Ima tiyashcata ricui

Ima tiyashcata ricui

¿HUAÑUI TIYAJPICA IMATASHI RURASHUN?

Ñaupajmanmi cati tucungui: Caita rurai

Ñaupajmanmi cati tucungui: Caita rurai

Huañui tiyajpi ñaupajman catingapajca achca consejocunami tiyan. Pero shuj familia o shuj amigo huañujpi llaquirishcataca chꞌican layami cada uno ricuchinchij. Chaimantami achca consejocuna tiyashpapish mana tucuicunata ayudai tucun.

Yachaj runacuna cushca huaquin consejocunaca achcacunatami ayudashca. Paicunaca Bibliapi tiyaj valishca yuyaicuna nishca layallatajmi rurachun mandashcacuna.

1: FAMILIACUNA, AMIGOCUNA AYUDACHUN SAQUI

  • Yachaj runacunaca: ‘Llaquilla sintirishpapish ñaupajman catingapajca familiacunapaj, amigocunapaj ayudatami minishtinchij’ nincunami. Shinapish huaquinpica sololla canatachari munangui. Ayudasha nijcunahuanca tal vez coleranguichari.

  • Shujtajcunahuan canata mana siempre minishtishpapish sololla achca tiempota saquirinaca mana allichu canga. Ima horapish ayudataca minishtinguimi. Chaimantami ayudachun munashpa o mana munashpapish cꞌuyaihuan parlana cangui.

  • Llaquilla cashca horasca mashna tiempota shujtajcunahuan pasanata o sololla pasanatami alli ricuna cangui.

BIBLIAPICA: ‘Shujlla causanapaj randica, ishqui causanami ashtahuan alli. Shuj urmajpipish, caishujca jatarichinmi’ ninmi (Eclesiastés 4:9, 10).

2: ALLI MICUI, EJERCICIOTAPISH RURAI

  • Huañui tiyashcamanta llaquilla cashpapish allimi alimentarina cangui. Frutacunata, verduracunata, mana tanto huirata charij micunacunatapishmi micuna cangui.

  • Achca yacuta ubyai.

  • Mana yaricaihuan cashpapish asha ashami micushpa catina cangui. Shinallataj doctortami maijan vitaminacunata cachachun mañai tucungui. a

  • Utca utca purishpa, shujtaj ejerciciocunata rurashpami tranquilo sintiri tucungui. Maijancunaca ejerciciota ruracuj horasmi huañushca familiata yuyaringapaj o mana yuyaringapajpish aprovechancuna.

BIBLIAPICA: “Paipaj quiquin cuerpotaca, pi manataj pꞌiñanchu. Ashtahuanpish allimi micun, allimi cuidan” ninmi (Efesios 5:29).

3: ALLI DORMI

  • Shuj familia o amigo huañushca huashaca shaicushcami sintiringui. Chaimantami alli dormina cangui.

  • Cafeinatapish, tragotapish mana yalli ubyanachu cangui. Yalli ubyashpaca dorminata mana pudinguichu.

BIBLIAPICA: ‘Ishqui maqui jundata trabajashcapish, yuyaita shaicuchinallami. Pero ashata samarinaca ashtahuan allimari’ ninmi (Eclesiastés 4:6).

4: IMATA RURAI PUDISHCAPI YUYAI

  • Huañui tiyashcamanta llaquirishcataca chꞌican layami ricuchinchij. Chaimantami ñaupajman catingapaj imata ruranata canllataj ricuna cangui.

  • Shuj familia huañujpica maijancunaca ima laya sintirishcatami parlanata munancuna. Pero shujtajcunaca mana munancunachu. Doctorcunapish llaquilla sintirishcata parlanamantaca tauca yuyaicunatami nishcacuna. Llaquilla sintirishcata parlanata munashpapish mana jahualla cajpica shuj alli amigohuanmi asha asha parlai callari tucungui.

  • Maijancunaca achcatami huacancuna. Pero shujtajcunaca llaquilla cashpapish mana huacai tucuncunachu.

BIBLIAPICA: “Llaquilla cajpipish, cushijlla cajpipish, quiquin shungullami yachan” ninmi (Proverbios 14:10).

5: VICIOCUNAMANTA CARUYAI

  • Huaquincunaca shungupi llaquilla cashpaca machashpa o drogarishpami alli sintirisha yuyancunami. Pero shuj ratota alli sintirishpapish jatun llaquicunatami charincuna. Llaquilla cashpapish mana alli viciocunamanta caruyashpa, alli ruraicunata pajtachishpaca tranquilo sintiringui.

BIBLIAPICA: “Aichatapish, yuyaitapish mapayachicujtaca tucui anchuchishunchij” ninmi (2 Corintios 7:1).

6: TIEMPOTA ALLI UTILIZAI

  • Ama yallitaj llaquilla pasangapajmi maijancunaca shujtaj ruraicunapi paicunapaj tiempota utilizashcacuna.

