Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

MOALƐ MAA ABUSUA | AWOVOLƐYƐLƐ

Deɛmɔti Ɛgengalɛ Nwo Hyia Maa Ngakula La​—Foa 2: Ɛlɛtɔlɔneke Anzɛɛ Mɔɔ Bɛpelente?

Deɛmɔti Ɛgengalɛ Nwo Hyia Maa Ngakula La​—Foa 2: Ɛlɛtɔlɔneke Anzɛɛ Mɔɔ Bɛpelente?

 Boni a ɛ ra ne kulo a​—kɛ ɔbagenga buluku mɔɔ bɛpelente anzɛɛ ɛlɛtɔlɔneke zo ɛdeɛ?

 Ngakula dɔɔnwo kulo ɛlɛtɔlɔneke zo ɛdeɛ. Dr.  Jean M. Twenge hɛlɛle kɛ, “Ngakula mɔɔ ɛdwu zo ɛnɛ la, mɔɔ bɛze ye ala la a le ɛlɛtɔlɔneke mɔɔ bɛkenga debie wɔ zo wɔ mekɛ ezinraa anu la, ɔti bɛ nye ɛnlie mbuluku nwo.” a

 Ɛlɛtɔlɔneke zo debie ɛgengalɛ lɛ ye nvasoɛ ɛdeɛ. John mɔɔ ɛli ɛvolɛ 20 la ka kɛ: “Sukulu mɔɔ mengɔle la, ɛnee bɛfa ɛlɛtɔlɔneke mbuluku a bɛdi gyima a. Kpondɛ foa ne mɔɔ wɔ zo la boale me maanle menwunle debie mɔɔ mekpondɛ la ndɛndɛ.”

 Menli mɔɔ kenga debie wɔ ɛlɛtɔlɔneke zo la lɛ ninyɛne dɔɔnwo mɔɔ boa bɛ a. Kɛ neazo la, saa ɛfa ɛ sa ɛbɔ debie zo ala a, ɛbahola wɔanwu mɔɔ edwɛkɛkpɔkɛ bie kile, wɔadie ɔdio, wɔanlea vidio anzɛɛ wɔanyia nwolɛ edwɛkɛ dɔɔnwo wɔ link bie azo. Noko, asoo ɛhye kile kɛ nvasoɛ ɛnle mbuluku mɔɔ bɛpelente la ɛgengalɛ zo ɔ?

 Wɔ bie mɔ afoa nu, saa bɛkulo kɛ bɛsukoa debie na bɛte ɔ bo kpalɛ a, bɛsukoa ye wɔ buluku mɔɔ bɛpelente la anu. Duzu ati ɔ?

  •   Ɔmaa ɛkola ɛfa wɔ adwenle ɛsie zo. Kpavolɛ bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Nathan la ka kɛ, “Saa melɛkenga debie wɔ fonu anzɛɛ tabelɛte zo a, ninyɛne bie mɔ ba zo na fane dɔɔnwo ne ala bɛye me adwenle bɛfi mɔɔ melɛkenga la azo.”

     Karen mɔɔ ɛli ɛvolɛ 20 la noko lɛ ngyegyelɛ ko ne ala bie. Ɔka kɛ, “Saa melɛkenga debie wɔ fonu anzɛɛ tabelɛte zo a, ɔnyɛ se kɛ mebabuke app fofolɛ anzɛɛ mebabɔ game.”

     Baebolo ngyinlazo: “Bɛva bɛ mekɛ bɛli gyima kpalɛ.”​—Kɔlɔsaema 4:5.

     Dwenle ɛhye anwo: Asoo ɛ ra ne lɛ bɛnwozohomonlɛ mɔɔ ɔnrɛmaa ninyɛne ɛnrɛhwehwe ye adwenle wɔ mekɛ mɔɔ ɔlɛkenga debie wɔ ɛlɛtɔlɔneke zo la ɔ? Saa ɛ ra ne ɛnlɛ bɛnwozohomonlɛ a, kɛzi ɛbaboa ye wɔamaa yeava ye adwenle yeazie mɔɔ ɔlɛsukoa la azo ɛ?

     Nzuzulɛ: Boa ɛ ra ne maa ɔde ɔ bo kɛ ninyɛne mɔɔ twehwe ye adwenle wɔ ɛlɛtɔlɔneke zo la bazɛkye ye mekɛ mɔɔ ɔbahola yeava yeayɛ ye homework nee mekɛ mɔɔ anrɛɛ ɔbahola yeava yeayɛ ninyɛne gyɛne la.

  •   Ɔmaa ɛkola ɛte mɔɔ ɛlɛkenga la abo kpalɛ. Be the Parent, Please buluku ne ka kɛ, “Neɛnleanu dɔɔnwo ɛmaa yela ali kɛ menli mɔɔ kenga debie wɔ fonu anzɛɛ tabelɛte zo la ɛnnyia nuhua ndelebɛbo ne kɛ mɔɔ bɛkenga ye wɔ buluku mɔɔ bɛpelente la anu a bɛnyia ye la.

