Сӕйраг ӕрмӕгмӕ рахиз

Сӕргӕндтӕм рахиз

СӔЙРАГ ТЕМӔ | НАУКӔ ӔМӔ БИБЛИ. КӔРӔДЗИЙЫ НЫХМӔ СТЫ?

Наукӕ дӕ цардимӕ куыд баст у?

Наукӕ дӕ цардимӕ куыд баст у?

Иу дзырдуатмӕ гӕсгӕ наукӕ у, «материалон ӕмӕ физикон дуне куыд конд у ӕмӕ куыд кусы, уый бӕлвырд ӕгъдаумӕ гӕсгӕ иртасын, эксперименттӕ кӕнын ӕмӕ цыдӕртӕ нымайын». Наукӕйӕн йӕхи чи снывонд кӕны, уыцы ахуыргӕндтӕн сӕ цард баст вӕййы уӕззау фыдӕбонимӕ ӕмӕ арӕх фыдӕнхъӕл дӕр фӕвӕййынц. Уыдон къуыригӕйтты, мӕйгӕйтты ӕмӕ суанг афӕдзгӕйтты дӕр цыдӕр эксперименттӕ фӕкӕнынц ӕмӕ цыдӕртӕ фӕиртасынц. Хатт сӕ фыдӕбон дзӕгъӕлы фӕвӕййы, фӕлӕ арӕх та сӕ куыст адӕмӕн стыр пайда дӕр ӕрхӕссы. Ӕркӕсӕм цалдӕр цӕвиттонмӕ.

Европӕйы иу кампани рауагъта чъизи дон сыгъдӕггӕнӕн фильтр, ӕмӕ диссаджы куыст кӕны. Адӕм уый фӕрцы хӕцгӕ низтӕй къаддӕр рынчын кӕнынц. Ацы фильтртӕй пайда кӕнын райдыдтой ӕрдзон бӕллӕхты рӕстӕг, зӕгъӕм, 2010 азы Гаитийы зӕххӕнкъуыст куы уыди, уӕд.

Космосмӕ цы спутниктӕ суагътой, уыдоны фӕрцы йӕ куыст кӕны иумӕйаг агурыны глобалон системӕ (GPS). Ацы системӕ фыццаг ӕрымысыдысты ӕфсӕддонтӕн, фӕлӕ дзы абон пайда кӕнынц шофыртӕ, тӕхджытӕ, наудзаутӕ, стӕй ма цуанонтӕ ӕмӕ бӕлццӕттӕ дӕр. Бирӕтӕ ацы системӕйы тыххӕй ахуыргӕндтӕй сты тынг бузныг, уымӕн ӕмӕ уый фӕрцы ӕнцондӕр у хъӕугӕ бынат ссарын.

Дзыппыхӕсгӕ телефон, компьютер кӕнӕ дӕм Интернет ис? Цымӕ дын нырыккон медицинон технологитӕ де ’нӕниздзинад фӕхуыздӕр кӕнынӕн баххуыс кодтой? Искуы хӕдтӕхӕгыл тахтӕ? Кӕд о, уӕд наукӕ дӕуӕн дӕр пайда хӕссы. Наукӕ нын нӕ цард кӕй фӕхуыздӕр кодта, ууыл дзырд дӕр нӕй.

НЫРЫККОН НАУКӔЙӔН ЙӔ БОН ЦЫ НӔУ

Нырыккон ахуыргӕндты фӕнды сӕ зонындзинӕдтӕ фӕфылдӕр кӕнын, ӕмӕ уый тыххӕй ӕрдз ноджы лӕмбынӕгдӕр иртасынц. Физиктӕ-ядерщиктӕ иртасынц, атом куыд конд у, уый, астрофизиктӕ та архайынц, миллиардгай азты размӕ цы хабӕрттӕ ӕрцыд, уыдон раиртасыныл, цӕмӕй базоной, Дун-дуне куыд фӕзынд, уый. Наукӕйӕн абон бирӕ цыдӕртӕ бантыст, цӕстӕй фенӕн кӕй нӕй ӕмӕ къухӕй бавналӕн кӕмӕ нӕй, ахӕм хъуыддӕгты, ӕмӕ иуӕй-иу ахуыргӕндтӕ хъуыды кӕнынц, зӕгъгӕ, Библи кӕй кой кӕны, уыцы Хуыцау ӕцӕгдӕр куы уыдаид, уӕд ӕй афонмӕ ссардтаиккой.

