Ir al contenido

¿Jasche ri testigos rech Jehová kkibʼan ta jujun taq nimaqʼij?

¿Jasche ri testigos rech Jehová kkibʼan ta jujun taq nimaqʼij?

 ¿Jas rajawaxik kechoman ri testigos rech Jehová chrij we kkibʼan jun nimaqʼij?

 Are chiʼ ri testigos rech Jehová kkibʼan jun nimaqʼij, nabʼe kkitzukuj pa ri Biblia we utz kkibʼano. Rumal che kʼo jujun taq nimaqʼij che utz ta kril ri Dios. Rumal laʼ, ri testigos rech Jehová kkibʼan taj. Are kʼu, kʼo jujun taq mul are ri testigos kechaʼow ri kkibʼano, kkikoj kichuqʼabʼ rech «kkʼojiʼ jun chʼajchʼojalaj retaʼmabʼal [ki]kʼuʼx chuwach ri Dios xuqujeʼ chkiwach ri winaq» (Hechos 24:16).

 Waral kʼo jun lista rech preguntas che ri testigos rech Jehová rajawaxik kkibʼano we kkibʼan jujun taq nimaqʼij o kkibʼan taj. a

  •   ¿La are jun nimaqʼij che esam ta chupam ri Biblia?

     Ri kuya ubʼixik ri Biblia: «Chixel chkixoʼl, chitasaʼ iwibʼ chkij, minaq jun jasach tzʼil» (2 Corintios 6:​15-​17).

     Rech kqatas qibʼ chrij wa taq kʼutunem che utz ta kril ri Dios, ri oj testigos rech Jehová kqabʼan ta ri e nimaqʼij riʼ:

     Nimaqʼij che k’o ubʼanik kukʼ ri e tyox. Ri Jesús xubʼij: «Chaqʼijilaj ri Ajawaxel aDios, xaq xuwi kʼu ri are kapatanij» (Mateo 4:10). Rumal laʼ ri oj testigos rech Jehová kqabʼan ta ri Navidad xuqujeʼ ri Pascua Florida o Domingo de Pascua xuqujeʼ ri e nimaqʼij re primero de mayo, rumal che petinaq chke nimaqʼij che kʼo ubʼanik rukʼ ri qʼijilanik che kyaʼ chke nikʼaj chi tyox. Xuqujeʼ, kqaya ta qatobʼanik pa ri e nimaqʼij che kqil na pa wajun kʼutunem riʼ:

    •  Kwanza. Jun Enciclopedia Moderna, kubʼij che wajun nimaqʼij riʼ «petinaq che jun frase swahili matunda ya kwanza (nabʼe taq wachinik)» y che kbʼan junam rukʼ ri «nimaqʼij africanas re ri cosecha». Paneʼ e jujun kkibʼij che wajun nimaqʼij kʼo ta ubʼanik rukʼ ri kojonem, are kʼu jun wuj kujunamaj rukʼ ri nimaqʼij africana jawijeʼ kyaʼ wi ri nabʼe taq wachinik «chke ri dioses y ri katiʼt kimam rech kkiya maltyoxinik». Xuqujeʼ kubʼij che wajun nimaqʼij kjunamataj rukʼ ri nimaqʼij afroamericana de Kwanza che «kkimaltyoxij ri tewchibʼal che yaʼom chke kumal ri katiʼt kimam» (Encyclopedia of African Religion [Enciclopedia de la religión africana]).

      Kwanzaa

    •  Nimaqʼij rech ri Medio Otoño. Junam rukʼ ri kubʼij jun wuj ubʼiʼ Otras culturas, otras formas de vida, are kchʼaw chrij ri nimaqʼij «che kkibʼan ri winaq che ri Ikʼ». Xuqujeʼ «ri ixoqibʼ che e kʼo pa ri ja kexukiʼ [...] chuwach ri diosa» (Religions of the World—A Comprehensive Encyclopedia of Beliefs and Practices [Religiones del mundo: Enciclopedia exhaustiva de creencias y prácticas]).

