1. ¿Imanö sitiukunapataq viajarnin Jonas pasarqan, y imanötaq sientikurqan ëwëkanqan markaman pensarnin?

JONASPAQA atskam tiempun kanqa yarpachakunampaq. 800 kilömetrupitapis mastam chakipa ëwanqa, itsa juk killataraq o mastaraq chanqa. Puntataqa, mas raslla chätsikoq kaq nänita o mas karu peru següru kaq nänitam ëwanampaq akranqa. Imanö kaptimpis, mëtsika pampakunapa, jirkakunapa o itsachi Siria markachö këkaq jatun desiertu kuchunkunapa pasanqa, y Eufratisnö jatusaq mayukunata tsimpanqa, y Siriapa, Mesopotamiapa y Asiria nacionkunapa markakunachöchi mana reqinqan nunakunapa wayinkunachö posadakunqa. Junaqkuna pasanqanmannöchi, alläpa mantsanqan Asiria nacionchö mas precisaq Nïnivi markachö imanö chaskiyänampaq kaqman Jonasqa atska kuti yarpachakun.

2. ¿Imanötaq Jonas yachakurqan Jehovä mandanqanta wiyakunan alläpa precisanqanta?

² Kanan kaqchöqa, Jonas alleqmi musyan Jehovä mandëkanqanta rurëta mantsar juk lädupa ëwakïta mana puëdinampaq kaqta. Tsëtaqa puntatanam rurashqa karqan. Punta kaq capïtuluchömi rikarquntsik, tsëta rurariptin, wiyakoq këta y qollmi shonqu këta Jehovä pacienciawan yachatsinqanta. ¿Imanö? Safakurnin barcuwan ëwëkaptinmi feyupa vientutsirqan, y yakuchö wanunampaq këkaptinnam salvananrëkur juk jatun pescäduta ñoqtarkunampaq (ultarkunampaq) mandarqan, y kima junaqkunatam  tsaki patsaman kawëkaqta jitaratsimurqan. Tsëkunapa pasanqantaqa manachi imëpis qonqarqantsu Jonasqa (Jon., 1, 2 capk.).

3. ¿Jehoväqa imanö kënintataq Jonasta rikätsirqan, y ima tapukïtaq noqantsikpaq kan?

³ Jehoväqa yapëmi Jonasta mandarqan Nïnivi markata ëwanampaq. Peru kanan kaq kutichöqa wiyakurmi Inti (Rupay) yarqamunan lädumampa karuta viajan (leyi Jonas 3:1-3). Tsënö karpis, ¿Jonasqa chipyëpaku imanö këninta cambiarqan mana allita ruranqanta Jehovä cuentata qokaratsiptin? Jehoväqa llakipäkoq kënintam rikätsirqan wanïpita salvarnin, mana wiyakunqampita mana castigarnin y mandanqanta ruranampaq tiemputa qornin. Peru ¿Jonasqa yachakushqaku wakinkunawan llakipäkoq y ankupäkoq këta? Rasumpa kaqchöqa, jutsasapa kashqam llapantsikpaqpis fäciltsu llakipäkoq këta yachakïqa. Tsëmi kanan rikärishun Jonasta ima pasanqanta y tsëpita imata yachakunqantsikta.

4, 5. ¿Imanirtaq Jehoväqa Nïnivita juk ‘jatun markatanö’ rikarqan, y imatataq tsëqa Jehoväpita yachatsimantsik?

⁴ Jehoväqa manam Jonas rikanqannötsu Nïnivi markata rikarqan. Bibliam Nïnivipaq kënö nin: “Juk jatun markam Diospa rikënimpaq karqan” (Jon. 3:3). Jina Jonas libruchöqa, Jehoväqa kima kutim Nïnivipaq “jatun marka” nin (Jon. 1:2; 3:2; 4:11). ¿Imanirtaq alläpa precisaqpaq churarqan?