Зындгонд ахуыргӕндтӕй ӕмӕ философтӕй чидӕртӕ ӕрмӕст ууыл не ’рлӕууыдысты, фӕлӕ ма ахӕм хъуыдытӕ парахат кӕнынц, ӕмӕ сӕ ахуыргонд Амир Аксель схуыдта «наукон аргумент, Хуыцау кӕй ис, уый ныхмӕ». Цӕвиттон, ӕнӕхъӕн дунейы дӕр зындгонд чи у, иу ахӕм физик загъта, зӕгъгӕ, «Дун-дунейы ахсджиаг бынат чи ахсы, ахӕм Хуыцау кӕй ис, уымӕн бӕлвырдгӕнӕнтӕ нӕй, ӕмӕ уымӕ гӕсгӕ уый фидар бӕлвырдгӕнӕн у, ахӕм хуыцау кӕй нӕй, уымӕн». Иннӕты та уый зӕгъын фӕнды, ӕмӕ Библийы Хуыцауы хъуыддӕгты тыххӕй цы фыст ис, уыдон кӕй сты «хинтӕ-кӕлӕнтимӕ баст хъуыддӕгтӕ» ӕмӕ «сауджынты сайӕн митӕ» a.

Фӕлӕ ӕвзӕры фарста: «Цымӕ наукӕ ӕрдз афтӕ лӕмбынӕг раиртӕста, ӕмӕ ӕрмӕст уымӕн у йӕ бон хатдзӕгтӕ кӕнын?» Афтӕ зӕгъӕн нӕй. Кӕд наукӕ размӕ стыр къахдзӕфтӕй ацыди, уӕддӕр ахуыргӕндтӕй бирӕтӕ сӕттынц, нырма тынг бирӕ цыдӕртӕ кӕй нӕ зонынц ӕмӕ, гӕнӕн ис, ӕмӕ сӕ зонгӕ дӕр макуы бакӕной. Физик ӕмӕ Нобелы премийы лауреат Стивен Вайнберг, ӕрдз куыд конд у, уый тыххӕй загъта: «Мах хъуыддӕгтӕ кӕронмӕ никуы бамбардзыстӕм». Бритайнаг астроном, профессор Мартин Рис ныффыста: «Ис ахӕм хъуыддӕгтӕ, ӕмӕ сӕ адӕм, ӕвӕццӕгӕн, никуы бамбардзысты». Хабар уый мидӕг ис, ӕмӕ нӕ алыварс дунейӕн йӕ фылдӕр хай – гыццылмур кълеткӕйӕ райдай ӕмӕ ӕгӕрон Дун-дунейӕ фӕу – наукӕ ныр дӕр ма кӕронмӕ нӕ раиртӕста. Ӕркӕсӕм ацы цӕвиттонтӕм:

  • Биологтӕн сӕ бон кӕронмӕ бамбарын нӕу, удӕгас кълеткӕты цы процесстӕ цӕуы, уыдон. Зӕгъӕм, кълеткӕтӕ энергийӕ куыд пайда кӕнынц, сӕ куысты фӕрцы урсаг куыд фӕзыны ӕмӕ куыд дих кӕнынц. Ацы фарстатӕн наукӕ нырма дзуапп кӕронмӕ нӕ радта.

  • Химӕлвасынады закъон ныл ӕндавы алы секунд дӕр. Фӕлӕ йӕ физиктӕ абоны онг дӕр кӕронмӕ нӕ раиртӕстой. Сӕ бон нӕу кӕронмӕ бамбарын кӕнын, куы сгӕпп кӕнӕм, уӕд нӕ Зӕхх йӕхимӕ куыд ӕлвасы кӕнӕ Мӕй йӕ орбитӕйӕ куыд нӕ хизы.