    •  Nowruz. «Ri e nimaqʼij ri keriqitaj pa ri zoroastrismo, che ojer loq majim ubʼanik are jun chke ri qʼij che más nim ubʼanik che kʼo pa ri calendario zaroástrico. [...] Kchomaxik che ri ruxlabʼal ri invierno kutaqchiʼj ri uxlabʼal re ri nikʼaj qʼij —che kbʼix Rapithwin che— che kukʼuʼ ribʼ chuxeʼ ri ulew pa taq ri ikʼ che sibʼalaj kubʼan tew, y pa ri qʼij Nowruz pa ri nikʼaj qʼij kbʼan nimaqʼij junam rukʼ ri tradición zoroástica» (Organización de las Naciones Unidas para la Educación, la Ciencia y la Cultura [Unesco]).

    •  Shab-e Yalda. Wajun nimaqʼij riʼ kbʼanik are chiʼ más naj ri upa qʼij chuwach ri chaqʼabʼ wariʼ «kʼo ubʼanik rukʼ ri qʼijilanik che kyaʼ che ri Mitra», ri dios re ri saqil (Sufism in the Secret History of Persia [El sufismo en la historia secreta de Persia]). Xuqujeʼ kchomaxik che kʼo ubʼanik rukʼ ri qʼijilanik che kyaʼ chke ri kidioses ri romanos y griegos rech ri qʼij. b

    •  Qʼij re ri Acción de Gracias. Junam rukʼ ri nimaqʼij Kwanza, wajun nimaqʼij riʼ kbʼanik are chiʼ kyak ri nabʼe taq tikoʼn rech kyaʼ kiqʼij ri dioses. Are chiʼ xqʼax ri tiempo, «ri nimaqʼij riʼ qas xchʼobʼotaj kiwach rumal laʼ ri iglesias cristianas xkimaj ubʼanik» (A Great and Godly Adventure—The Pilgrims and the Myth of the First Thanksgiving [Una gran aventura piadosa: Los peregrinos y el mito del primer día de Acción de Gracias]).

     Nimaqʼij che kbʼan rumal ri supersticiones o ri buena suerte. Ri Biblia kubʼij che ri kkibʼan nimaqʼij rech ri dios re ri Buena Suerte kkitas kibʼ chrij ri Ajawaxel (Isaías 65:11). Rumal laʼ, ri testigos rech Jehová kkibʼan ta waʼ taq nimaqʼij riʼ:

    •  Iván Kupala. «Ri winaq kkichomaj che, pa ri uqʼij ri Iván Kupala, ri naturaleza kresaj lo ri uchuqʼabʼ mágico y kbʼixik che kriqitaj wariʼ rumal ri chuqʼabʼ y ri buena suerte» (The A to Z of Belarus [Bielorrusia de la A a la Z]). Nabʼe, wajun nimaqʼij riʼ xbʼanik are chiʼ más naj ri upa qʼij. Are kʼu, jun enciclopedia, kubʼij che «wajun nimaqʼij riʼ xyuj rukʼ jun nimaqʼij che kubʼan ri Iglesia cristiana [ri qʼij rech re san Juan Bautista]» (Encyclopedia of Contemporary Russian Culture [Enciclopedia de la cultura rusa contemporánea]).

    •  Año Nuevo Lunar (Año Nuevo chino o Año Nuevo coreano). «Pa taq ri qʼij riʼ, ri más kkichomaj ri winaq are chrij ri buena suerte, uyaʼik kiqʼij ri dioses y ri uxlabʼal, y che kkʼojiʼ kiqʼinomal pa ri jun chi junabʼ» (Mooncakes and Hungry Ghosts—Festivals of China [Festivales chinos: Pasteles de la luna y fantasmas hambrientos]). Wariʼ kjunamataj rukʼ, ri Año Nuevo coreano «che xuqujeʼ kekiqʼijilaj ri katiʼt kimam, rech kekixibʼij bʼi ri itzel taq uxlabʼal y rech kkʼojiʼ kibuena suerte pa ri jun chi junabʼ, y rech kketaʼmaj ri kkʼulmataj na pa ri junabʼ riʼ» (Encyclopedia of New Year’s Holidays Worldwide [Enciclopedia de las celebraciones de Año Nuevo de todo el mundo]).

