Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

Tusi Paia a Bedell—O se Taumafaiga Itiiti Ina ia Malamalama Lelei ai i le Tusi Paia

Tusi Paia a Bedell—O se Taumafaiga Itiiti Ina ia Malamalama Lelei ai i le Tusi Paia

I LE 1627, na alu ai i Aialani ia William Bedell, o se faifeʻau mai i Europa. O i inā na ia mātauina ai se tulaga e lē masani ai. O Aialani o se atunuu e mapolotu ona tagata i le lotu Katoliko, ae na pulea i latou e Peretania, o se atunuu e malosi ai le lotu Porotesano. Na faaliliu e i latou na Toefuataʻiina le lotu Porotesano, le Tusi Paia i gagana na faaaogā i Europa atoa. Peitaʻi, e foliga mai e leai se tasi na manaʻo e faaliliu le Tusi Paia i le gagana Aialani.

Na maumauaʻi Bedell e faapea, ʻe lē tatau ona lē amanaʻia tagata Aialani seʻiloga ua latou malamalama i le gagana Peretania.’ O lea na naunau ai o ia e saunia se Tusi Paia i le gagana Aialani. Peitaʻi, na tele teteega ogaoga sa feagai ma ia, aemaise lava mai i ē e lotu Porotesano. Aiseā?

TEENA LE FAAAOGĀINA O LE GAGANA AIALANI

Na taumafai malosi Bedell e aʻoaʻoina o ia lava ia iloa le gagana Aialani. A o avea o ia ma ulu aʻoga o le Trinity College i Dublin, na ia faalaeiau tamaiti ia faaaogā le faa-Aialani, ma na ia faia foʻi faapea ina ua mulimuli ane avea ma epikopo i Kilmore. O le mea moni, ina ua faavae le Trinity College e le tupu tamaʻitaʻi o Egelani o Elisapeta I, sa naunau o ia ina ia maua mai ai ni faifeʻau e mafai ona aʻoaʻoina ona tagatānuu i le feʻau o le Tusi Paia, i gagana e tautatala ai. O le mea tonu lenā na taumafai Bedell e fai.

I le matagaluega faa-epikopō i Kilmore, o le toʻatele o tagata e tautatala i le faa-Aialani. O lea na maumauaʻi ai Bedell ina ia maua ni faifeʻau e tautatala faa-Aialani. Sa ia faailoa atu lana talosaga i taʻitaʻi o le malo ma lotu, e pei o le agaga o upu a le aposetolo o Paulo o loo i le 1 Korinito 14:19: “E sili atu pe a ou tautala i ni upu se lima e mafai ona malamalama i ai le faapotopotoga, ina ia mafai ai foʻi ona ou aʻoaʻo atu i isi, nai lo o le sefulu afe o upu i gagana eseese,” po o se gagana e lē malamalama i ai.

Peitaʻi, na taumafai malosi tagata maualuluga o le malo e taofia Bedell. E tusa ai ma faamatalaga a tusitala o le talafaasolopito, na finau mai nisi e faapea o le faaaogā o le faa-Aialani, “e lē lelei mo le Setete” ma e “lē aogā i le Malo.” Na manatu nisi o se mea lelei mo Egelani le ʻalofia o le faaaogāina o le faa-Aialani. Na oo lava foʻi ina faia ni tulafono e poloaʻia ai tagata Aialani, e lafoaʻi la latou gagana faapea tū ma aganuu, ae aʻoaʻo le gagana Peretania ma mulimuli i ona tū masani.

LE FAALILIUINA O LE TUSI PAIA A BEDELL

E leʻi faavaivaia Bedell i na manatu pulepuletutū. I le amataga o le vaitausaga o le 1630, na amata faaliliu ai e Bedell le faaliliuga lata mai o le Tusi Paia faa-Peretania (le King James Version o le 1611) i le faa-Aialani. Na manaʻo o ia e saunia se Tusi Paia e faigofie ona malamalama i ai tagata. Na talitonu atoatoa o ia, e lē mafai e tagata ona suʻesuʻe i Tusitusiga Paia ma maua le ola e faavavau, pe afai e lē faaliliuina le Tusi Paia i a latou gagana.—Ioane 17:3.

E lē na o Bedell na mātauina lea tulaga. I le pe ā ma le 30 tausaga na muamua atu, na mātauina ai e le epikopo e igoa iā William Daniel le faigatā i se tasi ona malamalama i le Tusi Paia, pe afai “o loo tusia i se gagana e lē malamalama i ai.” Na faaliliu e William Daniel le Tusitusiga Paia Eleni i le faa-Aialani, ae na faaliliu e Bedell le Tusitusiga Paia Eperu. O le Tusi Paia lea e taʻua o le Tusi Paia a Bedell, o loo aofia ai lana faaliliuga ma faaliliuga a William Daniel. O le Tusi Paia atoa muamua lea na maua i le faa-Aialani, ma e na o le pau lea o le Tusi Paia faa-Aialani na iai mo le isi 300 tausaga na sosoo ai.