⁵ Nïniviqa unë markam karqan, Apäkï Tamya pasarinqanllachömi Nemrod jutiyoq nuna tsë markata patsätsirqan. Tsë precisaq markachöqa mas markakunapis karqanchi, tsëchi alläpa jatun kaptin, juk kuchumpita juknin kaq kuchunyaq chäyänampaqqa kima junaqnöraq chakipa ëwayaq (Gen. 10:11; Jon. 3:3). Shumaq templukunayoq, jatusaq wayikunayoq, shinchi y jatun perqakunayoq karmi alläpa precisaq markanö rikakoq. Peru manam tsërëkurtsu Diosqa alläpa precisaqpaq churarqan. Pëqa tsëchö täraq nunakunapaqmi masqa yarpachakoq. Tsë witsampaqqa Nïniviqa alläpa reqishqa markam karqan. Y tsëchö täraqkuna mana allita ruraq kayanqampita reqishqa kayaptimpis, Jehoväqa pëkunapaq yarparaqmi. ¿Imanirtaq pëkunapaqqa yarparaq? Porqui llapankunapa kawëninkunatam precisaqpaq churaq, tsëmi arrepentikuyänanta y mana alli rurëninkunata jaqiriyänanta munarqan.

6. a) ¿Imanirtaq Nïnivi markata Jonas mantsarqan? (Jina päginapa ura kuchunchö willakïtapis rikäri.) b) ¿Imanötaq Diospita yachatsikurnin Jonas ruranqanta qatishwan?

⁶ Nïniviman chärir, 120.000 nunakunapitapis masta tsëchö täraqta rikärirqa, masraqchi Jonasqa mantsakun. * Y mëtsika nunakuna büllëkäyanqan rurinkunapachi juk junaq entëru ëwan apanqan willakïta musyatsikunampaq mas alli sitiuta ashirnin. ¿Imanötaq willakurqan? Manam alleqllaqa musyantsiktsu imanö willakunqanta. Itsachi Asiria nacionchö parlayanqan idiömata parlëta yacharqanna, o Jehovächi yanaparqan tsë idiömata parlanampaq. O itsachi hebrëu idiömachö willakurqan y ninivïtakunata entienditsinampaq juk nuna yanaparqan. Imanö kashqa kaptimpis, alli clärum willakurqan,  peru manam kushikïpaq willakïtsu karqan, y kënömi nirqan: “Kanampita chusku chunka junaqkunallatanam, Nïniviqa chipyëpa ushakärinqa” (Jon. 3:4). Profëtaqa mana mantsakushpam atska kutipa willakun, tsënömi rikätsikun sinchi markäkïyoq (yärakuyyoq) y mana mantsakoqkanqanta. ¿Manaku kanan witsan cristiänukunapis Jonasnö sinchi markäkïyoq y valoryoq këta imëpitapis mas wanantsik?

7, 8. a) ¿Imanötaq Nïnivi markachö nunakuna Jonas willakunqanta chaskikuyarqan? b) ¿Imatataq Nïnivi markapa gobernaqnin rurarqan Jonas willakunqanta wiyarirnin?

⁷ Profëta willakunqanqa entëru markachömi raslla musyakärin. Itsachi mana chaskikuyänampaq kaqta Jonasqa pensarqan, o hasta maqayänampaq kaqtapis. Peru mana shuyaranqanmi pasakun: ¡nunakunaqa cäsukuyanmi! Nïnivi ushakänampaq kaqta Jonas willakunqantaqa ichik tiempullachömi llapan nunakuna parlar qallëkuyarqan (leyi Jonas 3:5). Imëkayoqkuna y waktsakuna, ollqukuna y warmikuna, jövinkuna y mayorkunapis..., llapankunam jutsankunapita arrepentikuyan. Mana allikunata rurayanqampita shonqunkunachö llakikurninmi pachatapis mikuyannatsu. Nunakuna arrepentikurnin tsënö rurayanqanqa tsë markata gobernaqpa rinrinmampis chärinmi.