      Año Nuevo chino

     Nimaqʼij che kchomaxik che ri alma man kkam taj. Ri Biblia qas kuya ubʼixik che ri alma kkamik (Ezequiel 18:4). Rumal laʼ, ri testigos rech Jehová man kkibʼan ta nimaqʼij che kuya ubʼixik che ri alma man kkam taj junam rukʼ wa taq nimaqʼij riʼ:

    •  Kiqʼij kaminaqibʼ. Junam rukʼ ri kubʼij jun enciclopedia, pa ri qʼij riʼ «kenaʼtax konojel ri winaq che e kaminaq y che xeʼux sukʼ». Xuqujeʼ kubʼij che «pa ri Edad Media kbʼixik che ri kanimaʼ ri winaq che e kʼo pa ri purgatorio keqʼalajin chkiwach ri winaq che xkibʼan kʼax chke kekil na junam rukʼ qʼaqʼ [o fantasmas], brujos, xpeq, etc.» (New Catholic Encyclopedia [Nueva Enciclopedia Católica]).

    •  Nimaqʼij Ching Ming y Festival de los Fantasmas Hambrientos. Pa ri e kebʼ nimaqʼij riʼ ri e winaq kkiya kiqʼij ri katiʼt kimam. Jun wuj kubʼij che, pa ri Nimaqʼij Chin Ming, ri winaq «kkiya rikil y wa, xuqujeʼ kkiporoj pwaq rech ri kaminaqibʼ man kkinaʼ ta numik ni kchaqij kichiʼ xuqujeʼ kʼo kipwaq» (Celebrating Life Customs Around the World—From Baby Showers to Funerals [Costumbres de todo el mundo para celebrar la vida: desde baby showers hasta funerales]). Xuqujeʼ wajun wuj riʼ kubʼij che are chiʼ kbʼan ri Festival de los Fantasmas Hambrientos ri winaq kkichomaj che pa wajun nimaqʼij riʼ, «más na are chiʼ nojinaq ri ikʼ, kkichomaj che ri kaminaqibʼ y ri winaq che e kʼaslik más kkiriq kibʼ pa wajun chaqʼabʼ riʼ. Rumal laʼ kkiya kiqʼij ri kaminaqibʼ y ri katiʼt kimam».

    •  Chuseok. Jun wuj kubʼij che wajun nimaqʼij coreano «kkiya rikil y vino chke konojel ri kaminaqibʼ». Ri e winaq che kkiya ri e sipanik riʼ kkichomaj che «kʼo kkʼasiʼ kan chqe chiʼ kojkamik» (The Korean Tradition of Religion, Society, and Ethics [La tradición coreana de la religión, la sociedad y la ética]).

     Nimaqʼij che kʼo ubʼanik rukʼ ri qʼijinik o itzinik. Ri Biblia kubʼij: «Kʼo jun chiwe [...] mutijoj ribʼ che ubʼanik chʼobʼonik, masubʼun che ubʼixik ri kʼa majaʼ kkʼulmatajik, mawi mujach ribʼ che ubʼanik itzinik, mawi masubʼunik, mawi mutaʼ unoʼj chke ri chʼobʼonelabʼ, mawi chke ri kekisikʼij taq uxlabʼalibʼ, mawi chke ri kaminaqibʼ. Sibʼalaj kʼu itzel kil waʼ rumal ri Ajawaxel ri kekibʼan we jastaq riʼ» (Deuteronomio 18:10-12). Rech kqaxutuj ronojel waʼ taq chak riʼ rech ri qʼijinik o itzinik, junam rukʼ ri astrología, rumal waʼ ri testigos rech Jehová kqabʼan ta ri nimaqʼij rech ri Halloween xuqujeʼ ri nikʼaj chi nimaqʼij riʼ:

    •  Ri Año Nuevo cingalés y ri Año Nuevo tamil. «Ri kbʼan pa wajun nimaqʼij riʼ [...] kʼo ubʼanik rukʼ jujun taq jastaq rech ri astrología (Encyclopedia of Sri Lanka [Enciclopedia de Sri Lanka]).

    •  Songkran. Jun enciclopedia kuya ubʼixik che ri ubʼiʼ wajun nimaqʼij asiático «petinaq che ri tzij sánscrita [...] che kraj kubʼij ‹silabʼem› o ‹kʼextajem›». Wajun nimaqʼij riʼ kbʼanik «are chiʼ ri qʼij kok pa ri constelación zodiacal re Aries» (Food, Feasts, and Faith—An Encyclopedia of Food Culture in World Religions [Comida, fiestas y fe: Enciclopedia de cultura gastronómica en las religiones del mundo]).

