Ndokoni pa mphangwa

Pitani pa tsamba ya Pyankati

 A2

Pinthu Pinagumanika m’Bhibhlya Ino

Bhibhlya ya Dziko Ipswa ya Malemba Acigerego Acikristu Yacingerezi yabuluswa mu caka 1950, pontho mu caka 1961 yabuluswa Bhibhlya ya Dziko Ipswa yamumphu. Kutomera mu ndzidzi unoyu, pikwi pizinji pya anthu a pilongero pyakupiringana 210, asaphedzeka na Bhibhlya ineyi yakunyindirika, pontho yakukhonda nentsa kuleri yakuti yathumburuzwa kubulukira mu pilongero pyakutoma.

Mbwenye pidapita pyaka 50, mafala anaphatisirwa pakulonga acinja. Natenepa Komiti ya Bhibhlya ya Dziko Ipswa yadzindikira kufunika kwa kucita macinjo toera kukhuya mitima ya anyakuleri a cincino. Na thangwi ineyi, malembero na njira yakulonga yacinjwa mʼBhibhlya ino toera kukwanirisa pifuniro ipi:

  • Kuphatisira mafala analongwa cincino na akubveka mwadidi.Fala yakuti “mbeu” Mucihebheri cakale na Cigerego cakale, inakwanisa kulonga pya mbeu toera kubzwala, ana a munthu, dzindza peno umuna. Mbwenye nakuti cincino fala yakuti “mbeu” nee isaphatisirwabve toera kulonga anthu, natenepa yaphatisirwa fala yakuti isabvekesa mabvekero andimomwene mwakubverana na mphangwa zinalongwa. (Genesi 1:11; 22:17; 48:4; Mateu 22:24; Juwau 8:37) Mʼmbuto zizinji zidabwera fala yakuti “mbeu” mbilonga pya pikiro idacitwa mu Edheni yakuti yalembwa pa Genesi 3:15, mʼBhibhlya ino yathumburuzwa kuti “dzindza.”

  • Mafala a mʼBhibhlya akuti abvekeswa mwadidi. Fala Yacihebheri yakuti “Seoli” na fala Yacigerego yakuti “Hadhe” aphatisirwa mʼBhibhlya toera kulonga pya masiye anaikhwa anthu onsene. Mafala anewa nkhabe dziwika Ncisena. Kusiyapo pyenepi, fala yakuti “Hadhe” cincino iri na mabvekero akuti asapfundzisa pinthu pyauthambi Ncigerego. Na thangwi ineyi, mʼmbuto munagumanika mafala anewa, ife taathumburuza kuti “Nthumbi” thangwi pyenepi ndipyo pikhafuna ale adalemba Bhibhlya pakutoma, pontho taikha pidzindikiro pyapantsi toera kufokotoza mabvekero a mafala anewa.—Masalmo 16:10; Mabasa 2:27.Fala yakuti “mpswiyo” yaphatisirwa basi ene toera kulonga pya mpswiyo za munthu peno za cinyama. Mbwenye mʼmbuto zinaphatisirwa iyo mwakuphiphirisa ninga pa Masalmo 7:9; 26:2 na pa Apokalipse 2:23, ife taphatisira mafala akuti “mabvero ankati kakamwe” peno “manyerezero ankati kakamwe,” mbatiikha fala yakuti mpswiyo pa cidzindikiro capantsi.

    Mafala akuti “kununa” na “nyanga” ali na mabvekero mawiri. Anakwanisa kubveka kununa kwandimomwene na nyanga yandimomwene, pontho asaphatisirwambo mwakuphiphirisa. Mbwenye mʼmbuto zakucepa zakuti mafala anewa aphatisirwa mwakuphiphirisa, iwo athumburuzwa mwakubverana na mabvekero awo. Mwacitsandzo, ife taphatisira fala yakuti “pyadidi kakamwe” mʼmbuto mwakuphatisira fala yakuti “pyakununa,” pontho taphatisira fala yakuti “kulemedzwa” mʼmbuto mwakuphatisira fala yakuti “nyanga.” (Genesi 45:18; Yobe 16:15) Anango mwa mafala anewa afokotozwa mwadidi pa khundu yakuti “Mabvekero a Mafala Anango a mʼBhibhlya.”

