Agllashca temata ricungapaj

Temacunata ricungapaj

Alpa turuhuan rurashca tabla cuendapica “Tattannu” shutimi escribishca tiajun

Biblia cabal cashcataca ¿imashinata yachanchi?

Biblia cabal cashcataca ¿imashinata yachanchi?

¿Arqueologocuna tarishca cosascunaca Bibliapi yachachishcacuna cabal cashcatachu ricuchin? 2014 huatapi shuj libropica cashnami nirca: Escrituras Hebreaspi parlashca gentecunamandaca arqueologocunaca ¿mashnacunatata cierto tiashcata ricuchishca? nishpa. Chai libropillatami cashna nin: “50 yali gentecuna ciertopacha tiashcatami ricuchishca” nishpa (Biblical Archaeology Review). Chai libropica Tatenai runamandaca na parlanllu. Tatenai runaca ¿pita carca? Bibliapi paimanda ima nijta yachajupashun.

Jerusalenga asha huatacunataca Persia llacta mandajpimi causarca. Jerusalenga Éufrates yacu ladopimi carca. Chai pushtutaca Persia llactamanda gentecunaca ‘jatun yacu chimba lado llactacunapi causajcuna’ ninmi carca. Persia llactamanda gentecuna Babilonia llactata llaquichishpami esclavo shina causanajuj judiocunataca salvashpa, Jehovapa templo huasita cutin shayachichun saquirca (Esdras 1:1-4). Shinapash judiocunapa contracunaca Jehovapa templo huasita na rurachun munashpami, Persia llactapa contrami can nishpa yangata juchachinajurca (Esdras 4:4-16). Jesús cai Alpaman nara shamushca huata 522manda, 486​caman Darío I nishca rey mandajujpimi, Persia llactata mandajpuracunamanda Tatenai shuti runaca, Judiocunata imamanda shina yangata juchachijushcata investigarca. Bibliapica “jatun yacu chimba lado llactacunata mandaj Tatnai” [o “Tatenai”, NM] ninmi (Esdras 5:3-7).

Alpa turuhuan rurashca tabla cuendacunapica Tatenai shutita escribishcatami tarishca. Chaicunaca Tatenaipa familia imatallata rurashcata escribishcamandami shina tiashcanga. Jesús cai Alpaman nara shamushca 502 huatapi, Darío I mandajujpi negociocunata rurashpa escribishcatami tarishca. Chai alpa turuhuan rurashca tabla cuendapica cashna escribishcami tiajun, “jatun yacu chimba lado llactacunata mandaj Tattannu shuti runata” sirvijmi chaipi testigo tucushpa firmarca nishpa. Tattannu shutica, Bibliapi Esdras libropi Tatenai nishcahuanga paillatami can.

Tatenaica ¿imatata ruran carca? Jesús cai Alpaman nara shamushca 535 huatapimi Ciro reyca pai mandajuj llactacunataca, shican shican pueblocuna cachun separarca. Chai pueblocunamanda shujtaca Babilonia “jatun yacu chimba lado llacta” nishpami churarca. Cutin tiempo yalijpica chai pueblocunapash ishcaipimi separarirca. Chaimanda shujtaca “jatun yacu chimba lado llacta” nishpami churarca. Chaipica Celesiria, Fenicia, Samaria, Judá llactacunami tiarca. Chai llactacunataca tal vez Damasco llactamandami mandan carianga. Tatenaica Jesús cai Alpaman nara shamushca 520 huatamanda, 502 huatacamanmi chai llactacunata tal vez mandashcanga.

Tatenaica Jerusalén llactapi judiocunata yangata juchachishcata ali yachangapami chai llactaman rirca. Jipamanga Tatenaica Darío reymanga cashnami villarca, Judiocunaca Jehová Diospa templo huasita shayachingapaca rey Ciro cushca permisocunata charinmi nishpa. Escribishcacunata alichishca tiajuj huasipi mascajpica chaipimi cashcarca (Esdras 5:6, 7, 11-13; 6:1-3). Tatenaitaca cashnami mandarca, Taita Diospa huasita shayachichun saquichilla nishpa. Chai nishcataca pactachircami (Esdras 6:6, 7, 13).

“Jatun yacu chimba lado llactacunata mandaj” Tatenai runaca, na yapa rijsishcachu can. Shinapash Bibliapica Tatenai shutimanda, pai mandaj cashcatapashmi parlan. Chaica, arqueologocuna tarishca cosascunahuan ricujpica, Bibliaca cabal cashcatami ricuchin.