     Ri e nimaqʼij che e kʼo pa ri Taqanik che xyaʼ che ri Moisés, xsach kiwach chiʼ xkam ri Jesús. Ri Biblia kuya ubʼixik: «Ri ukʼisbʼalil ri Pixabʼ, are ri Cristo» (Romanos 10:4, Ri Tyoxlaj Wuj). Qonojel ri oj cristianos kqariq utz taq pixabʼ pa ri Taqanik che xyaʼ che ri Moisés. Are kʼu, kqabʼan ta nimaqʼij che kʼo ubʼanik rukʼ ri upetik ri Mesías cho ri uwach Ulew, rumal che ri cristianos kqakojo che ya xpetik. Ri Biblia kubʼij: «Ri e areʼ xa umuʼjal ri kpe na. Are kʼu ri qastzij kriqitaj pa ri Cristo» (Colosenses 2:17). Rumal wariʼ y rumal nikʼaj chik nimaqʼij che kʼo costumbres chupam che kʼo ta pa ri Biblia, ri oj testigos rech Jehová kqabʼan ta ri nimaqʼij riʼ:

    •  Janucá. Wajun nimaqʼij riʼ kunaʼtasaj chiʼ xmajix chi ukojik ri templo judío pa Jerusalén. Tekʼuriʼ, ri Biblia kubʼij che ri Jesús are ri Nimalaj kojol tabʼal toqʼobʼ rech «kpatanin pa ri qʼijilabʼal ri nim na ubʼanik, ri sibʼalaj tzʼaqat, ri man bʼanom ta rumal kiqʼabʼ ri winaq; kel kubʼij waʼ chi man aj uwach ulew taj» (Hebreos 9:11). Ri oj cristianos kqachomaj che wajun templo espiritual riʼ xkʼojiʼ kan pa ukʼexwach ri templo re Jerusalén.

    •  Rosh Hashaná. Ri nabʼe qʼij rech ri junabʼ judío. Ojer kanoq, pa wajun nimaqʼij riʼ kyaʼ sipanik che ri Dios che nim ubʼanik (Números 29:1-6). Are kʼu, chiʼ ri Jesús xkamisaxik xtanabʼax kan «kiyaʼik ri tabʼal toqʼobʼ xuqujeʼ taq ri sipanik» (Daniel 9:26, 27). Rumal laʼ ri sipanik che kkiya ri winaq kimik kʼo ta chi upatan chuwach ri Dios.

  •   ¿La kʼo kibʼanik ri nimaqʼij rukʼ ri qastzij taj kojonem?

     Ri kuya ubʼixik ri Biblia: «Kukʼulaj ta uwach ri kojonel rukʼ ri man kojonel taj. Man kʼo ta ri kajunamataj ta wi ri rachoch Dios kukʼ taq ri diosibʼ» (2 Corintios 6:15-17).

     Paneʼ ri oj testigos rech Jehová kqakoj qachuqʼabʼ rech kʼo jamaril qukʼ chkixoʼl ri winaq y paneʼ nim kqilo che ri e areʼ kkichaʼ jas kojonem kebʼe wi, are kʼu kqabʼan ta nimaqʼij che kʼo ubʼanik rukʼ ri kojonem junam rukʼ ri kyaʼ na ubʼixik waral.

     E nimaqʼij che kbʼan chke winaq che nim kibʼanik o e kojonem che kkibʼij che rajawaxik junam kkiqʼijilaj ri Dios paneʼ jalajoj ri kikojonem. Ojer, are chiʼ ri Dios xukʼam bʼi ri utinamit pa jun kʼakʼ ulew che e kʼo wi winaq re jalajoj taq kojonem, xubʼij chke, «mukʼulaj ribʼ atzij kukʼ mawi kukʼ ri e kidiosibʼ, me’aqʼijilaj neʼ ri kidiosibʼ, are kʼu usachisaxik awach wa» (Éxodo 23:32, 33). Rumal la’, ri oj testigos rech Jehová kqabʼan ta ri e nimaqʼij riʼ:

    •  Loi Krathong. Pa wajun nimaqʼij riʼ che kbʼan tailandia, ri «winaq kkibʼan alaj taq chikach che e nitzʼaq rukʼ uxaq taq cheʼ. Kkiya velas chupam o varillas rech inciensio tekʼuriʼ kkikʼaq bʼi puwiʼ ri jaʼ. Kkichomaj che wariʼ kukʼam bʼi ri kimala suerte. Xuqujeʼ pa wajun nimaqʼij riʼ knaʼtax ri xubʼan kan ri Buda chuchiʼ ri jaʼ» (Encyclopedia of Buddhism [Enciclopedia del budismo]).