O Bedell o se tagata e atamai i le gagana Eperu, ma na ia talosagaina ni tagatānuu Aialani se toʻalua e fesoasoani iā te ia ina ia faaliliu mai i le faa-Peretania i le faa-Aialani. A o faaauau la latou faaliliuga, sa galulue Bedell ma se tagata se toʻatasi pe toʻalua, e fesoasoani e siaki ma toe tilofaʻia fuaiupu taʻitasi. Pe a manaʻomia ona faamautinoa se manatu, e latou te iloiloina le faaliliuga faa-Italia a Giovanni Diodati, o se tagata Suisilani e suʻesuʻeina mataupu faalotu. Na latou iloiloina foʻi le faaliliuga faa-Eleni o le Septuagint, faapea se manusikulipi ua leva o le Tusi Paia faa-Eperu.

Na mulimuli Bedell ma lana ʻaufaaliliu i ē na faaliliuina le King James Version (atonu na masani Bedell i le toʻatele o i latou), i lo latou faaaogā lea o le suafa o le Atua i le tele o mau o le Tusi Paia o loo taʻua ai. O se faataʻitaʻiga, i le Esoto 6:3, o loo latou faaliliu ai le suafa o le Atua iā “Iehovah.” O loo teuina uluaʻi manusikulipi a Bedell i le Faletusi o Marsh, i Dublin i Aialani.—Tagaʻi i le pusa “Manatua ma Amanaʻia Bedell.”

UA LOMIA

E pe tusa o le 1640 na faamāeʻa ai le faaliliuga a Bedell. Peitaʻi e leʻi lomiaina ai i lenā taimi ona o le tele o teteega na feagai ma ia. Na faitioina e tagata lē na faauluulu i ai le ʻaufaaliliu a Bedell, ina ia faalēaogā ai ana galuega. Na oo lava foʻi ina latou faia ni faufauga ma iʻu ai ina molia ma faafalepuipui le faauluulu o le ʻaufaaliliu a Bedell. I le 1641, na tulaʻi mai ai foʻi se fouvalega tele a tagata Aialani e faasaga i tagata Egelani. E ui o Bedell e mai i Egelani, ae na puipuia o ia e nisi o tagata Aialani, ona sa latou iloa lona manatu mamafa moni iā i latou. Peitaʻi, na mulimuli ane maua Bedell e tagata fouvale, ma faafalepuipui ai o ia i ni tulaga leaga. E mautinoa o le māfuaaga lea na vave ai ona maliu o ia i le 1642, ma e leʻi vaai lava ua lomia lana faaliliuga.

Ulutala i le itulau muamua o le uluaʻi manusikulipi a Bedell i le pe ā ma le 1640, ma le Tusi Paia ua lomia i le 1685

Na toetoe mou atu faaliliuga a Bedell ina ua suʻe māeʻaeʻa e tagata lona fale ma faatamaʻia. O le mea e faafetai ai, ona sa mafai e se tasi o ana uō mamae ona faasao mai ana faaliliuga. Na mulimuli ane maua faaliliuga a Bedell e Narcissus Marsh, o lē na avea ma epikopo o Armagh ma o se faifeʻau tāua i le Lotu Aialani. Na maua e Narcissus se fesoasoani tautupe mai i le saienitisi o Robert Boyle, ma lomia ai ma le lototele le Tusi Paia a Bedell i le 1685.

O SE TAUMAFAIGA ITIITI AE E TĀUA

E leʻi lauiloa le Tusi Paia a Bedell i le lalolagi atoa. Peitaʻi, o se taumafaiga itiiti ma tāua ina ia malamalama ai tagata i le Tusi Paia, aemaise i latou e tautatala i le faa-Aialani, i atunuu o Aialani, Sikotilani, ma le tele o isi vaipanoa. Na faatoʻā mafai ona faamalieina le galala faaleagaga o nei tagata, ina ua faitau i le Afioga a le Atua i la latou lava gagana.—Mataio 5:3, 6.

“Pe a matou faitau i le Tusi Paia a Bedell, ua matou faalogo i upu o loo i le Tusi Paia i la matou lava gagana. O se auala tāua lea ua mafai ai ona matou aʻoaʻoina ma loʻu aiga, upu moni matagofie o loo i le Tusi Paia”

O loo faaauau ona fesoasoani le Tusi Paia a Bedell i tagata i aso nei, ina ia iloa le upu moni. Na taʻua e se tagata e tautala i le faa-Aialani, o sē e leʻi leva ona iloa aʻoaʻoga moni a le Tusi Paia: “Pe a matou faitau i le Tusi Paia a Bedell, ua matou faalogo i upu o loo i le Tusi Paia i la matou lava gagana. O se auala tāua lea ua mafai ai ona matou aʻoaʻoina ma loʻu aiga, upu moni matagofie o loo i le Tusi Paia.”