  • Yalembwa munjira yakukhonda nentsa kuleri. MʼBhibhlya ino, ife tasasanyira pangʼono madzina a mabukhu a mʼBhibhlya toera pakualeri abveke ninga munaalongera anyakuleri athu. Mwacitsandzo, bukhu ya “Deuteronomyo” yalembwa “Dheuteronomyo,” bukhu ya “Nehemiya” cincino yalembwa “Neemiya,” bukhu ya “Danyele” cincino yalembwa “Dhanyeli,” bukhu ya “Abdiya” cincino yalembwa “Obhadhiya,” pontho bukhu ya “Habakuki” cincino yalembwa “Abhakuki.”

Pinthu pinango pinagumanika mʼBhibhlya ino:

Bhibhlya ino iri na pidzindikiro pyapantsi. Pidzindikiro pyenepi ndi ipi:

  • “Peno” Njira inango yakulonga fala ibodzi ene Yacihebheri, Ciaramaki, peno Cigerego yakuti iri na mabvekero mabodzi ene.—Genesi 1:2, cidzindikiro capantsi pa fala yakuti “mphambvu ya Mulungu ikhafamba-famba”; Yoswa 1:8, cidzindikiro capantsi pa fala yakuti “mwakukhonda galuza.”

  • “Munjira inango” Njira inango yakutawirika toera kuthumburuza fala ibodzi ene, mbwenye yakuti iri na mabvekero akusiyana.—Genesi 21:6, cidzindikiro pa fala yakuti “anadzaseka pabodzi na ine”; Zakariya 14:21, cidzindikiro capantsi pa fala yakuti “Kanani.”

  • “Fala na Fala” Kuthumburuza fala na fala bulukira Mucihebheri, Ciaramaki, Cigerego peno kuthumburuza mabvekero a fala yandimomwene ya pilongero pyenepi.—Genesi 25:30, cidzindikiro capantsi pa fala yakuti “zakufuira”; Yobe 1:3, cidzindikiro capantsi pa fala yakuti “maburu.”

  • Mabvekero na mphangwa zinango Mabvekero a madzina (Genesi 3:17, “Adhamu”; Eksodho 15:23, “Mara”); mphangwa zinalonga pya kulemera kwa pinthu na pyakupima napyo (Genesi 6:15, “makhono”); mphangwa zakuti zisapangiza kuti analongwa mbani (Eksodho 8:21, “iwo”); mphangwa zakuphedza zakuti zisagumanika mu Apendise na mu Mabvekero a Mafala Anango.—Genesi 37:35, “Munthumbi”; Mateu 5:22, “Djehena.”

Mʼmatsamba akutoma a Bhibhlya ino, munagumana khundu ya nsolo wakuti “Mphangwa Zakutoma za Mafala a Mulungu.” Khundu ineyi iri na pipfundziso pyakutoma pinagumanika mʼBhibhlya. Kunkhomo kwa Bhibhlya ino, buluka bukhu ya Apokalipse kuna khundu ya nsolo wakuti “Madzina a Mabukhu a mʼBhibhlya,” “Mafala Adaphatisirwa mʼBhibhlya,” na “Mabvekero a Mafala Anango.” Khundu yakuti Mabvekero a Mafala Anango, isaphedza nyakuleri toera kubvesesa mabvekero a mafala anango mwakubverana na njira idaphatisirwa iwo mʼBhibhlya. Khundu ya Apendise A iri na misolo iyi: “Pitsogolero Toera Kuthumburuza Bhibhlya,” “ Pinthu Pinagumanika mʼBhibhlya Ino,” “Bhibhlya Yafika Tani Mpaka Lero,” “Dzina ya Mulungu mʼMalemba Acihebheri,” “Dzina ya Mulungu mʼMalemba Acigerego Acikristu,” “Tabhela: Aprofeta na Amambo a ku Yuda na a ku Izraeli,” na “Pinthu Pyakufunika Kakamwe Pidacitika mu Umaso wa Yezu pa Dziko Yapantsi.” Khundu ya Apendise B iri na mapa, matabhela na mphangwa zinango zakuti zinaphedza anthu anafuna kupfundza mphangwa zizinji za mʼBhibhlya.

Mabukhu onsene, ali na mphangwa zakutoma zakuti zisapangiza pinthu pinalongwa mʼmavesi a kapitulu ibodzi na ibodzi. Pyenepi pisaphedza nyakuleri toera kudziwa mphangwa zinagumanika mʼbukhu ibodzi na ibodzi ya mʼBhibhlya. Pakati pa tsamba ibodzi na ibodzi, pali na nzera wakuti uli na malemba akuti asabverana na a mavesi anango a mʼBhibhlya.