    •  Qʼij re ri Arrepentimiento. Ri winaq che ketobʼan pa wajun nimaqʼij riʼ «kkikʼam ri kbʼix chke chrij ri kojonik cristiana», junam rukʼ ri xubʼij ri jun funcionario rech ri qʼatal tzij, jun periódico de Papúa Nueva Guinea. Xuqujeʼ xubʼij che wajun nimaqʼij riʼ «ktobʼanik rech ri cristianos kkibʼan jujun taq pixabʼ pa ri tinamit».

    •  Vesak. Are jun nimaqʼij budista che nim ubʼanik. «Pa taq ri qʼij riʼ are knaʼtasaxik are chiʼ xalax ri buda, ri xubʼano y are chiʼ xkamik o rech kuriq ri [nirvana]» (Diccionario de las religiones comparadas).

      Vesak

     Nimaqʼij che kkibʼan ri qastzij taj kojonem che kukʼut ta ri Biblia. Jesús xubʼij wariʼ chke ri kʼamal taq bʼe rech ri kojonem: «Jeriʼ man kiyaʼ ta uqʼij ri utaqanik ri Dios are kʼu kiyaʼ uqʼij ri itijonik pa iwech wi». Xuqujeʼ xubʼij chke che utz ta ri kiqʼijilanik rumal che «ri e kitijonik xaq e kitaqanik winaq» (Mateo 15:6, 9). Rumal che ri testigos rech Jehová kqanimaj ri taqanik che xubʼij ri Jesús, rumal laʼ kqabʼan ta wa taq nimaqʼij riʼ:

    •  Epifanía (Timkat o Los Reyes Magos). Pa wajun nimaqʼij riʼ weneʼ are knaʼtajisax ri astrólogos che xebʼe che rilik ri Jesús o are chiʼ xubʼan ri uqasanjaʼ ri Jesús. Junam rukʼ ri kubʼij jun enciclopedia, pa wajun nimaqʼij riʼ «xebʼan jastaq chupam rech ri primavera che kʼo ta pa ri Biblia, y che kuya kiqʼij taq ri e dioses re ri jabʼ y ri e nimaʼ» (The Christmas Encyclopedia [Enciclopedia de la Navidad]). Wajun nimaqʼij ri’ kjunamataj rukʼ ri nimaqʼij re ri etíope de Timkat, che «sibʼalaj kʼo ubʼanik rukʼ ri tradición» (Encyclopedia of Society and Culture in the Ancient World [Enciclopedia de sociedades y culturas del mundo antiguo]).

    •  Nimaqʼij rech ri Asunción de la Virgen María. Wajun nimaqʼij riʼ kbʼanik rumal che kchomaxik che ri unan ri Jesús xpaqiʼ pa ri kaj rukʼ ri ucuerpo. Ri Diccionario de religiones comparadas kubʼij che wajun nimaqʼij riʼ «xmajtaj loq [...] chukʼisbʼal ri siglo cuarto» y «chupam ri NT [Nuevo Testamento] kʼo ta kubʼij wi che je wariʼ xbʼanik».

    •  Nimaqʼij che kbʼan che ri Inmaculada Concepción. Ri Enciclopedia Cátolica Online kubʼij wariʼ chrij ri inmaculada concepción rech ri María: «Ri Biblia kʼo ta kubʼij chrij wariʼ». Wariʼ xaq are ri Iglesia tajin kkʼutuwik.

    •  Cuaresma. Junam rukʼ ri kubʼij jun Enciclopedia universal ilustrada europeo-americana, pa taq ri qʼij re penitencia y ayuno che kbʼanik «kʼateʼ xmajtaj lo ubʼanik pa ri junabʼ 325», chiʼ okʼowinaq chi doscientos junabʼ che xtzʼibʼax ri kʼisbʼal wuj rech ri Biblia. Ri nabʼe qʼij rech ri Cuaresma, che are ri qʼij Miércoles re Ceniza, ri enciclopedia kubʼij: «Che kmajix ukojik ri ceniza chke konojel ri winaq rumal che are wa ri xuya kan ubʼixik ri Urbano segundo pa ri concilio de Benevento de 1091».

    •  Meskel. Pa wajun nimaqʼij Etíope, «kya’ uqʼij ri Vera Cruz —ri cruz che xbʼan wi crucificar ri Jesús— kkikoj qʼaqʼ y kexojow chunaqaj» (Encyclopedia of Society and Culture in the Medieval World [Enciclopedia de las sociedades y culturas en el mundo medieval]). Are kʼu, ri testigos rech Jehová kkikoj ta ri cruz rech kkiya uqʼij ri Dios.