  • Mushuj amigocunata mashcana, ña charishca amigocunahuan alli apanacuna, mushuj ruraicunapi o munashca ruraicunapi ocuparinami alli sintirichun ayudanga.

  • Tiempohuanca causaipi ima importante cashcatami ricungui. Shujtaj cosascunata rurashpami ña mana tanto llaquilla cashcata cuentata cungui. Chashnami llaquilla cashpapish ñaupajman caticushcata ricungui.

BIBLIAPICA: ‘Imapajpish shuj punllami chayamun. Huacanapajpish, asingapajpish punllami chayan’ ninmi (Eclesiastés 3:1, 4).

7: SHUJ HORARIOTA RURAI

  • Cada punlla imata ruranata yachangapaj shuj horariota cati.

  • Dormingapaj, trabajangapaj, shujtaj ruraicunatapish pajtachingapaj shuj horariota charishpaca ashtahuan tranquilo sintirishcatami ricungui.

  • Animaringapaj, cushilla sintiringapajpish alli ruraicunapi ocupari.

BIBLIAPICA: “Diosllataj shungupi cushicuita cushcamantami, paipaj causaimantaca mana yalli yuyarishpa cushicushpa causanlla” ninmi (Eclesiastés 5:20).

8: MANARAJ DECIDISHPA ALLI YUYAI

  • Familia huañushca huashallami maijancunaca imatapish decidincuna. Chashna decidishcamantami tiempohuanca arrepintirincuna.

  • Shujtaj huasita o shujtaj trabajota mashcangapaj, huañushca familiapaj cosascunata cꞌatungapaj o regalangapajpish shuj tiempota shuyanami alli canga.

BIBLIAPICA: “Imatapish alli yuyarishpa chai yuyai trabajaj runaca causaipaj charintajmi. Ashtahuanpish yuyarishcahuan ucui jahua imatapish rurajcunaca, ashtahuan huajchayashpami catincuna” ninmi (Proverbios 21:5).

9: HUAÑUSHCA FAMILIATA YUYARI

  • Huañushca familiata yuyaringapaj tauca ruraicunata pajtachishpami huaquincunaca alli sintirincuna.

  • Fotocunata, shujtaj cosascunatapish ricunalla puestopi churana, huañushca familiahuan imata rurashcata escribinami ñaupajman catingapaj ayudai tucun.

  • Huañushca familiapaj huaquin cosascunata huaquichi. Ña alli sintirishpaca paita yuyaringapajmi chaicunata ricui pudingui.

BIBLIAPICA: “Ñaupa huatacunata yuyarichigari” ninmi (Deuteronomio 32:7).

10: SAMARINGAPAJ TIEMPOTA SURCUI

  • Samaringapaj huaquin punllacunata agllai.

  • Tauca punllacunata huasimanta mana ri tucushpapish shuj o ishqui punllacunatami parquepi o shujtaj ladopi paseanaman ri tucungui.

  • Ashallatapish samarishpa shujtaj ruraicunapi ocuparinami ñaupajman catichun ayudai tucun.

BIBLIAPICA: “Jacuchij, ñucanchijlla pi mana causan chulunllapi ashata samarishunchij” ninmi (Marcos 6:31).

11: SHUJTAJCUNATA AYUDAI

  • Shujtajcunata ayudashpaca canllatajmi alli sintiringui.

  • Shuj familia o amigo huañushcamanta llaquilla cajcunatami ayudai tucungui. Paicunapish llaquilla sintirishcata canhuan parlanatachari munanga.

  • Shujtajcunata animashpa, imata minishtishcapi ayudashpaca cushillami sintiringui.

BIBLIAPICA: “Imatapish cujmi, cushcata japijta yalli cushicun” ninmi (Hechos 20:35).

12: IMA IMPORTANTE CASHCAPI YUYAI

  • Shuj familia huañujpica causaipi ima ashtahuan importante cashcatami yuyachin.

  • Cambaj causaipi imata ruracushcata yuyai.

  • Ima cambiocunata rurana cajpica chaita pajtachi.

BIBLIAPICA: “Jatun micuita ruracun huasiman rinapaj randica, huañui tiyashca huasipi compañanaman rinami alli. Cai pachapi causajcunapajca, chai punllami tucui imapish tucurin. Causaj runaca chaita ricushpami yuyaringa” ninmi (Eclesiastés 7:2).

Familia huañushcamanta llaquilla canataca shungumanta mana tucuita anchuchi tucunchijchu. Pero alli ruraicunata pajtachishpami achca gentecunaca ñaupajman catishcacuna. Cai revistapica huaquin consejocunallamantami parlashcanchij. Pero caicunallatapish pajtachishpaca cushillami sintiringui.

a Rijchari revistaca ima tratamientota catina cashcataca mana nicunchu.