⁸ Jonas willakunqanta wiyarirqa, tsë markata gobernaqpis Diosta mantsar y arrepentikurmi qallëkun. Täkunampita sharkurninmi, mandakunan röpanta qotukurir qachqa röpata yakakurin (shukukurin), nïkurmi llakikunqanta rikätsikur “uchpa” jananman täkurin. Tsëpitanam, “precisaq nunakunawan” ëllukärir leyta patsäratsiyan llakikuyanqanta rikätsikur wakin nunakuna mana mikuyanqannölla, llapan nunakunapis rurayänampaq. Qachqa röpata llapan nunakuna y hasta animalkunapis churakuyänampaqmi mandakun. * Jina gobernaqqa, markanchö nunakuna pasëpa mana allikunata rurayanqantam cuentaman churan. Tsëtaqa ruran, arrepentikuyanqanta rikarnin Dios ankupëkunanta  pensarmi, kënömi nin: “¿Pillaraq musyanman, itsa rasumpa kaq Diosqa [...] llakipämarnintsik jatun piñakïninta jaqirinmampis, tsënöpa mana wanunapaq?” (Jon. 3:6-9).

9. ¿Imataq yachaq nunakunapaq sasa creiyänan, y imanirtaq rasun kaqta mana musyayanqanta nintsik?

⁹ Wakin yachaq nunakunaqa manam creiyantsu ninivïtakuna raslla arrepentikuyanqanta. Tsënö kaptimpis, Bibliapita yachaq nunakunaqa niyanmi, tsë markakunachö täraq unë nunakunaqa imanö këninkunachö raslla cambiaq y imëkatapis raslla creeq kayanqanta. Imanö kaptimpis, alleqmi musyantsik ninivïtakuna raslla cambiayanqanta mana creeqkunaqa rasumpa kaqta mana musyayanqanta, tiempu pasarinqanchöqa, kikin Jesucristum ninivïtakuna arrepentikuyanqampaq parlarqan (leyi Mateu 12:41). Pëqa alleqmi musyarqan tsëta imanir nikanqanta, porqui tsë witsankunapaqqa ciëluchömi këkarqan y llapantam rikëkarqan (Juan 8:57, 58). Rasumpa kaqchöqa, nunakuna pasëpa mana alli kayaptimpis manana cambiayänampaq kaqtaqa manam pensashwantsu. Yarpänantsikmi shonqunkunachö ima kanqantaqa Jehovälla musyanqanta.

10, 11. a) ¿Imatataq Jehovä rurarqan Nïnivi markachö nunakuna arrepentikuriyaptin? b) ¿Imanirtaq ninivïtakunata juzgarnin Jehovä mana pantanqanta nintsik?

¹⁰ ¿Imatataq Jehovä rurarqan Nïnivi marka nunakuna jutsankunapita arrepentikoqta rikar? Jonasmi kënö nir qellqarqan: “Rasumpa kaq Diosqa pëkuna rurayanqantam rikarqan, mana alli rurëninkunata jaqiriyanqanta; tsëmi rasumpa kaq Diosqa ushakätsinampaq kaqpita pësakurqan, y mananam ushakätsirqannatsu” (Jon. 3:10).

¹¹ ¿Imanirtaq Nïnivi nunakunata Jehoväqa castigarqannatsu? ¿Pëkunata juzgëtatsuraq pantarqan? Manam. Pëqa manam pantanmantsu karqan, Biblia ninqannöpis pëpa rurëninkunaqa imëpis allillam (leyi Deuteronomiu 32:4). Rasumpa kaqchöqa, cambiayanqanta o arrepentikuyanqanta rikarmi, pëkunawan piñashqa këkarpis Jehoväqa ushakätsirqannatsu. Tsë hörachöqa llakipëkunampaq y ankupëkunampaqmi churakarqan.

