REBECAQA achka punchawkunañam camellopi sillasqa chunniqninta richkarqa Haran llaqtanta qipapi saqispan. Yaqapaschá piensarqa llaqtanmanqa manaña haykapipas kutinanta. Chaymantapas mancharistinchá richkarqa mana riqsisqan llaqtaman risqanrayku.

Punchawkuna pasasqanman hinam Rebecaqa pusaqninkunawan hinaspa riqmasinkunawan kuska Canaan llaqtata pasaruspanku Neguev llaqtamanña chayaykuchkarqaku (Genesis 24:62). Chay lawkunapiqa manam kawsaykuna wiñaqchu ichaqa allinmi karqa ovejakunata uywanapaq. Chaychá Rebecaqa ñankunapi achka ovejakunata qawarqa. Pusaqnin yuyaq runaqa riqsinñam chay lawkunataqa. Payqa mayna kusisqachá richkan Rebeca Isaacwan casarakuy munasqanmanta patronninman willayta munaspan. Rebecaqa yaqapaschá tapukuchkarqa: “¿Imayna runaya Isaacqa? ¿Imataya qawaykuwaspan piensanqa? ¿Yaqachu rikuykuptiy sunquyta suwaruwanqa?”, nispa.

Wakin llaqtakunapiqa hinallaraqmi tayta-mamakunaqa wawa-churinkupaq qarita utaq warmita akllapunku. Chaynamá karqa Rebecawanpas, payqa mana riqsisqan runawan casarakunanpaqmi huk law llaqtaman rirqa. Chayta ruwasqanwanmi qawachirqa Diospi tukuy sunqunwan hapipakuspa mana manchakuq kasqanta. Chayna kasqanta qatipakuyqa allintam yanapawasun ima sasachakuypiña kaptinchikpas. ¿Imatawanraqmi Rebecamanta yachachwan? Qatiqninpim chaymanta rimasun.

Rebecaqa Mesopotamia lawpi Haran llaqtapim yacharqa. Ayllunkunaqa manam chaypi wakin runakuna hinachu intita, killata yupaycharqaku, paykunaqa Jehova Diostam yupaychaqku (Genesis 24:50).

Rebecaqa kallpanpi, chuya sunqu hinaspa kuyayllapaq suma-sumaq sipasmi karqa. Ayllunpas apum karqa chaymi achka sirvienteyuq karqaku, chayna kaptinpas Rebecataqa manam mana ima ruwaqtachu uywarqaku, paytaqa tukuy ima ruwaytam yachachirqaku. Payqa wakin warmimasinkuna hinam wasinpi sasa ruwaykunatapas ruwaq. Chaymi sapa punchaw inti waqtayta puyñunta aparikuspan ayllunpaq yaku astamuq riq (Genesis 24:11, 15, 16).

Huk punchawmi chayna yaku astaq risqanpi huk yuyaq runa kallpaylla asuykuspan nirqa: “Ruegakuykim. Puyñuykimantayá yakuchallaykita tomaykusaq”, nispa. Chayna kuyakuyllawan mañakusqanrayku hinaspa karumanta hamusqanta qawaykuspanmi Rebecaqa puyñunta pampaman churaykuspan yakuta quykurqa. Qawarqataqmi chay runaqa chunka camelloyuq hamusqanta hinaspa uywakunapa yaku tomananpi mana yaku kasqantapas. Rebecaqa musyakurqataqmi chay yuyaq runa ruwasqankunata qawasqanta, chaymi llakipayaykuspan nirqa: ‘Camelloykikunapaqwanyá yakuta hurquramusaq saksanankukama’, nispa (Genesis 24:17-19).

