Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Asoo Ɛze?

Asoo Ɛze?

Asoo “ahwea mralɛ” nwo ndonwo ne mɔɔ Gyisɛse yɛle la le aholoba?

Kakula mɔɔ lɛ twea ralɛ, debie mɔɔ Gilikima ta yɛ la (ɛvoya mɔɔ limoa  K.Y.M. kɔdwu ɛvoya mɔɔ tɔ zo nwiɔ Y.M.)

Mekɛ bie mɔɔ Gyisɛse hɔle Wulomu mɔɔ wɔ Selea maanzinli nu la, Gilikinli bɛlɛra bie rale ɔ nwo ɛkɛ rabizale ye moalɛ. Mɔɔ Gyisɛse bua ye edwɛkɛ ne la, ɔvale menli mɔɔ ɛnle Dwuuma la ɔtotole “ahwea mralɛ” nwo. Wɔ Mosisi mɛla ne abo, ɛnee bɛbu ahwea kɛ bɛ nwo ɛnde. (Sɛlɛvolɛma 11:27) Noko akee, asoo ɛnee Gyisɛse ɛlɛbɔ Gilikinli raalɛ ne nee menli mɔɔ ɛnle Dwuuma la aholoba ɔ?

Ɔnle zɔ fee. Kɛ mɔɔ Gyisɛse hilele nu hilele ye ɛdoavolɛ ne mɔ la, ɛnee ye gyima titili a le Dwuuma ne mɔɔ ɔbaboa bɛ la. Yemɔti ɔvale ndonwo ɔhilele nu ɔhilele Gilikinli raalɛ ne kɛ: “Ɔnle kpalɛ kɛ bɛkɛvuandi paano mɔɔ le ngakula ne mɔ ɛdeɛ la bɛkɛmaa ahwea mralɛ.” (Mateyu 15:21-26; Maake 7:26) Wɔ Gilikima nee Wulomuma afoa nu, ahwea le nane mɔɔ bɛkulo bɛ edwɛkɛ na bɛsie bɛ wɔ sua nu, bɛta bɛ nee ngakula mɔɔ wɔ sua nu ɛkɛ ne la di nwɔhoa. Yemɔti edwɛkɛ “ahwea mralɛ” maa nvoninli kɛnlɛma a ba adwenle nu a. Gilikinli raalɛ ne buale Gyisɛse kɛ: “Ɔle zɔ, Awulae, noko ahwea mralɛ di mgbokpoloka mɔɔ vi bɛ menle mɔ ɛkponle ne azo gua aze la.” Gyisɛse hanvole raalɛ ne wɔ ye diedi ne anwo na ɔyɛle ɔ ra raalɛ ne ayile.​—Mateyu 15:27, 28.

Asoo nrɛlɛbɛ wɔ folɛdulɛ mɔɔ Pɔɔlo vale maanle kɛ bɛdu bɛ nyevile zo adendulɛ ne bɛzie la anu?

Meli kpole mɔɔ fa ninyɛne la anwo nvoninli (ɛvoya mɔɔ limoa Y.M.)

Anwoma ɛsesebɛ bie bɔle Meli ne mɔɔ ɛnee ɛlɛfa Pɔɔlo ahɔ Yetali la. Mɔɔ bɛdwule ɛleka bie la, ɛzoanvolɛ Pɔɔlo dule bɛ folɛ kɛ bɛhendɛ ekyi kolaa na bɛadoa adendulɛ ne azo. (Gyima ne 27:9-12) Duzu a Pɔɔlo gyinlanle zo dule folɛ ɛhye a?

Menli mɔɔ ɛnee fa meli tu adenle wɔ tete ne la ɛnee ze ye kɛ ɔle esiane kɛ bɛbava Mɛdetɛlenia nyevile ne azo wɔ ɛyɛlɛ mekɛ nu. Ɛnee bɛnva nyevile ne azo wɔ November siane ne avinli kɔdwu March siane ne avinli. Noko adendulɛ ne mɔɔ Pɔɔlo hanle nwolɛ edwɛkɛ la ɛnee bara zo wɔ September anzɛɛ October. Wulomu kɛlɛvolɛ Vegetius hanle ye wɔ ye buluku Epitome of Military Science (ɛvoya nna Y.M.) ne anu kɛ: “Ɔdwu siane ne bie a nyevile ne azo ɛvalɛ le kpalɛ, ɔdwu mekɛ ne bie noko a, ɛngola ɛnwu ye yɛɛ siane ne bie ɛdeɛ ɛnrɛhola zo fa fee.” Vegetius hanle kɛ nyevile ne azo ɛvalɛ le kpalɛ wɔ May 27 kɔdwu September 14, noko ɔvi September 15 kɔdwu November 11 yɛɛ March 11 kɔdwu May 26 ɛdeɛ, zolɛ ɛvalɛ ɛnla aze yɛɛ esiane wɔ nu. Yemɔti ɛnee Pɔɔlo mɔɔ ta tu adenle la ze ɛhye mɔ amuala. Ɔkɛyɛ kɛ meli kavolɛ ne nee meli ne amenle ze ɛhye, noko bɛandie Pɔɔlo folɛdulɛ ne. Awieleɛ ne meli ne butule.​—Gyima ne 27:13-44.