12, 13. a) ¿Imanötaq Jehovä rikätsikun llakipäkoq y ankupäkoq kanqanta? b) ¿Imanirtaq mana rasumpa kaqta Jonas willakunqanta pensashwantsu?

¹² “Chukru shonqum”, “mana llakipäkoqmi” y “sufritsikoqmi” nirnin religiösukuna Jehoväpaq yachatsikuyanqanqa  manam rasumpatsu. Tsëpa rantinqa, alläpa llakipäkoq y ankupäkoqmi pëqa. Pitapis manaraq castigarninmi, puntataqa sirweqninkunawanraq willatsin, pëqa ninivïtakuna rurayanqannö, mana alli ruraq nunakuna arrepentikuyänanta y mana alli rurëninkunata jaqiriyänantam munan (Ezeq. 33:11). Juk kutichömi profëta Jeremïasta kënö nirqan: “Imë höra karpis juk nacionta [...] llupirinäpaq, juchuratsinäpaq y ushakäratsinäpaq parlariptï, tsë nacion mana alli rurëninkunata chipyëpa jaqiriptinqa, noqapis pësakushaqmi ushakätsinäpaq kaqta pensanqäpita” (Jer. 18:7, 8).

¹³ Tsëqa, ¿mana rasumpa kaqta Jonas willakunqantaku pensashwan? Manam, ninivïtakuna alläpa mana allikunata rurëkäyanqanta cuentata qokuyänampaqmi willakur purirqan. Kë kaq kutichöqa mana alli rurëninkunata jaqiriyarqanmi, peru tsë mana alli rurëninkunaman yapë kutirninqa Diosnintsik ushakätsinampaq kaqpita manam salvakuyänantsu karqan. Rasumpa kaqchöqa, tiempu pasariptin mana alli rurëkunaman kutiyanqampitam Diosnintsik ushakätsirqan (Sof. 2:13-15).

14. ¿Imanötaq Jonas sientikurqan Nïnivi markata Jehovä perdonariptin?

¹⁴ Jonasqa, ¿imanötaq sientikurqan ninivïtakunata Jehovä mana ushakätsinqampita? “Manam ni ichikllapis gustarirqantsu, y alläpam piñakurqan.” (Jon. 4:1.) Imëka piñapëkaqnömi juk mañakïninchö Llapanta Puëdeq Diosta parlaparqan. Profëtaqa, wayinchö y markanchö quedakunan mas alli kanqantam nirqan. Nïnivi markata Jehovä mana castiganampaq kaqta puntallapitana musyanqantam nirqan, y ¡tsërëkur Tarsis markata safar ëwakunqanta nirmi tsapäkïta tïrarqan! Tsëpitanam, kawëninta qochirinampaq Diosta mañakurqan, porqui wanukunan mas alli kanampaq kaqtam nirqan (leyi Jonas 4:2, 3).

15. a) ¿Imataq Jonasta alläpa piñatsirqan? b) ¿Imanötaq profëtanta Jehovä tratarqan?

¹⁵ Rasumpa kaqchöqa, ¿imanirtaq Jonasqa piñashqa këkarqan? Manam alleqllaqa musyantsiktsu imakunaman pensanqantaqa, peru ninivïtakuna ushakäyänampaq kaqta llapan nunakunapa rikëninchö willakunqantaqa alleqmi musyantsik. Y nunakunaqa creiyarqanmi, peru ushakëqa manam charqantsu. ¿Pëpita burlakuyänanta, y mana rasumpa kaqta willakoq profëtatanö rikäyänantatsuraq mantsarqan? Itsapis... Imanö kaptimpis, Jonasqa manam kushikurqantsu ninivïtakuna arrepentikuyanqampita, ni pëkunata Jehovä llakipanqampita. Tsëpa rantinqa, orgullösu karmi piñakurqan y kikinllaman yarparmi resentikurqan.  Tsënö këkaptimpis, Jehoväqa alli kaqtam llakishqa këkaq profëtanchö rikarqan. Tsëmi, respëtuwan mana tratanqampita castiganampa rantin, yarpachakunampaq kënö nir pacienciawan tapurqan: “¿Rasumpa kaqpitaku tsënö pasëpa piñakurqunki?” (Jon. 4:4). Bibliaqa manam willakuntsu Jonas kë tapukïta contestanqanta o mana contestanqantapis.