  •   ¿La kuya uqʼij jun winaq, jun organización o jun símbolo patrio o nacional ri nimaqʼij che kbʼanik?

     Ri kuya ubʼixik ri Biblia: «Ri Ajawaxel kubʼij: ‹Kʼoqotajinaq jachin ri kutas ri ranimaʼ chwij are kʼu kujikibʼaʼ ukʼuʼx chkij taq ri winaq kutzukuj kʼu utoqʼexik ribʼ chkij›» (Jeremías 17:5).

     Paneʼ ri testigos rech Jehová kel kikʼuʼx chke ri winaq y kkibʼan kichʼawem pa kiwiʼ, are kʼu kkibʼan ta ri e nimaqʼij che kubʼij waral.

     E nimaqʼij che kbʼan che jun qʼatal tzij o che jun winaq che nim ubʼanik. Ri Biblia kubʼij che rech kqariq ta kʼax, kqakubʼsaj ta qakʼuʼx chkij ri winaq (Isaías 2:22). Rumal laʼ, ri oj testigos rech Jehová kqabʼan ta nimaqʼij junam rukʼ ri kicumpleaños ri qʼatal taq tzij.

     E nimaqʼij che kbʼan che ri bandera nacional. Ri oj testigos rech Jehová kqabʼan ta nimaqʼij rech ri bandera. ¿Jasche? Rumal che ri Biblia kubʼij chqe: «meʼiwoqaj ri e diosibʼ» (1 Juan 5:21). E jujun taq winaq kkibʼij, che ri bandera are ta jun tyox. Are kʼu ri historiador Carlton Hayes xubʼij chrij «ri nimaqʼij rech ri nacionalismo moderno» y xubʼij: «ri bandera nacional are jun símbolo y jun jastaq che kkoj che qʼijilanik».

     Nimaqʼij che kuya uqʼij jun tyox. ¿Jas xubʼan ri apóstol Pedro chiʼ jun achi xxukiʼ chuwach? Ri Biblia kubʼij wariʼ: «ri Pedro xuwalajisaj, jeʼ xubʼij waʼ: ‹Chatwalijoq. Xuqujeʼ ri in in winaq jas ri at›» (Hechos 10:25, 26). Ni ri Pedro y nijun chke ri nikʼaj chi apóstoles xkaj che xyaʼ kiqʼij. Rumal laʼ, ri testigos rech Jehová kkibʼan ta ri nimaqʼij che kuya kiqʼij winaq, junam rukʼ wariʼ:

    •  Kiqʼij Sant. Junam rukʼ ri kubʼij ri wuj Año cristiano, wajun nimaqʼij riʼ kbʼanik rech «kyaʼ kiqʼij konojel ri santos». Xuqujeʼ kubʼij: «che etaʼmatal taj jampaʼ xmajix lo wajun nimaqʼij riʼ».

    •  Nimaqʼij rech Nuestra Señora de Guadalupe. Wajun nimaqʼij riʼ are kbʼan che «ri Patrona rech México», che kkichomaj ri winaq che are ri unan ri Jesús, ri María. Kbʼixik che are xukʼut ribʼ chuwach jun achi pa ri junabʼ 1531 (Enciclopedia Guadalupana).

      Nimaqʼij rech Nuestra Señora de Guadalupe

    •  Qʼij re ri santo o qʼij animástico. Junam rukʼ ri kubʼij jun wuj, «wajun qʼij riʼ kbʼanik are chiʼ kbʼan ri nimaqʼij re ri usanto jun alaj akʼal chiʼ kkoj ubʼiʼ, ri ubautizo o chiʼ kubʼan ri uconfirmación». Xuqujeʼ kubʼij che «wajun qʼij riʼ kʼo ubʼanik kukʼ ri kojonem» (Celebrating Life Customs Around the World—From Baby Showers to Funerals [Costumbres de todo el mundo para celebrar la vida: desde baby showers hasta funerales]).