Rebecaqa camellokuna saksanankukamam yakuta hurqurqa. Camellokunaqa yakumanta kaspankuqa sapakamam maqma hunta yakutapas tukurunmanku (95 litros). Chaynaqa hayka unaychiki Rebecaqa yakuta hurqustin llamkanman karqa chunka camellokuna saksanankamaqa. Ichaqa, manachusmi llumpay yakunayasqachu camellokunaqa karqaku. * Manamá Rebecaqa yacharqachu  camellokuna yakunayasqa utaq mana yakunayasqa kasqankutaqa, chayna kaptinpas payqa mana riqsisqan runatam tukuy atisqanpi yanapaykuyta munarqa. Chaymi Rebecaqa kuti-kutirispa uywakunapa tomananman yakuta astamurqa, chay ruwasqantam chay runaqa kusikuywan qawarqa (Genesis 24:20, 21).

Kunan punchaw runakunaqa kikillankupi piensaqmi kanku, manam runamasinku yanapaytaqa munankuchu. Bibliapiqa nirqañam kay tiempopi runakuna chayna kanankumanta (2 Timoteo 3:1-5). Chaymi Rebecapa ruwasqankunata qatipakuyqa llapanchikpaq ancha allin. Jesuspa qatiqninkunaqa Rebeca hinam mana riqsisqanchik runamasinchikkunatapas tukuyta ruwaspanchik yanapananchik.

Chay yuyaq runaqa Rebecapa tukuy ima ruwasqantam mana ima niyta atispan hinaspa kusikuyllawanña qawarqa. Chaymi yaku hurquyta tukuruptillan alhajakunata quykuspan Rebecata tapurqa: “Ruegakuykim, niykuwayá ¿pipa churintaq kanki? ¿Taytaykipa wasinpi kachkanchu campo samakunaykupaq?”, nispa. Pipa ayllun kasqanta willaykuptinmi yuyaq runaqa astawanraq kusikurqa. Rebecapas kusikuspanmi nirqa: “Kachkanmi pajaykupas achkallaña chaynataq pastoykupas, campopas kachkanmi samakunaykipaq”, nispa. Chayna nisqanqa ancha kusikunapaqmi yuyaqpaqqa karqa, payqa sirvientemasinkunawanmá hamurqa. Chaymi Rebecaqa mamanman chaykunamanta willaq kallparqa (Genesis 24:22-28, 32).

Rebecataqa tayta-mamanmi yachachirqa runamasinta kuyapayaykuspa atisqanman hina yanapaykunanpaq. Kay punchawkunaqa yaqa llapallan runakunam mana riqsisqan runakunataqa manaña yanapaykunñachu nitaq wasinkupiqa samaykachinñachu, chaymi ancha allin Rebecapa ruwasqanta qatipakuyqa. Jehova Diosmi chayta ruwanapaqqa yanapaykuwasun, paypas chayna kasqanraykum munan lliw yupaychaqninkunapas chayna kananchikta. Mana kutichipuy atiwaqninchikkunata chaynata yanapaspanchikqa Jehova Diostam kusichisunchik (Mateo 5:44-46; 1 Pedro 4:9).

Rebecapa kasqanman chayaruq yuyaq runaqa yaqapaschá karqa Abrahanpa sirvienten Eliezer *. Abrahanqa karqa Rebecapa taytan Betuelpa tionmi. Chaymi chay yuyaqqa Betuelpa wasinpi allin chaskisqa karqa. Betuelmi mikunankupaq chay yuyaq runata nirqa ichaqa manam mikuytaqa malliyllatapas munarqachu, payqa puntatam munarqa chay lawman imaman risqanmanta willakuytaraq (Genesis 24:31-33). Jehova Dios mañakusqanman hina tukuyta ruwarusqanraykuchá yuyaqqa kusisqallaña imaman risqanmanta willakurqa.

Eliezer willakusqantaqa Betuelwan churin Labanpas tukuy ima ruwasqankuta saqispankuraqmi sumaqta uyarirqaku. Eliezermi willakurqa imaynam patronnin Abrahanta hinaspa warmin Sarata Jehova Dios tukuy imapi yanapasqanmanta, willakurqataqmi Abrahanqa wañukuspan churin Isaacman tukuy imanta saqinanmantapas. Abrahanmi sirviententa nirqa ayllunpa kasqan Haran llaqtaman rispan churin Isaacpaq warmita maskamunanpaq (Genesis 24:34-38).

