado tu. San moro prenspari srefi na taki a nen fu Gado de fu feni na ini Bijbel soleki fa a ben musu de.

a Tyndale ben gebroiki a nen „Iehouah” di a ben vertaal den fosi feifi buku fu Bijbel. Na ini den ten di pasa na Ingrisitongo kon kenki èn a fasi fa den ben skrifi a nen fu Gado ben kon moro makriki. Fu eksempre na ini 1612, Henry Ainsworth ben gebroiki a nen „Iehovah” di a ben vertaal a Bijbel Buku Psalm. Di a skrifi den pisi disi baka na ini 1639, a gebroiki a nen „Jehovah.” Na dati den sma di ben meki a vertaling fu na American Standard Version ben du di den tyari a vertaling disi kon na doro na ini 1901. Den poti a nen „Jehovah” na den presi pe a ben de na ini Hebrewtongo.

b A New Catholic Encyclopedia, tweede uitgave, Deel 14, blz 883-​884, e taki: „Wan pisi ten baka di den Dyu komopo na ini katibo na Babilon, den ben bigin kon abi lespeki gi a nen Yahweh èn den ben bigin gebroiki den wortu ADONAI noso ELOHIM na presi fu a nen disi.”

c Efu yu wani sabi moro, luku Moro sani 1, „A nen fu Gado na ini den Hebrew Buku fu Bijbel èn na ini den Kresten Griki Buku fu Bijbel,” na ini a Nyun-Grontapuvertaling.

d Luku a Theological Lexicon of the Old Testament, Deel 2, blz 523-​524.