YAQA 1520 watapim Francia nacionpi kaq Meaux sutiyuq llaqtachapa iglesianpi runakuna uyarirurqaku francés rimaypi biblia leesqankuta (Mateo-Juan). Paykunaqa rimayninkupi biblia leesqankuta uyariruspankum uyarayasqaraq qiparurqaku.

Francés rimaypi chay biblia ruwaq runapa sutinmi karqa Jacques Lefèvre d’Étaples (latín rimaypiñataq Jacobus Faber Stapulensis). Paymi amistadninman kaynata qillqarqa: “Wakin llaqtakunapim taytanchik Diosqa runakunata kallpanchachkan palabranmanta yachanankupaq”, nispa.

Chay watakunapiqa catolicokunawan Diosmanta yachaq tukuqkunam mana munarqakuchu francés rimaypi nitaq huk rimaykunapipas bibliata leenankutaqa. Chayna kaptinpas Lefèvre runaqa francés rimaypim bibliata ruwarurqa, ¿imanasqataq ruwarqa hinaspa imaynatam runakunata yanaparqa Diospa palabranta entiendenankupaq?

Francés rimaypi bibliata manaraq ruwachkaspanmi Lefèvre runaqa ñawpaq qillqakunata allinta estudiarqa, ¿imanasqa? Tiemponpi kaq qillqakuna Diosmanta mana imam kaqta yachachisqanta musyarusqanraykum. Chay leesqan qillqakuna ima yachachisqanmanta allinta yachayta munasqanraykum catolicokunapa ruwasqanku latín rimaypi Vulgata sutiyuq bibliata estudiayta qallaykurqa.

Bibliata alli-allinta estudiasqanraykum nirqa: ‘Diosmanta imam kaqta yachaspallam kusisqa hinaspa allinqa kawsakusun’, nispa. Chaymi ñawpaq qillqakunata estudiananmantaqa kallpanchakurqa francés rimaypi bibliata ruwananpaqña.

Lefèvre runaqa 1509 watapim ruwarurqa Psalterium Quintuplex sutiyuq qillqata, chaypim huñururqa latin rimaypi tawa bibliapi rikuriq Salmos qillqakunata * hinaspa kikinpa allichasqan Vulgata bibliapa Salmos qillqantapas. Payqa manam yachaysapa runakuna hinachu karqa, aswanmi bibliamanta entiendenapaq hinalla yachachirqa. Chaynata yachachisqanmi bibliata estudiaq yachaysapa wakin runakunatapas yanaparqa (qaway “ Martín Lutero runata Lefèvre runapa qillqasqan yanapasqanmanta” niqta).

Lefèvre runapa ayllunkuna catolico kasqanraykum paypas catolico karqa, payqa nirqam runakunata bibliamanta yachachispalla catolico religionta cambianamanta. Chay tiempopiqa latín rimayllapim bibliaqa karqa, hinaptinqa ¿imaynatam runakunaqa bibliamanta yachanmanku karqa latín rimayta mana entiendechkaspankuqa?

Diospa palabranta anchata kuyasqanraykum Lefèvre runaqa kallpanchakurqa yaqa lliw runakuna bibliayuq kanankupaq. Chaymi 1523 watapa junio killanpi Mateomanta Juan qillqakama francés rimaypi bibliata iskay partepi ruwarurqa. Chay bibliaqa taksallam karqa hinaspapas manam achka qullqipaqchu karqa, chaymi wakcha runakunapas rantirqaku.

 Runakunaqa kusikurqakum chay biblia ruwasqanmanta. Qaripas-warmipas llapallankum Jesuspa yachachisqankunata rimayninkupi leeyta munarqaku, chaymi 1.200 bibliakunaqa iskay-kimsa killallapi tukururqa.

Mateomanta Juan qillqakama ruwasqan bibliapa qallariyninpim Lefèvre runaqa nirqa: ‘Francés rimaypim kay bibliata ruwaruni mana ancha educacionniyuq runakunapas latín rimaypi bibliayuq runakuna hina Jesuspa yachachisqankunata chaylla entiendenankupaq’, nispa. Ichaqa, ¿imanasqataq payqa anchata kallpanchakurqa runakuna bibliamanta imam kaqta yachanankupaq?