Abrahanqa serviqnin Eliezertam chunkay-chunkayta nirqa: “Amam churiytaqa casarachinkichu kay yachasqay Canaan allpapi kaq warmiwanqa”, nispa. ¿Imanasqataq chaynata nirqa? Canaan allpapi kaqkuna Jehova Diosta mana yupaychasqankuraykum. Chaymantapas Abrahanqa yacharqam Canaan llaqtayuq runakunata mana allinllataña ruwasqankurayku Jehova Dios chinkachinanta, chaymi Abrahanqa mana munarqachu Canaan llaqtayuq warmiwan churin casarakunantaqa. Abrahanqa yacharqataqmi Diospa munaynin ruwasqa kananpaq churin Isaac yanapakunanmantapas (Genesis 15:16; 17:19; 24:2-4).

Eliezerqa willakurqataqmi yaku wisinanku lawman chayaruspan Isaacpaq warmita Jehova Dios akllaykapunanpaq mañakusqanmanta. Ichaqa, ¿imaynatam yachanman karqa pi akllananmanta? Diostam mañakurqa akllasqan warmi yaku wisinanku lawman hamuspan yakuta quykunanpaq, hinaspa camellonkunapaqpas yakuta hurquykamunanpaq (Genesis 24:12-14). Chaynatapunimá Rebeca ruwarqa. Rebecaqa kusikurqachá Diosta mañakusqanmanta Eliezer ayllunman willakusqanta uyarispan.

Eliezerpa willakusqanta uyariykuspankum Betuelwan Laban nirqaku: ‘Kay asuntoqa tayta Diosmantam’, nispanku. Chaymi llaqtankupi ruwasqankuman hina Rebecawan Isaac casarakunanpaq nirqaku (Genesis 24:50-54). Chaynata tanteaspankuqa, ¿manachu Rebecata tapurqaku? ¿Manachu Rebecaqa imallatapas nirqa? Yachaykusunyá.

Eliezerqa manaraq Rebecapa llaqtanman richkaspanmi Abrahanta nirqa: ‘lcha chay warmiqa manapas ñuqawan hamuyta munanqachu’, nispa. Hinaptinmi Abrahanqa nirqa: ‘Aylluykunaman yaykuptiki mana qumusuptikiqa juramentoymantam libre kanki’, nispa (Genesis 24:39, 41). Chaynata rimarisqankum qawachiwanchik Rebecapas kikin tanteakunanmanta. Casarakunanpaq manaraq tanteachkaspankupas Rebecataqa tapurqakum. ¿Imanasqataq chaynata ninchik? Eliezermi mañakusqanta Dios uyariykusqanrayku ancha kusisqallaña kaspan Rebecapa ayllunta nirqa paqarinnintillanta pusananpaq. Rebecapa ayllunmi ichaqa munarqaku chunka punchawllapas paykunawan qiparinanpaqraq. Chaymi sispaspa ima nisqanta yachanankupaq nirqaku: “Sipasta qayamuspayá tapusun”, nispa (Genesis 24:57).

Casarakunanpaq niykuptinku, ¿imatam Rebecaqa taytantawan turinta nirqa? Payqa manam nirqachu mana riqsisqan llaqtaman riy mana munasqantaqa, aswanmi nirqa: “Arí, risaqmi”, nispa. Chayna nisqanwanmi qawachirqa imataña ruwaspanpas Jehova Diospa munaynin ruwasqa kananpaq yanapakuy munasqanta (Genesis 24:58).