     E nimaqʼij che kʼo ubʼanik kukʼ taq ri e qʼatal taq tzij o kukʼ ri winaq. Ri Biblia kubʼij: «Are utz na ri ujikibʼaxik kʼuxaj chrij ri Ajawaxel chuwach ri ujikibʼaxik kʼuxaj chrij ri winaq» (Salmo 118:8, 9). Rech kchomax taj che xa kqakubʼsaj qakʼuʼx chkij ri winaq che kkisukʼumaj na ri kʼax che kʼo cho ri uwach Ulew, ri oj testigos rech Jehová kqabʼan ta qe ri nimaqʼij che kkibʼano junam rukʼ ri campañas políticas o nikʼaj chik, junam rukʼ ri Día Internacional de la Juventud o el Día Internacional de la Mujer. Xuqujeʼ kqabʼan ta ri Día de la Emancipación y nijun chik che junam rukʼ wariʼ. Xaneʼ, are kqakubʼsaj qakʼuʼx che ri uqʼatbʼal tzij ri Dios kubʼan na che qonojel junam kqil wi qibʼ y kqaj qibʼ (Romanos 2:11; 8:21).

  •   ¿La xa kubʼan nim che jun tinamit o jun grupo étnico ri nimaqʼij che kbʼanik?

     Ri kuya ubʼixik ri Biblia: «Kimik kinchʼobʼo chi qastzij ri Dios man jalan ta keril wi taq ri winaq. Xaneʼ apachin ta ne ri kuxeʼj ribʼ chuwach pa apachike tinamit, ri kubʼan ri sukʼ, are riʼ kakʼam rumal ri Dios» (Hechos 10:34, 35).

     Paneʼ ri testigos rech Jehová nim kkil ri tinamit jawiʼ e kʼo wi, are kʼu kkibʼan ta nimaqʼij che kubʼano che jun tinamit o jun grupo étnico kubʼan nim che ribʼ chkiwach ri nikʼaj chik.

     Nimaqʼij che kuya uqʼij ri fuerzas armadas. Jesús are xutzukuj ri jamaril, rumal laʼ xubʼij chke ri rajtijoxelabʼ: «Cheʼiloqʼoqʼej ri kibʼanom kikʼulel chiwe, chibʼanaʼ chʼawem rukʼ Dios pa kiwiʼ ri kkibʼan kʼax chiwe» (Mateo 5:44). Rumal laʼ ri testigos rech Jehová kkibʼan ta nimaqʼij che kuya kiqʼij ri soldados, junam rukʼ:

    •  Qʼij re Anzac. Jun Diccionario kubʼij che «Anzac are ri Fuerzas Armadas re Aunstralia y Nueva Zelanda» che wajun «qʼij riʼ nojimal chi nojimal xubʼano che kenaʼtasax konojel ri kekam pa ri chʼoj» (Historical Dictionary of Australia [Diccionario histórico de Australia]).

    •  Qij kech ri veteranos (Día para Recordar, Domingo del Recuerdo y Día de la Conmemoración de los Caídos). Junam rukʼ ri kubʼij ri Enciclopedia Moderna are ri taq qʼij che «kyaʼ kiqʼij ri militares [...] y konojel ri xekam pa ri chʼoj».

     Nimaqʼij che kbʼan rumal ri independencia re jun tinamit o ri hechos históricos. Jesús xubʼij wariʼ chkij ri rajtijoxelabʼ: «Man e aj uwach Ulew taj, jas ri in xuqujeʼ man in aj uwach Ulew taj» (Juan 17:16). Paneʼ ri testigos rech Jehová kkaj kketaʼmaj chrij ri xukʼulmaj ri kitinamit, are k’u kkibʼan ta ri taq nimaqʼij riʼ:

    •  Qij re Australia. Jun enciclopedia kubʼij che wajun nimaqʼij riʼ are knaʼtasax ri «qʼij re 1788 chiʼ ri soldados ingleses xkipaqabʼaʼ ri bandera y xkibʼij che Australia are jun kʼakʼ colonia chik» (Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life [Enciclopedia Worldmark de las culturas y la vida diaria]).

    •  Qʼij rech Guy Fawkes. Are jun «nimaqʼij che knaʼtasax wi ri Guy Fawkes y nikʼaj chi winaq católicos xkaj xkiporoj ri Parlamento [británico] y xkaj xkikamisaj ri qʼatal tzij Jacobo primero pa ri junabʼ 1605» (A Dictionary of English Folklore [Diccionario de folclore inglés]).

    •  Qʼij re ri Independencia. Pa jujun tinamit, wajun nimaqʼij riʼ kbʼanik chiʼ jun tinamit xubʼan independizar ribʼ chrij jun chik.

