Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

MATAUPU AUTŪ

Tausia Aʻe Fanau ia Lē Manatu Faapito

Tausia Aʻe Fanau ia Lē Manatu Faapito

E TELE avanoa e maua e tagata i aso taʻitasi e faia ai mea lelei mo isi. Peitaʻi, e toetoe lava o so o se mea e tatou te vaaia ai tagata e manatu mo i latou lava. Ua faaaogā e tagata auala lē saʻo e faasesē ai isi, mimitavale i le auala e ave ai taavale, tautala lē mafaufau ma faapasae aʻe lo latou ita.

Ua iai foʻi i le tele o aiga le uiga o le manatu faapito. O se faataʻitaʻiga, ua tatala faaipoipoga a nisi ulugalii, ona e manatu le isi paaga e iai se isi e “sili atu” i lo o lana paaga faaipoipo. O nisi mātua ua latou faia mea uma e mananaʻo i ai a latou fanau, ae faatalatū e avatu i ai se aʻoaʻiga. O le iʻuga, ua latou totō le uiga manatu faapito e aunoa ma le iloaina.

Ae e toʻatele isi mātua o loo toleni a latou fanau ia magafagafa ma faamuamua isi i lo o i latou lava. O le faia faapea, o le a latou maua atili ai nisi uō ma olioli i ni faiā tumau. E latou te maua foʻi le lotomalie, auā ua taʻua i le Galuega 20:35, “e sili atu le fiafia e maua i le foaʻi atu i lo o le talia mai.”

E mafai e mātua ona fesoasoani i fanau ia maua aogā o le agalelei, ma ʻalofia le taaʻina i aganuu e faatāua ai e le tagata ia lava. E faapefea? Iloilo mailei e tolu e taaʻina ai lau fanau i le uiga manatu faapito, ma auala e ʻalofia ai na mailei.

1 Soona faaviivii

Le faafitauli. Ua mātauina e tagata suʻesuʻe, o le toʻatele o talavou ua faigaluega, e manatu e tatau ona latou maua mea uma e mananaʻo i ai. Ua latou faatalitalia o le a taulau manuia, e tusa pe itiiti pe leai se mea o latou faia ina ia maua ai na mea. E manatu nisi o le a vave ona siitia o latou tulaga, e aunoa ma le aʻoaʻoina o le auala e galulue ai. E talitonu isi e faapitoa i latou ma o le auala lenā e tatau i tagata ona feutagaʻi ai ma i latou. Ae afai e iloa ane e lē o le manatu lenā o tagata iā i latou, ona lē fiafia loa lea.

Le māfuaaga. O nisi taimi, e māfua ona soona faatāua e le tagata ia lava, ona o le auala na ola aʻe ai. O se faataʻitaʻiga, i ni nai tausaga talu ai nei, na taatele mai ai le uiga o le faatāua e le tagata o ia lava, ma ua matuā taaʻina ai nisi o mātua. O lenei uiga ua faavae mai i manatu nei: Afai e lelei ona avatu sina viiviiga i tamaiti, e sili atu la ona lelei pe a matuā faaviivii. Ae afai e faaalia atu se uiga lē talisapaia, o le a faavaivaia ai le tamaitiiti. I lenei lalolagi manatu faapito, e manatu tagata afai e te lē talisapaia taumafaiga a lau fanau, e lē o oe la o se matua lelei. E lē tatau ona faia se mea e lē lelei ai faalogona o fanau iā i latou lava, po o mātua foʻi.

Ua fai ma masani a le toʻatele o mātua le soona faaviivii o a latou fanau, e tusa pe e lē o se mea e ono viiviia ai. Ae a fai e fanau se mea leaga e tusa pe matuiā, e lē amanaʻia lenā mea. E manatu na mātua, ina ia matuā faatāua e le tagata o ia lava, e ao ona viiviia mea uma lava ae aua le amanaʻia mea leaga. E sili ona tāua pe a lelei faalogona o fanau e uiga iā i latou lava, nai lo o le aʻoaʻoina o i latou e fai mea e maua ai le fiafia moni.

Le manatu o le Tusi Paia. Ua taʻua i le Tusi Paia ia viiviia se tasi pe afai ua talafeagai ona faia faapea. (Mataio 25:19-21) Ae a viiviia e tau ina ia faamalie ai faalogona, e ono sesē ai manatu o fanau e uiga iā i latou lava. Ua taʻua manino i le Tusi Paia: “Afai e manatu se tasi o ia o se tagata tāua ae e leai, ua faasesēina ai e ia o ia lava.” (Kalatia 6:3) O lea, ua faapea mai le Tusi Paia i mātua: “Aua le taofia le aʻoaʻiga i lau fanau. E lē feoti ai i latou pe a e maumauaʻi e aʻoaʻi i latou.” *​—Faataoto 23:13, Contemporary English Version.