¡Mayna kusikunapaqmá Rebecapa chayna kasqanqa! Rebecapa llaqtanpi ruwasqankuman hina llaqtanchikpi mana ruwaptinkupas Rebecapa imayna kasqantaqa qatipakuchwanmi. Payqa Diospa munasqantam ruwayta munarqa manam kikinpa munasqantachu. Bibliapiqa tarichwanmi casado vidapaq achka yachachikuykunata. Yachachiwanchikmi casarakunapaq allin warmita utaq allin qarita  imaynata akllanapaq hinaspa allin warmi utaq allin qusa imayna kanapaqpas (2 Corintios 6:14, 15; Efesios 5:28-33). Rebecapa tukuy ruwasqankunapi yuyaymanaspayá Diospa munasqanman hina imatapas ruwananchikpaq kallpanchakusun.

Betuelqa kuyasqan churin Rebecatam Eliezerwan rinanpaq saqiykurqa, Rebecawan kuskataqmi rirqa wawa kasqanmanta uywaqnin Deborapas, Rebecapa sirvientankunapas hinaspa Eliezerpa runankunapas (Genesis 24:59-61; 35:8). Haran llaqtanmantam karu-karuta illananku karqa (800 kilometro), kimsa semana puriytachá illarqaku. Camellopi sillakuyta mana yachasqanraykupaschá Rebecapaqqa sasa karqa camellopi sillakuykuspa illayqa. Ayllunqa ovejakuna uywaq kasqankuraykum negociantekuna hinaqa camellokunapiqa mana illaqkuchu (Genesis 29:10). Camellokunaman chayllaraq ichiqkunaqa nanapakunkum.

Illasqan sasa kaptinpas Rebecaqa hamuq punchawkuna imayna kananpichá yuyaymanarqa hinaspachá Isaacmanta hinaspa ayllunmanta yachayta munarqa. Tutankunachá Eliezerqa Rebecaman willarqa Abrahanman Diospa tukuy ima nisqanta, Diosqa Abrahanmanmi nirqa mirayninrayku llapallan runakuna bendecisqa kananmanta. Maynatachá Rebecaqa kusikurqa Diospa tukuy ima nisqankuna Isaacnintakama hinaspa paynintakama ruwakunanmanta yachaykuspanqa (Genesis 22:15-18).

Chaymantam qallariypi rimamusqanchikman hina Negueb lawman Rebecaqa chayarurqa hinaptinmi tutaykamuytaña qallaykurqa. Richkaspanmi Rebecaqa chakrapi purichkaq runata rikururqa. Hinaspanmi Camello manaraqpas sayachkaptin pawaykuspan Eliezerta tapurqa: ‘¿Pitaq ñuqanchik lawman hamuq wak runaqa?’, nispa. Isaac kasqanta yacharuspanmi ‘Rebecaqa hatun telawan’ umanta tapakuykurqa (Genesis 24:62-65). ¿Imanasqataq tapakuykurqa? Yaqachusmi chaytaqa ruwarqa Isaacta respetasqanta qawachinanpaq. Chayna ruwasqanqa yaqachá kunanqa yanqapaq hina rikchakuwachwan, ichaqa llapallanchiktam yachachiwanchik mana hatun tukuq kanapaq.

Isaacqa yaqa 40 watanpim kachkarqa, chaymantapas yaqa kimsa watallaraqmi maman Sarapa wañukusqanpas karqa. Payqa sumaq sunqu hinaspa kuyapayakuq runam karqa. Rebecañataqmi tukuy ima ruwakuq, imantapas qukuykuqllaña hinaspa mana hatun tukuq warmi karqa. Chaymi Isaacpaqqa Rebecawan casarakuyninqa ancha allin karqa. Casarakuruptinkum Isaacqa ‘Rebecata kuyarqa’ (Genesis 24:67; 26:8).

Rebecapa kawsakusqanmanta kunankama 4.000 wataña pasaruptinpas Rebecamantaqa tukuytam yachachwan. Mana manchakuq, allin llamkaq, imanpas qukuqllaña hinaspa mana hatun tukuq kasqanmanta yachaspanchikmi anchata kusikunchik. Chaynaqa warmipas, qaripas, mozo-sipaskunapas, casadokunapas Rebecapa imayna kasqantayá qatipakusun.