  •   ¿La are jun nimaqʼij jawchiʼ kbʼan wi itzel taq jastaq o ri inmoralidad sexual?

     Ri kuya ubʼixik ri Biblia: «Chubʼanaʼ kʼu chiwe ri ichak pa taq ri qʼij ri xeʼokʼow kanoq, are taq xibʼan ri jastaq ri kkirayij ri man e kojonelabʼ taj. Xibʼan ronojel ri xiwaj, xibʼan ronojel ri itzel irayibʼal, xixqʼabʼarik, xibʼan nimalaj mak are taq ximulij iwibʼ che nimaʼq taq waʼim, ximulij iwibʼ che utijik tzam, xeʼiqʼijilaj taq diosibʼ ri e tzʼil» (1 Pedro 4:3).

     Junam rukʼ ri kubʼij ri versículos riʼ, ri oj testigos rech Jehová kojbʼe ta pa taq nimaqʼij che ri winaq kkibʼan itzel taq jastaq y keqʼabʼarik. Ri oj testigos rech Jehová utz kqanaʼo kojkʼojiʼ kukʼ ri qachiʼl. We jun chqe kutij tzam, xa jubʼiqʼ kutijo. Qonojel kqakoj qachuqʼabʼ rech kqanimaj wajun pixabʼ riʼ re ri Biblia: «Je kʼu riʼ, we kixwaʼik, we kixukʼiʼanik, o we kʼo jun jasach chik kibʼano, chibʼanaʼ ronojel che unimarisaxik uqʼij ri Dios» (1 Corintios 10:31).

     Rumal laʼ ri oj testigos rech Jehová kqabʼan ta ri carnavales ni nikʼaj chi nimaqʼij che kbʼan kʼixbʼalalaj taq jastaq che ri Biblia kubʼij che utz taj. Xuqujeʼ ri nimaqʼij judía de Purim. Paneʼ ojer kanoq wajun nimaqʼij riʼ xbʼanik rech knaʼtajisax ri kikolotajem ri judíos pa ri siglo quinto antes de Cristo, kimik are chiʼ ri judía del carnaval. Ri wuj El Judaísmo kubʼij che wajun nimaqʼij riʼ kbʼanik rech ri winaq «kkitijijej tzam rech ksach ri kichomanik, kkiraqaqej kichiʼ, kexojowik, kkikoj kikʼoj y disfraces», xuqujeʼ ri «achijabʼ kkikoj ri katzʼyaq ri ixoqibʼ y ri ixoqibʼ kkikoj ri katzʼyaq ri achijabʼ».

 Paneʼ ri testigos rech Jehová kkibʼan ta jujun taq nimaqʼij, ¿la kekaj na ri kifamilia?

 Kekaj na. Ri Biblia kukʼutu che rajawaxik keqaloqʼoqʼej y nim keqil wi konojel ri qafamiliares, paneʼ jalajoj ri kikojonik (1 Pedro 3:1, 2, 7). Weneʼ are chiʼ jun testigo rech Jehová kubʼan ta chi ri taq nimaqʼij, e jujun chke ri ufamilia kpe koyowal o weneʼ kebʼisonik. Rumal laʼ, ri testigos rech Jehová kkikoj kichuqʼabʼ rech kkikʼut chkiwach ri kifamilia che kekiloqʼoqʼej, kkibʼij chke jasche kkibʼan ta chi waʼ taq nimaqʼij riʼ y kekʼojiʼ kukʼ pa nikʼaj chi qʼij.

 ¿La kkibʼij ri testigos rech Jehová chke nikʼaj chik winaq che kkibʼan ta wa taq nimaqʼij riʼ?

 Kkibʼij taj. Ri oj Testigos kqachomaj che chqajujunal rajawaxik kqachaʼ ri kqaj kqabʼano (Josué 24:15). Nim keqil wi konojel ri winaq, apastaneʼ ri kikojonik (1 Pedro 2:17).

a Chupam wajun kʼutunem kuya ta ubʼixik ronojel ri nimaqʼij che kkibʼan ta ri testigos rech Jehová xuqujeʼ kʼo ta texto che kchʼaw chrij ronojel ri e nimaqʼij.

b Mithra, Mithraism, Christmas Day & Yalda (Mitra, mitraísmo, Navidad y Yalda), de K. E. Eduljee, páginas 31 a 33.