Le mea e ao ona e faia. Ia fai ma ou sini le avatu o faasaʻoga pe afai ua manaʻomia, ma faamālō atu pe afai ua tatau ona faia faapea. Aua e te viiviia lau fanau e tau ina ia lelei ai o latou faalogona e uiga iā i latou lava, auā e lē lelei lenā faiga. Ua taʻua i le tusi Generation Me: “O le mautinoa moni e uiga iā te oe lava, e maua mai i le faasolosolo ona faaleleia o au taleni ma le aʻoaʻoina o mea, ae lē ona o tala faaviivii e fai atu.”

“Aua neʻi e faasili lou manatu iā te oe lava, i lo o le mea e tatau ona e manatu i ai. Nai lo o lea, ia mafaufau lelei.”​—Roma 12:3, Good News Translation

2 Soona puipuia

Le faafitauli. O le toʻatele o talavou matutua ua faigaluega, e lē o nofosauni e faafetaiaʻia faafitauli ma faigatā. O nisi e faigatā ona faamalieina, e matuā lē fiafia i ni nai faitioga, a o isi e talia na o galuega e fiafia i ai. O se faataʻitaʻiga, i le tusi Escaping the Endless Adolescence, o loo taʻua ai e Dr. Joseph Allen se tauleʻaleʻa na fai atu iā te ia ina ua faatalanoa mo se galuega: “O nisi taimi e iai vala o le galuega ou te tau lagona ai le fiu, ae ou te lē manaʻo e iā te aʻu lenā lagona.” Na tusi Dr. Allen: “E leʻi iloa e lenei tauleʻaleʻa, o galuega uma lava e iai ni vala e lagona ai le fiu. E faapefea ona ia lē iloa lenei tulaga a o lea ua 23 ona tausaga?”

Le māfuaaga. I nai tausaga talu ai nei, na taumafai malosi le toʻatele o mātua e puipuia a latou fanau mai i so o se faafitauli. O le ā e te faia pe a lē pasi le suʻega a lou alo teine? Atonu e te naunau ma talosaga atu i le faiaʻoga ia siitia togi o lou alo. Ae ā pe afai ua maua se sala a lou alo tama i luga o le auala? Atonu e te totogia lana sala. Ae faapefea pe afai ua lē taulau le faigāuō a sou alo tama ma lana uō teine? Atonu e te tuuaʻia lana uō.

O le tulaga masani lou manaʻo e puipuia lau fanau. Ae o le soona puipuia, e sesē ai manatu o le fanau e faapea, e lē tuuaʻia i latou i a latou gaoioiga e fai. Ua taʻua i le tusi Positive Discipline for Teenagers: “Nai lo o le aʻoaʻoina ia onosaia āuga tigā ma aʻoaʻo mai ai ni lesona, ae ua tuputupu aʻe [na] fanau ma le manatu faapito, ma mafaufau e iai ni mea e tatau ona fai e mātua ma isi mo i latou.”

Le manatu o le Tusi Paia. E oo lava i tagata lelei e aafia i faigatā o le olaga. Ua taʻua i le Tusi Paia: “E tutupu mea leaga i tagata uma!” (Failauga 9:11, Easy-to-Read Version) O se faaaʻoaʻoga, na onosaia e le aposetolo o Paulo faigatā uma seʻia oo ina māeʻa lana faiva, ma na iai ni aogā! Na tusi o ia: “Ua ou aʻoaʻoina aʻu, e tusa lava po o ā tulaga e oo iā te aʻu, ae ia lotomalie i mea ua ou maua. . . . Ua ou iloa ona feagai ma le maʻona ma le matelāina, atoa ma le tele o mea, ma le pagatia i le lē tagolima.”—Filipi 4:11, 12.