16. ¿Imakunachötaq Dios ruranqanta nunakuna juknöpa rikäyanman, y imatataq yachakuntsik Jonasta pasanqampita?

¹⁶ Ruranqankunapita Jonaspaq mana allita pensëqa fäcilmi kanman, peru yarpänantsikmi Jehovä ruranqankunata entiendinan nunakunapaq höraqa mana fäcil kanqanta. Këllaman yarpärishun, wakin nunakunaqa kënömi niyan: “¿Imanirtaq kë pasakunanta Dios michashqatsu?”, O “¿imanirtaq nunakuna mana allita rurariptin raslla castigantsu?” O “¿imanirtaq llapan mana alli rurëkunata kanankamayaq ushakätsishqatsu?”. Tsënö karpis, Jonasta pasanqanmi cläru yachatsimantsik, Dios imatapis ruranqanta juknöpa rikarqa, kikintsik pantashqa këkanqantsikta.

17, 18. a) ¿Imatataq Jonas rurarqan Nïnivi markapita yarqurirnin? b) ¿Imanötaq Jonas sientikurqan lätaq calabäsu tsakiriptin?

¹⁷ Alläpa llakishqam profëta Jonasqa Nïnivi markapita yarqurin. Peru wayinta kutikunampa rantinmi, jatun jirkakuna këkaqman ëwan, tsëpita patsë Nïnivi markata rikänampaq. Y juk ramädata rurëkurmi Nïnivi markapa ushakëninta rikëta munar shuyaran. ¡Ah munëninllachö tsarakoq nuna! ¿Imanötaq llakipäkoq këta Jehovä yachatsirqan?

¹⁸ Juk paqasllachömi Diosqa lätaq calabäsuta winaratsimun. Riyarkamurqa (rikcharkamurqa), ruranqan ramädaman atska raprayoq planta lätashqa kanqantam Jonasqa rikärin, y tsëmi achachëpita shumaq tsapan. Tsë milagruta rikëkurninqa, Diosnintsik pëwan këkanqanta yarparchi alläpa kushikun. Peru Jehoväqa manam alläpa achachëpita tsapänanllapaqtsu, ni shonqun paskakänanllapaqtsu tsëta rurashqa, sinöqa shonqunta ñampuyätsita munarmi. Tsërëkurmi mas milagrukunata ruran. Plantapa tullunta juk kuru mikuriptin tsë planta tsakirinampaqmi permitin. Tsëpitanam, “Inti yarqamunan lädupita achachaq vientuta” vientikatsin, y Jonasqa achachëwanmi “desmayar” kakun. ¿Y imanötaq Jonasqa sientikun? Yapëmi llakishqa sientikur qallëkun y wanukïta munarmi Diosta mañakun juklla wanïkatsinampaq (Jon. 4:6-8).

19, 20. ¿Imanötaq Jehovä Jonasta yanaparqan cuentata qokunampaq?

¹⁹ Jehoväqa yapëmi Jonasta tapun lätaq calabäsurëkur piñashqa këkanqanqa rasumpa kaqpita o mana rasumpa kaqpita kanqanta. Peru Jonasqa tsarakurmi kënö nir tsapäkun: “Rasumpa kaqpitam ari alläpa piñakurqö, wanïtapis munanqäyaq”. Tsë höram Jehoväqa rikan, Nïnivita imanir mana ushakätsinqampita Jonasta entienditsinampaq alli tiempu kanqanta (Jon. 4:9).