Lefèvre runaqa yacharqam runakunapa yachachisqallanta catolico runakunaman yachachisqankuqa mana allin kasqanta (Marcos 7:7; Colosenses 2:8). Nirqam bibliapi sumaq willakuykunamanta llapallan runakunaman willakunapaq tiempo chayaramusqanmantaña, chaynapi ‘runakunapa yachachisqankunawan manaña pipas pantanankupaq’.

Nirqataqmi francés rimaypi biblia ruwananta harkakuqkuna mana allinta ruwasqankuta. Nirqam: “¿Imaynatamá Jesuspa yachachisqankunata kasukunankupaqqa runakunataqa ninqaku lliw runakuna bibliata rimayninkupi leenankuta harkakuchkaspankuqa?”, nispa (Romanos 10:14).

Chaymi París llaqtapa universidadninpi Diosmanta yachachiq runakunaqa Lefèvre runata  upallachiyta munarqaku. 1523 watapa agosto killanpim mana munarqakuchu bibliata huk rimaykunapi ruwanankuta nitaq bibliamanta huk rimaykunapi yachachinankutapas, nirqakum chay ruwasqankuqa ‘religionninkupaq mana allin kasqanta’. Lefèvre runataqa “religionninchiktam qipancharun” nispankuch wañurachinmanku karqa kamachiq Francisco I mana harkakuptinqa.

Chay runakuna biblia ruwananta harkakuptinkupas Lefèvre runaqa hinallam bibliata ruwarqa. 1524 watapim Mateomanta Apocalipsis qillqakama tukururqa, chaymanta qipallamanmi francés rimaypiña Salmos qillqatapas ruwarqa, chaynapi runakuna ‘tukuy sunqunkuwan’ Diosta mañakunankupaq.

París llaqtapa universidadninpi Diosmanta yachachiq runakunam Lefèvre runapa ruwasqan biblia imayna ruwasqa kasqanta sumaqta qawaykuspanku kamachirqaku ruwasqan bibliata runakunapa qayllanpi kañanankupaq, nirqakum: ‘Kay ruwasqan bibliaqa Lutero hinam religionninchikpa contranpi yachachichkan’, nispa. Chay yachaysapa runakuna Lefèvre runata tapuptinkum payqa mana imatapas nirqachu, aswanmi Estrasburgo sutiyuq llaqtaman ayqikurqa. Chay llaqtapiñam bibliata pakallapi hinalla ruwarqa. Wakinkum nirqaku manchakuq kaspan upallakuykusqanta, ichaqa kikinmi nirqa chayna ruwasqanqa allin kasqanta Diospa palabranta mana chaninchaq runakunawan rimananmantaqa (Mateo 7:6).

Ayqikusqanmanta wata qipatam Francia nacionta kamachiq Francisco I runa Lefèvre runata nirqa 4 watachayuq churin Carlosta yachachinanpaq. Chaymi tiempon kasqanrayku Lefèvre runaqa francés rimaypi biblia ruwayta tukururqa. Chaymantam ruwasqan bibliataqa Bélgica nacionpi 1530 watapi librota hinaña ruwarurqaku, chayta ruwanankupaqmi kamachiq Carlos V sutiyuq runa “allinmi” niykurqa. *

Lefèvre runaqa munarqam catolico religionqa runakunapa yachachisqanta saqispan bibliapa yachachisqanman hinaña yachachinanta. Nirqam: ‘Jesuspa qatiqninkunaqa bibliatam leenanchik imam kaqta yachananchikpaq, chaytaqa manam pipas harkakunmanchu’, nispa. Chaymi payqa anchata kallpanchakurqa llapallan runakunapa biblian kananpaq. Manamá munasqanman hinachu catolico religionqa ruwarqa, ichaqa mana ancha educacionniyuq runakunatam yanaparqa Diospa palabranmanta allinta yachanankupaq.