O LE TUSI PAIA E LĒ O SE TUSI AʻOGA FAASAIENISI, AE O LOO IAI FAAMATALAGA NA FAAMAONIA MULIMULI ANE E SAʻO. SEʻI ILOILO NI FAAAʻOAʻOGA.

Pe na iai se amataga o le vateatea?

Na matuā maumauaʻi saienitisi atamamai e faapea o le tali e leai. A o lenei ua latou ioe na iai le amataga o le vateatea. Ua leva ona taʻua ma le manino i le Tusi Paia lenā manatu.​—Kenese 1:1.

E faapeʻī foliga o le lalolagi?

Na manatu le toʻatele i aso anamua e mafolafola le lalolagi. I le senituri lona lima T.L.M., na faapea mai ai saienitisi Eleni e lapotopoto le lalolagi. Peitaʻi, ua leva ona taʻua muamua atu i le senituri lona valu T.L.M. e le tusitala o le Tusi Paia o Isaia le “faataaliʻoliʻo o le lalolagi.” O lenei upu e uiga atu foʻi i le lapotopoto.​—Isaia 40:22.

Po o le a mulimuli ane pala fetu ma paneta?

Na aʻoaʻo e le saienitisi Eleni o Aristotle i le senituri lona fā T.L.M. e faapea, e na o i inei i le lalolagi e pala, ae e lē mafai ona suia pe pala fetu i le lagi. Na tele senituri o iai pea lenā manatu. Peitaʻi i le senituri lona 19, na talitonu ai saienitisi e faapea e iai le taimi e pala ai mea ma lē toe aogā. Na latou faapea mai e pala mea uma i le lagi ma le lalolagi. O Lord Kelvin o se tasi o saienitisi na lagolagoina lenei manatu. Ae na ia iloa na taʻua i le Tusi Paia e faatatau i le lagi ma le lalolagi e faapea: “E pala foʻi ia mea uma e pei o se ofu.” (Salamo 102:25, 26) Na talitonu Kelvin i le aʻoaʻoga a le Tusi Paia e mafai e le Atua ona taofia le pala o nei mea, ina ia lē faaleagaina ai Ana foafoaga.​—Failauga 1:4.

O ā mea o loo taofiofia ai paneta e pei o lo tatou lalolagi?

Na aʻoaʻo foʻi e Aristotle e faapea, o le vateatea atoa o loo iai paneta, ma o na paneta taʻitasi o loo i totonu o ni mea e pei o ni polo tioata ina ia taofiofia ai, ma e faasolo lava seʻia oo i le ogatotonu, o i inā o loo iai le lalolagi. E oo ane i le senituri lona 18 T.A., ua ioe saienitisi i le manatu atonu e leai se mea o tautauina ai fetu ma paneta. Peitaʻi na taʻua i le tusi o Iopu i le senituri lona 15 T.L.M., o Lē na foafoaina mea uma o loo ia “tautau le lalolagi ae e leai se mea o tautau ai.”​—Iopu 26:7.

E UI LAVA O LE TUSI PAIA E LĒ O SE TUSI FAAFOMAʻI, AE O LOO I AI MATAUPU SILISILI NA MULIMULI ANE AOGĀ MO LE SOIFUA MĀLŌLŌINA.

Faaesea tagata mamaʻi.

Na poloaʻia i le Tulafono a Mose e tatau ona faanonofo ese tagata lepela mai i isi tagata. Na faatoʻā iloa e fomaʻi le saʻo o lenei mataupu silisili ina ua tutupu faamaʻi oti i le senituri lona lima T.A. seʻia oo i le senituri lona 15 T.A. O loo aogā pea foʻi lenei mataupu silisili i aso nei.​—Levitiko mataupu e 13 ma le 14.

Faamamā pe a uma ona paʻi i se tagata oti.

E oo ane i le taufaaiʻuiʻuga o le senituri lona 19, na masani ona galulue fomaʻi i tagata oti ona toe galulue lea i tagata mamaʻi e aunoa ma le fufuluina o o latou lima. O lenā faiga na māfua ai ona feoti le toʻatele o tagata. Ae na taʻua i le Tulafono a Mose o so o se tasi e paʻi atu i se tagata oti, ua lē mamā o ia. Sa poloaʻia foʻi e tatau ona faaaogā le vai e faamamā ai le tagata ua lē mamā. O na tū faalotu e mautinoa na iai ona aogā i le soifua mālōlōina.​—Numera 19:11, 19.

Tanu otaotavale.

I tausaga taʻitasi, e silia i le ʻafa miliona tamaiti e maliliu i le manava tatā, ma e tele lava ina māfua mai i siama ona o le lē tanuina lelei o otaotavale o tagata. Na taʻua i le Tulafono a Mose e tatau ona tanu otaotavale o tagata, ma ia faamamao ese mai i nofoaga o loo nonofo ai.​—Teuteronome 23:13.

Taimi e peritome ai.

Na poloaʻia e le Tulafono a le Atua e tatau ona peritome se pepe tama i le aso lona valu talu ona fanau mai. (Levitiko 12:3) E faatoʻā mafai ona toʻa le toto o se pepe pe a mavae le vaiaso talu ona fanau mai. I taimi o le Tusi Paia, a o leʻi taitai maua ni togafitiga faafomaʻi, sa avea o se puipuiga le faatali seʻia atoa le vaiaso o se pepe ona peritomeina lea.

Le sootaga o le soifua mālōlōina tau faalogona ma le soifua mālōlōina faaletino.

Ua faapea mai le ʻau suʻesuʻe i mataupu faafomaʻi ma saienitisi, o faalogona lelei e pei o le olioli, faamoemoe, lotofaafetai, ma le lotomalie e faamagalo atu, e iai ni ona aafiaga lelei i le soifua mālōlōina. Ua taʻua i le Tusi Paia: “O le loto e fiafia e aogā auā e mālōlō ai, a o le loto e momomo e mamago ai ivi.”​—Faataoto 17:22.