²⁰ Cuentata qokunampaqmi Jehoväqa Jonasta nin, juk paqasllachö winashqa plantapaqrëkur llakishqa këkanqanta, tsëpis mana plantashqa ni regashqa këkarnin. Nïkurnam kënö nir tapurin: “Y noqaqa, ¿manaku llakipäman Nïnivi jatun markachö täraqkunata, 120.000 nunakunapitapis mas tsëchö täraqkunata, derëcha kaq makinkunapita itsoq kaq makinkuna imachö jukläya kanqanta mana musyaqkunata, y mëtsika animalkunatapis?” (Jon. 4:10, 11). *

21. a) ¿Imatataq Jonasta Jehovä rikätsita munarqan juk igualatsikïwan? b) ¿Imanötaq yanapamantsik Jonasta pasanqan?

 ²¹ Kë shumaq igualatsikïwan Jonasta Jehovä yachatsinqanchöqa juk precisaq yachatsikïmi këkarqan. Jonasqa manam ni imallatapis rurashqatsu karqan tsë planta winanampaq. Peru Jehoväqa, kawëninkunam ninivïtakunata qoshqa karqan y kawayänampaqpis llapan wanayanqantam qoshqa karqan, Patsachö llapan kawaq kaqkunata qonqannö. Peru Jonasqa, ¿imanirtaq 120.000 nunakunapa y mëtsika animalkunapa kawëninkunapitapis, juk plantapa kawëninta mas precisaqpaq churarqan? Tsëta ruranqanwanmi Jonasqa rikätsikurqan kikinllapaq yarpachakunqanta. Tsakireq plantapaqqa llakikurqan achachëpita tsapänampaq manana kaptinllanam. Jina ninivïtakuna mana ushakäyanqampitapis piñashqa këkarqan kikimpa bienninllaman yarparmi: ninqankunaqa imëkanöpapis cumplikänantam munarqan, y mana allichö quedëtaqa manam munarqantsu. Jonasta pasanqanqa yanapamantsik noqantsikpis imanö këkanqantsikta rikänapaqmi. Rasumpa kaqchöqa, llapantsikmi alliraq tsarakunantsik munënintsikkuna mana vencimänapaq. ¡Alläpam Jehoväta agradecikuntsik llakipäkoq këninta y wakinkunaman yarparanqanta qatinapaq pacienciawan yachatsimanqantsikta!

22. a) ¿Imataq rikätsikun llakipäkoq këta Jehovä yachatsiptin Jonas yachakunqanta? b) ¿Imatataq llapantsikpis yachakushwan Jonaspaq willakïpita?

²² ¿Jehovä yachatsinqampita Jonas yachakurqanku? Jonas libruchöqa manam tarintsiktsu Jehovä tapunqanta Jonas contestanqanta, itsa atskaq estudiösu nunakuna tsëpaq mana allita parlayan. Peru rasun kaqchöqa, Jehoväta Jonas imata contestanqantaqa musyantsikmi, kikin Jonas librum imëka juk respuesta cuenta. ¿Imanirtaq tsëta nintsik? Tsë libruta kikin Jonas qellqanqanta imëka pruëbakuna rikätsikuptinmi. Kë profëta markanman kutirir tsë willakïta imanö qellqanqanman pensarishun. Itsachi mayorna, mas yachaqna, mas qollmi shonqu nunana karqan, y pantanqankunapita, mana wiyakunqampita, munëninllachö tsarakunqampita y mana llakipäkoq kanqampita shonqunchö llakikur qellqarqan. Awmi, llakipäkoq këta Jehovä yachatsinqanta Jonasqa allim yachakurqan. ¿Y noqantsikqa? ¿Yachakurquntsiknaku llakipäkoq këta? (Leyi Mateu 5:7.)