Le mea e ao ona e faia. A o e mātauina le matutua ua iai lau fanau, taumafai e usitaʻia le mataupu silisili lenei: “E tatau ona taʻitasi le tagata ma tauave lana lava avega.” (Kalatia 6:5, CEV) Afai e maua e lou alo tama se sala i luga o le auala, e sili ona lelei pe a totogi e ia i ana lava tupe. Pe a lē pasi le suʻega a lou alo teine, atonu o se lapataʻiga lenā mo ia e tatau ona sauniuni lelei mo isi suʻega. Pe a lē taulau se faigāuō a lou alo tama ma se teine, ia faamāfanafana o ia. Ae i se taimi talafeagai, ia fesoasoani iā te ia e mafaufau i fesili e pei o lenei, ʻPe a toe mafaufau i le taimi ua teʻa, po o taʻu mai ai i lenei mea ua tupu e iai ni mea e manaʻomia ona ou faaleleia?’ O fanau e taumafai e foʻia o latou faafitauli, o le a vave ona toe fuataʻiina le mafaufau ma iai le mautinoa, o uiga e lē mafai ona latou maua pe afai e faaauau ona taulima e isi o latou faafitauli.

“Ia taʻitasi le tagata ma faamaonia po o faapefea ana galuega, ona iai lea o se mea e mitamita ai.”​—Kalatia 6:4

3 Soona faamatanana

Le faafitauli. I se suʻesuʻega na faia i talavou, o le 81 pasene na faapea mai o le sini e pito i sili ona tāua iā i latou, ʻia mauʻoa,’ nai lo o le fesoasoani atu i isi. Ae o le fia mauʻoa, e lē maua ai le faamalieina. Ua taʻua i suʻesuʻega, o tagata e taulaʻi atu i meafaitino e itiiti lo latou fiafia ma e sili atu ona mafatia, ma aafia i faafitauli o le tino ma le mafaufau.

Le māfuaaga. I nisi tulaga, e tausia aʻe fanau i ni aiga e maumea. Ua taʻua i le tusi The Narcissism Epidemic: “E mananaʻo mātua ia fiafia a latou fanau, ae mananaʻo fanau i meafaitino. Ona faatau lea e mātua meafaitino mo fanau, ae e mo na o sina taimi e fiafia i ai. Ona latou toe tagisā foʻi lea i nisi mea.”

Ua iai i tagata le faanaunauga malosi ia faatau oloa, ma ua faaaogā sesē e faasalalauga faapisinisi lenā faanaunauga e faaauiluma ai manatu e pei o nei: ʻE tatau ona e maua mea e pito i sili ona lelei,’ po o le ʻAuā e aogā iā te oe.’ E toʻatele talavou ua taaʻina i nei manatu, ma faia ni aitalafu ma lē mafai ona faatau mea sa tatau ona latou “mauaina.”

Le manatu o le Tusi Paia. Ua taʻua i le Tusi Paia e tatou te manaʻomia tupe. (Failauga 7:12) Peitaʻi, e lē o faalaeiau mai ia tatou saʻilia le tele o meafaitino, ae ia lotomalilie pe afai ua maua mea e sili ona manaʻomia mo le olaga. (1 Timoteo 6:7, 8) O lea, ua lapataʻi mai: ʻO le manaʻo tele i tupe o le pogai lea o mea leaga eseese uma, ma o le manaʻo tele i ai, ua tuia ai e nisi i latou lava i le tele o tigā.’​—1 Timoteo 6:10.

“O i latou o ē fia mauʻoa, e paʻuʻū i latou i le faaosoosoga ma le mailei, ma le tele o tuʻinanauga valea ma le tigā.”​—1 Timoteo 6:9

Le mea e ao ona e faia. I le avea ai ma matua, ia iloilo po o le ā lou manatu i tupe ma mea e faatau mai ai. Ia saʻo mea e te faatāua ma fesoasoani i lau fanau e faia faapea. Ua taʻua i le tusi The Narcissism Epidemic: “E mafai ona talatalanoa mātua ma fanau i mataupu nei, ʻO fea le taimi e talafeagai pe lē talafeagai ai foʻi ona faatau ni oloa ua faapaʻūina le tau? ʻE fia le tupe tului?’ ʻO fea le taimi e te faatauina ai se mea ona o le uunaʻiga a se isi?’”

Ia aua neʻi faaaogāina “meafaitino,” e fai ma vaifofō e faagalo ai faafitauli o le aiga ia e tatau ona foʻia. Ua taʻua i le tusi The Price of Privilege: “O le faaaogā o meafaitino e foʻia ai faafitauli, e lē o se vaifofō e taulau manuia. E manaʻomia ona foʻia faafitauli i le mafaufau lelei, tofā mamao ma le tigā alofa, ae lē o meafaitino.”

^ pala. 11 E lē o lagolagoina e le Tusi Paia le faileagaina o fanau i le itu faaletino po o le tau faalogona. (Efeso 4:29, 31; 6:4) O le sini o aʻoaʻiga, ina ia aʻoaʻoina ai, ae e lē ina ia faapasae atu ai le ita o mātua.