     Deɛmɔti ɔle zɔ la a le kɛ, menli mɔɔ kenga debie wɔ fonu anzɛɛ tabelɛte zo la ta kenga deɛ ne ndɛndɛ, ɔti bɛnnyia mekɛ bɛndwenledwenle nwolɛ. Kɛlɛhɛlɛvolɛ Nicholas Carr ka kɛ, “Wɔ yintanɛte ne azo, yɛkulo kɛ yɛnyia edwɛkɛ dɔɔnwo ndɛndɛ wɔ mekɛ ekyi bie anu.” b

     Ɔdwu mekɛ ne bie a, debie mɔɔ bɛkenga ye ndɛndɛ la azo lɛ nvasoɛ. Ngyegyelɛ mɔɔ Carr ɛyɛ ye nzonlɛ la a le kɛ “ɔkpondɛ yeayɛ adenle titili mɔɔ yɛdua zo yɛkenga debie a.” Ɔti wɔannea a, ɛ ra ne bazukoa subane ɛhye. Ɔbagenga debie ndɛndɛ na ɔnrɛnyia zolɛ nvasoɛ.

     Baebolo ngyinlazo: “Mɔɔ ɛbanyia ye la kɔsɔɔti anzi, nyia ndelebɛbo.”​—Mrɛlɛbulɛ 4:7

     Dwenle ɛhye anwo: Ɔnva nwo kɛ ɛ ra ne ɛlɛfa fonu anzɛɛ buluku mɔɔ bɛpelente yeazukoa debie la, kɛ ɔkɛyɛ na wɔaboa ye wɔamaa yeayɛ neɛnleanu kpalɛ ɛ?

     Nzuzulɛ: Da ndelebɛbo ali. Debie mɔɔ bɛkenga ye wɔ buluku mɔɔ bɛpelente anzɛɛ fonu zo la amuala le kpalɛ. Nɔhalɛ ne a le kɛ, ninyɛne dɔɔnwo wɔ ɛlɛtɔlɔneke mbuluku zo mɔɔ boa ɔmaa ɛte edwɛkɛ ne abo kpalɛ a. Ɔti, saa ɛlɛka nvasoɛ nee esiane mɔɔ wɔ ndenle nwiɔ ɛhye mɔ mɔɔ bɛdua zo bɛkenga debie la anwo edwɛkɛ wɔahile ɛ mra a, anrɛɛ da ndelebɛbo ali. Eza kakye kɛ, asolo kakula ko biala.

  •   Ɔmaa ɛkakye mɔɔ wɔgenga la. Ferris Jabr vale debie mɔɔ awie bagenga ye wɔ buluku mɔɔ bɛpelente anu la totole ɛlɛtɔlɔneke zo ɛdeɛ nwo na ɔhanle ye wɔ Scientific American buluku ne anu kɛ, saa ɛkenga debie wɔ fonu anzɛɛ tabelɛte zo a “ɔmaa wɔ adwenle ne fɛ . . . yɛɛ ɔyɛ se kɛ ɛbahakye mɔɔ ɛgengale la.”

     Kɛ neazo la, saa ɛkenga debie wɔ buluku mɔɔ bɛpelente la anu a, ɔboa ɔmaa ɛkakye edwɛkɛ ne ɔluakɛ ɛkola ɛpɛ ɛleka mɔɔ ɛnwunle ye wɔ buluku ne anu la anwo nvoninli. Ɔti saa ɛhyia edwɛkɛ ne anwo kenle bie a, ɛnvɛ.

     Bieko, neɛnleanuma ɛnwu ye kɛ bɛdabɛ mɔɔ bɛkenga mbuluku mɔɔ bɛpelente la ta kakye mɔɔ bɛgengale la. Bɛkakye mɔɔ bɛzukoale la ɔluakɛ bɛnyinle mekɛ bɛzukoale ye kpalɛ.

     Baebolo ngyinlazo: “Bɔ nrɛlɛbɛ kpalɛ nee adwenlenubukelɛ nwo bane.”​—Mrɛlɛbulɛ 3:21.

     Dwenle ɛhye anwo: Asoo ɔyɛ se ɔmaa ɛ ra ne kɛ ɔbade mɔɔ ɔkenga anzɛɛ ɔsukoa la abo na yeahakye ɔ? Saa zɔ a, ɛnee kɛ ɔkɛyɛ na wɔaboa ɛ ra ne wɔamaa yɛanyia anyuhɔlɛ wɔ debiezukoalɛ nu ɛ? Saa ɔfa buluku mɔɔ bɛpelente la ɔsukoa debie a, ɔbaboa ye ɔ?

     Nzuzulɛ: Suzu ɛ ra ne mɔdenlebɔlɛ nwo na tɛ mɔɔ ɔ nye die nwo la. Ɔnyɛ se kɛ menli bawudu kɛzi bɛkola bɛkenga debie wɔ ɛlɛtɔlɔneke zo la anu.

a Ɔvi iGen buluku ne anu.

b Ɔvi The Shallows buluku ne anu.