  • Космологтӕ куыд зӕгъынц, афтӕмӕй нӕ Дун-дуне цӕмӕй конд у, уымӕн йӕ 95 проценты бӕрц приборты фӕрцы нӕдӕр фенӕн ис, нӕдӕр раиртасӕн. Ахуыргӕндтӕ уыцы «цыдӕр» хонынц тар матери ӕмӕ тар энерги, ӕмӕ цы сты ӕмӕ цӕмӕй конд сты, уый абоны онг дӕр нӕ зонынц.

Ахуыргӕндтӕ кӕй не ’мбарынц, ахӕм сусӕгдзинӕдтӕ нырма бирӕ ис. Уымӕ нӕ нӕ хъус ӕрдарын цӕмӕн хъӕуы? Иу зындгонд фыссӕг ӕмӕ ахуыргонд ныффыста: «Цы нӕ зонӕм, уыдон бирӕ фылдӕр сты, цы зонӕм, уыдӕттӕй. Мӕ цард иууылдӕр наукӕимӕ баст кӕй у, уымӕ гӕсгӕ мӕ ӕппынӕдзух дисы ӕфтауы ӕмӕ ног цыдӕртӕ базонын, стӕй афтӕмӕй ӕрмӕст иу цавӕрдӕр хъуыдыйыл нӕ ныххӕцын».

Уӕдӕ дӕм кӕд афтӕ кӕсы, ӕмӕ наукӕйӕн йӕ бон у Библи баивын ӕмӕ афтӕ бакӕнын, цӕмӕй адӕмы Хуыцауыл ӕууӕндын мауал хъӕуа, уӕд ма ахъуыды кӕн ахӕм хабарыл дӕр: кӕд зындгонд ахуыргӕндтӕ сӕ тыхджын приборты фӕрцы Дун-дунейӕн йӕ хабӕрттӕй ӕрмӕст тынг гыццыл цыдӕртӕ базыдтой, уӕд цымӕ раст у афтӕ дзурын, ӕмӕ сӕ бон бамбарын цы нӕу, уый нӕдӕр ис, зӕгъгӕ? Астрономийы историйы тыххӕй иу энциклопедийы цы стыр статья ис, уым фӕстагмӕ фыст ис ахӕм хъуыды: «Кӕд астрономийыл 4 000 азы бӕрц цӕуы, уӕддӕр, Дун-дуне вавилойнӕгтӕн стыр сусӕгдзинад куыд уыди, афтӕ у махӕн дӕр» (Encyclopedia Britannica).

Йегъовӕйы Ӕвдисӕнтӕ стыр аргъ кӕнынц, алы адӕймагӕн дӕр уый бар кӕй ис, цӕмӕй йӕхӕдӕг скъуыддзаг кӕна, кӕуыл ӕууӕнддзӕн, уый. Мах архайӕм Библийӕ ацы уынаффӕмӕ гӕсгӕ: «Уе ’мбаргӕдзинадӕй уӕ зонӕд алчидӕр» (Филиппӕгтӕм 4:5). Фӕнды нӕ, цӕмӕй дӕхӕдӕг раиртасай, наукӕ ӕмӕ Библи кӕрӕдзийы ныхмӕ кӕй не сты ӕмӕ уый цӕмӕй бӕрӕг у.

a Иуӕй-иутӕ Библийыл не ’ууӕндынц аргъуаны мӕнг ахуырӕдты тыххӕй, зӕгъӕм, Зӕхх, дам, у Дун-дунейы центр ӕмӕ, дам, Хуыцау дуне сфӕлдыста ӕхсӕз бонмӕ. (Кӕс рамкӕ « Библи ӕмӕ, наукӕ кӕй сбӕлвырд кодта, уыцы хабӕрттӕ».)